Het
Krim-Gotisch
is een
Germaans
dialect
dat tot het eind van de
18e eeuw
werd gesproken door
Goten
in geisoleerde gebieden van de
Krim
.
In de eerste helft van het eerste
millennium
zwierven de Goten uit over heel
Europa
. Vertrekkend vanuit
Scandinavie
nog voor de christelijke jaartelling, kwamen ze in het midden van de 3e eeuw in Zuid-
Rusland
aan. In de 4e eeuw moesten de Goten net als veel andere
Germaanse
stammen
ruimte maken voor de
Hunnen
en begon de trek naar het westen.
Toch werden de Gotische sporen in Zuid-Rusland niet voorgoed uitgewist. Dat blijkt uit een aantal bronnen van de 9e tot de 18e eeuw. Echter slechts een bron geeft enige details over de taal zelf: een brief van de
Vlaamse
diplomaat
Ogier Gisleen van Busbeke
(1522 ? 1592), die in de periode 1554 ? 1592 gezant was in
Constantinopel
, gedateerd 1562 en voor het eerst gepubliceerd in 1589, geeft een opsomming van een tachtigtal woorden en een lied dat in die taal zou zijn.
Van Busbekes informatie is in een aantal opzichten twijfelachtig: zijn bronnen waren niet onbetwist (de een was een
Griek
die Krim-Gotisch als tweede taal kende, de ander een Goot die zijn moedertaal voor het
Grieks
had opgegeven); verder is er de mogelijkheid dat Van Busbekes beschrijving door zijn eigen
Vlaams
beinvloed is: er zijn onbetwistbare fouten in de gedrukte tekst, die onze enige bron is.
Toch is veel van de woordenschat die door Van Busbeke werd opgetekend onmiskenbaar Germaans.
Krim-
Gotisch
|
betekenis
|
Bijbels-
Gotisch
|
Engels
|
Fries
|
Limburgs
|
Duits
|
Nedersaksisch
|
Zweeds
|
Apel
|
"appel"
|
(onbekend)
|
Apple
|
Appel
|
Appel
|
Apfel
|
Appel
|
(vild-)apel
|
Handa
|
"hand"
|
handus
(v.)
|
Hand
|
Han
|
Hand(j)
|
Hand
|
Haand
|
Hand
|
Schuuester
|
"zuster"
|
swistar
(v.)
|
Sister
|
Suster
|
Zus
|
Schwester
|
Sester
|
syster
|
Hus
|
"huis"
|
h?s
(n.)
|
House
|
Hus
|
Hoes
|
Haus
|
Huus
|
Hus
|
Reghen
|
"regen"
|
rign
(n.)
|
Rain
|
Rein
|
Rengel / Reigen
|
Regen
|
Reagn
|
Regn
|
Singhen
|
"zingen"
|
(onbekend)
|
Sing
|
Sjongen
|
Zinge
|
Singen
|
Sing
|
Sjunga
|
Geen
|
"gaan"
|
(onbekend)
|
Go
|
Gean
|
Gaon
|
Gehen
|
Goan
|
Ga
|
Van Busbeke vermeldt ook een aantal woorden die hij niet herkende, maar waarvan we nu overeenkomende Germaanse woorden hebben:
|
ano
|
"haan"
|
hana
(m.)
|
Rooster
|
Hoanne
|
Haon
|
Hahn
|
Hane
|
Hona
|
malthata
|
"zei, sprak"
|
(onbekend)
|
Said / Spoke
(Oud-Engels
maþelode)
|
Sei / Sprekt
|
Moeld(j)e / Kald(j)e
|
Sagte / Sprach
|
Sprok, Spreuk
|
Malte
|
Hoewel de oorspronkelijke kwalificatie van deze taal als Gotisch vermoedelijk meer op etnische dan linguistische gronden berust - dat wil zeggen de sprekers waren Goten dus moest de taal ook Gotisch zijn - deelt zij een aantal duidelijke fonologische ontwikkelingen met het Gotisch uit de
Bijbelvertaling
van
Wulfila
. Het woord
ada
, "ei" (
Zweeds
agg
) heeft de typisch Gotische versterking van de
Proto-Germaanse
*-jj- in -ddj- (zoals in Wulfila-Gotisch
iddja
"ging" van het Proto-Germaanse *
ejjon
). "Ei" in het Proto-Germaans is *
ajja
.
