Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Het
Oezbeeks
(
O‘zbek tili
;
cyrillisch
:
?збек тили
) is een
Oost-Turkse taal
die de
officiele taal
van
Oezbekistan
is. Ze wordt gesproken door 21,5 miljoen mensen in Oezbekistan en andere landen in
Centraal-Azie
. Het Oezbeeks behoort tot de
Qarluq
-familie van de Turkse talen, hetgeen onder andere blijkt uit het feit dat het lexicon en de grammatica het meest op het
Oeigoers
lijken. Andere invloeden komen uit het
Perzisch
, het
Arabisch
en het
Russisch
.
Het Oezbeeks wordt officieel in het Latijns alfabet geschreven, maar het Cyrillisch wordt ook nog vaak gebruikt, en in het verleden werd het
Arabisch alfabet
gehanteerd.
Voor 1928 werd het Oezbeeks, net als vele andere talen in Centraal-Azie, geschreven in het Arabisch alfabet. Na 1928 werd het
Latijnse alfabet
gebruikt, vooral omdat andere Turkse talen dit toen ook deden. Vanaf 1940 echter, onder het Russische bewind van
Jozef Stalin
, werd omgeschakeld naar het
Cyrillische alfabet
. Dat werd uitsluitend gebruikt tot
1992
, toen Oezbekistan onafhankelijk werd en het Latijnse alfabet werd geherintroduceerd. Tegenwoordig wordt de taal officieel in het Latijnse alfabet geschreven, hoewel het gebruik van het Cyrillische alfabet nog wijdverbreid is. De omschakeling begon in 1997 en de officiele streefdatum was eerst 1 januari 2005, maar is inmiddels met een paar jaar uitgesteld. Inmiddels is een groot deel van het onderwijs op het Latijnse alfabet overgegaan. In 2001 werd de munteenheid in het Latijnse alfabet omgezet en in 2004 schakelden de meeste websites hiernaar over. Ook zijn de meeste straatnaamborden inmiddels veranderd. In de praktijk worden beide alfabetten echter naast elkaar gebruikt doordat de oudere generatie gewend is om het Cyrillische alfabet te gebruiken en de publicatie van boeken door geldgebrek nog weinig in het Latijns alfabet wordt geschreven. De verwachting is dat beide alfabetten nog langere tijd naast elkaar zullen worden gebruikt, hoewel van hogerhand het gebruik van Cyrillisch wel wordt ontmoedigd.
De onderstaande tabel toont het officiele Latijnse en Cyrillische alfabet van het Oezbeeks en de bijbehorende uitspraak in
fonetische tekens
.
[1]
Latijns
|
Cyrillisch
|
IPA
|
A a
|
А а
|
/a, æ/
?
|
B b
|
Б б
|
/b/
?
|
D d
|
Д д
|
/d?/
?
|
E e
|
Е е, Э э
|
/e/
?
|
F f
|
Ф ф
|
/?/
?
|
G g
|
Г г
|
/g/
?
|
H h
|
? ?
|
/h/
?
|
I i
|
И и
|
/i, ?/
?
|
J j
|
Ж ж
|
/d?/
?
|
K k
|
К к
|
/k/
?
|
L l
|
Л л
|
/l/
?
|
M m
|
М м
|
/m/
?
|
N n
|
Н н
|
/n/
?
|
O o
|
О о
|
/? , o/
?
|
P p
|
П п
|
/p/
?
|
|
Latijns
|
Cyrillisch
|
IPA
|
Q q
|
? ?
|
/q/
?
|
R r
|
Р р
|
/r/
?
|
S s
|
С с
|
/s/
?
|
T t
|
Т т
|
/t?/
?
|
U u
|
У у
|
/u, y/
?
|
V v
|
В в
|
/w/
?
|
X x
|
Х х
|
/χ/
?
|
Y y
|
Й й
|
/j/
?
|
Z z
|
З з
|
/z/
?
|
O’ o’
|
? ?
|
/??/
?
|
G’ g’
|
? ?
|
/?/
?
|
Sh sh
|
Ш ш
|
/?/
?
|
Ch ch
|
Ч ч
|
/t?/
?
|
'
|
ъ
|
/?/
?
|
|
Artikel 1 van de
universele verklaring van de rechten van de mens
Oezbeeks (Latijns schrift)
|
Barcha odamlar erkin, qadr-qimmat va huquqlarda teng bo‘lib tug‘iladilar. Ular aql va vijdon sohibidirlar va bir-birlari ila birodarlarcha muomala qilishlari zarur.
|
Oezbeeks (Cyrillisch schrift)
|
Барча одамлар эркин, ?адр-?иммат ва ?у?у?ларда тенг б?либ ту?иладилар. Улар а?л ва виждон со?ибидирлар ва бир-бирлари ила биродарларча муомала ?илишлари зарур.
|
Oezbeeks (Arabisch schrift)
|
???? ????? ??????? ???-???? ? ???????? ??? ????? ?????? ????. ???? ??? ? ????? ????????? ? ???-?????? ???? ????????? ?????? ???????? ????.
|
Nederlands
|
Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen.
|
De vorming van het meervoud is vergelijkbaar met andere Turkse talen. Het wordt gevormd door het achtervoegsel
-lar
. Na een telwoord wordt dit echter niet gebruikt.
Bronnen, noten en/of referenties
|