Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Nieuwkuijk
is een dorp in de gemeente
Heusden
in de
Nederlandse
provincie
Noord-Brabant
. Per 1 januari 2023 had Nieuwkuijk 2.155 inwoners. Het dorp maakt deel uit van
De Langstraat
. Tot Nieuwkuijk behoort
abdij Marienkroon
met daarbij de toren van het voormalige
kasteel Onsenoort
en
kasteel d'Oultremont
, bekend van voormalig themapark
Het Land van Ooit
. Daarnaast staat in Nieuwkuijk de nog in werking zijnde
korenmolen "Emma"
.
Nieuwkuijk ligt in een dichtbevolkte strook langs de snelweg
A59
en grenst in het oosten aan
Vlijmen
, in het zuidoosten aan
Cromvoirt
, in het westen aan
Drunen
en in het noorden aan
Haarsteeg
.
Er moet onderscheid worden gemaakt tussen de heerlijkheid
Onsenoort
en de heerlijkheid Nieuwkuijk. Hoewel beide oorspronkelijk een leen waren van het
Prinsbisdom Luik
werd, waarschijnlijk door
Jan V van Cuijk
die ook heer van
Hoogstraten
was, dit gebied in leen gegeven. Staatkundige verwikkelingen deden Onsenoort tot het
Graafschap Holland
gaan behoren terwijl Nieuwkuijk een (achter-)leen was van de heren, later graven, van Hoogstraten. Ook in de Staatse periode kwam Onsenoort bij het
Gewest Holland
terwijl Nieuwkuijk tot het
Kwartier van Oisterwijk
van de
Meierij van 's-Hertogenbosch
ging behoren en tot
1795
een Hoogstratens leengoed was. Daarna kwam zowel kasteel en dorp tot
1807
aan het
Gewest Holland
om daarna bij Brabant, later Noord-Brabant, gevoegd te worden. Tot
1811
hadden Nieuwkuijk en Onsenoort beide een eigen
schepenbank
. In
1811
werden beide gebieden samengevoegd tot een zelfstandige gemeente die op
1 mei
1935
door
Vlijmen
werd geannexeerd. Deze gemeente ging op haar beurt in
1997
op in de fusiegemeente
Heusden
.
In
1858
had de Nieuwkuijk 1.285 inwoners die vooral leefden van de verbouw van graan (tarwe en rogge) en aardappelen. Tot ongeveer 1900 werd ook veel
hop
verbouwd. Tegen het einde van de 19e eeuw kwam de schoenenindustrie op en in 1900 waren er 12 schoenmakerijen met 53 personeelsleden. In 1920 was dit aantal teruggelopen tot 10 met 21 personeelsleden. De
mandenvlechterij
was toen echter erg toegenomen, er waren 22 mandenmakerijen met 90 man personeel.
In de nacht van 29 op 30 december
1880
werd Nieuwkuijk getroffen door een ernstige overstroming. Het gehele dorp stond onder water. Bij de doorbraak zijn twee inwoners verdronken. Verscheidene huizen (41) werden vernietigd of zwaar (50) tot zeer zwaar (18) beschadigd. Het water was in de periode tot 26 december gestegen naar 574 cm boven
NAP
. Velen zijn opgevangen in de nabijgelegen plaatsen Drunen (617) en Vlijmen (288), anderen vonden hun toevlucht op de
Konijnsberg
. Veel gevluchte bewoners werden ondergebracht in Tilburg (148) en Utrecht (146).
Ondanks het deels Hollandse verleden bleef het katholicisme in Nieuwkuijk dominant. Het sinds
1906
bestaande
klooster
werd een belangrijk religieus centrum.
- Kasteel Onsenoort
, met 14e-eeuwse
donjon
, nu een religieus centrum met onder andere de
Kapel Marienkroon
.
- Kasteel d'Oultremont
, ook
Kasteel van Drunen
genoemd, met oudste delen uit de 15e eeuw. Van
1989
tot
2007
maakte het als
het roze kasteel
deel uit van het themapark
Het Land van Ooit
.
- De
Emmamolen
, een stenen
stellingmolen
uit
1886
- De
Sint-Johannes Geboortekerk
is een kerk uit
1955
in de voor de
Bossche School
kenmerkende basilicastijl. De voorganger was de Johannes de Doperkerk die van
1873
-
1878
werd gebouwd naar ontwerp van
Carl Weber
. Deze kerk werd in
1944
door oorlogsgeweld verwoest.
- Op de begraafplaats zijn drie grafmonumenten geklasseerd als Rijksmonument, dat van
de bezitters van Onsenoort en Nieuwkuijk
,
de familie Van der Aa
en
pastoor Smolders
.
- Banpaal
, een grenspaal van het
Land van Heusden
, op de Heidijk nabij de Badweg. Ze dateert van omstreeks
1785
.
- De
Mini-Efteling
, is een miniatuur van de echte
Efteling
. Ze is sinds
1985
toegankelijk.
- Ten zuiden van Nieuwkuijk stroomde vroeger, in tijden van hoogwater, de
Beerse Maas
. De
Heidijk
moest het ten noorden ervan gelegen, hogere, gebied tegen het water beschermen. Dit lukte niet altijd afdoende. Vooral in
1880
was er een ernstige overstroming. De
Nieuwkuijkse Wiel
, een
kolk
, is ontstaan op de plaats van de
dijkdoorbraak
. De gemeente heeft hier na de Tweede Wereldoorlog een openluchtzwembad aangelegd dat echter in de jaren 70 van de 20e eeuw in onbruik raakte. De plas is ornithologisch van belang.
- In de nabijheid van de wiel ligt het
Nieuwkuijkse Bosje
, een voormalig
hakhoutbosje
op de grens tussen voedselrijke stroomvlakte en voedselarme zandgrond. Het bosje meet 8 ha en wordt beheerd door
Staatsbosbeheer
. Op de dijk groeien
stalkaars
,
kattendoorn
en
gewone salomonszegel
.
- De stroomvlakte ten zuiden van de Heidijk omvat het natuurgebied
Vlijmens Ven
, dat beheerd wordt door
Natuurmonumenten
. In totaal zal dit gebied meer dan 500 ha gaan bedragen. Het kalkrijke
kwelwater
dat in dit laaggelegen gebied omhoog komt wordt afgevoerd door de
Vlijmensvense Hoofdloop
, maar het zal in de toekomst weer opgevangen blijven. Akkers worden, vanaf
2008
, deels omgevormd tot bloemrijke graslanden. Onder de Nieuwkuijkse Weg werd een
dassentunnel
aangelegd. Het Vlijmens Ven met daaraan aansluitend de
Vughtse Gement
zal een verbindende schakel vormen tussen natuurgebieden als
Moerputten
,
Bossche Broek
en
Loonse en Drunense Duinen
.
- Ten noorden van Nieuwkuijk liep eertijds het trace van de
Langstraatspoorlijn
. Parallel daaraan loopt een autosnelweg.
Bronnen, noten en/of referenties
|