Er zijn ook voorbeelden van kenmerken die in Krim- en Wulfila-Gotisch bewaard zijn gebleven, maar die in het
West
- en
Noord-Germaanse talen
veranderd zijn. Bijvoorbeeld, zowel Krim- als Wulfila-Gotisch behouden de Germaanse /z/ als
sibilant
, terwijl dit in alle andere Germaanse dialecten een /r/ is geworden.
Echter, er zijn problemen met de aanname dat Krim-Gotisch simpelweg een doorontwikkeling is van het Gotisch uit
Wulfila's Bijbel
. Enkele ontwikkelingen in Wulfila-Gotisch zijn niet terug te vinden in het Krim-Gotisch, bijvoorbeeld:
- Krim-Gotisch behoudt de Germaanse /e/ terwijl dit in Wulfila-Gotisch /i/ is geworden, e.g.Krim-Gotisch
reghen
,
suuester
, Wulfila-Gotisch
rign
,
swister
- Krim-Gotisch behoudt de Germaanse /u/ voor de /r/ terwijl Wulfila-Gotisch de /au/ heeft, e.g. Krim-Gotisch
vvurt
, Wulfila-Gotisch
waurþi
.
Maar er zijn ook vergelijkbare ontwikkelingen met het West-Germaans, zoals de ontwikkeling van de /θ/ (<þ>) tot een
plosief
als in Krim-Gotisch
tria
tegenover Wulfila-Gotisch
þriu
. Verscheidene historische bronnen noemen de overeenkomst met het
Nederduits
en de verstaanbaarheid van het Krim-Gotisch voor
Duitstaligen
.
Er zijn hiervoor twee mogelijke oorzaken: dat Krim-Gotisch een aparte tak is van
Oost-Germaans
, afwijkend van Wulfila-Gotisch; of dat Krim-Gotisch afstamt van West-Germaanse migranten die in de vroege
middeleeuwen
naar de Krim verhuisden en waarvan de taal vervolgens door het Gotisch werd beinvloed.
Allebei deze theorieen werden in de
19e eeuw
voor het eerst geponeerd en worden tegenwoordig respectievelijk door
Stearns
en
Grønvik
betwist. Hoewel er geen consensus over dit probleem is, wordt wel algemeen geaccepteerd dat Krim-Gotisch niet van Wulfila-Gotisch afstamt.
Het lied dat Van Busbeke heeft opgetekend is minder overduidelijk Germaans en blijkt niet definitief te vertalen. Er is geen consensus of het werkelijk Krim-Gotisch is.
Rond
1780
berichtte de
aartsbisschop
van
Mahiljow
,
Wit-Rusland
over een bezoek aan de Krim waar hij aan de zuidkust en bij
Sebastopol
"Tataren" ontmoet had die een taal spraken die op het
Platduits
leek.
- Hempel, H.,
Gotisches Elementarbuch
(Berlijn, 1966)
- MacDonald Stearns, Crimean Gothic. Analysis and Etymology of the Corpus, Saratoga 1978. Bevat de Latijnse tekst van Van Busbekes verslag met een Engelse vertaling.
- MacDonald Stearns, "Das Krimgotische". In: Heinrich Beck (ed.), Germanische Rest- und Trummersprachen, Berlin/New York 1989, 175-194.
- Ottar Grønvik, Die dialektgeographische Stellung des Krimgotischen und die krimgotische cantilena, Oslo 1983.
Bronnen, noten en/of referenties
|