|
Er wordt getwijfeld aan de juistheid van een of meer onderdelen van dit artikel.
Raadpleeg de bijbehorende
overlegpagina
voor meer informatie en pas na controle desgewenst het artikel aan.
Opgegeven reden:
lang artikel maar er is geen enkele bron gegeven dus niets is verifieerbaar
Dit sjabloon is geplaatst op 10 maart 2024.
|
|
Een
kolonie
(meervoud:
kolonien
,
kolonies
) is een
territorium
onder bestuur van een
soevereine staat
, maar vallend buiten het eigenlijke grondgebied van dat
moederland
. Oorspronkelijk was
kolonisatie
de vestiging van een deel van een bevolking buiten het eigenlijke territorium van dat volk. Bij latere kolonisaties werd ook de inheemse bevolking onderworpen.
Vanaf de veroveringen in de 16e eeuw door West-Europese landen in Amerika worden ook overzees veroverde gebieden doorgaans aangeduid als kolonien. Naast de meeste West-Europese landen stichtten tussen de 16e en 19e eeuw ook Rusland en Japan kolonien. Tot in de twintigste eeuw was het bezit van kolonien voor West-Europese landen tamelijk algemeen geaccepteerd, niet alleen uit economische overwegingen; ook nationaal prestige speelde mee, naast culturele en godsdienstige zendingsdrang.
De meeste van de in de loop der eeuwen gestichte kolonien zijn inmiddels onafhankelijke staten. Vooral in de eerste decennia na de Tweede Wereldoorlog werden veel kolonien onafhankelijk (zie
dekolonisatie
). Niettemin wordt er nog gesproken van
neokolonialisme
om de economische afhankelijkheid van de
Derde wereld
(meest voormalige kolonien) van het Westen of
China
aan te duiden.
Twee fasen van kolonialisme zijn in de geschiedenis te onderscheiden. In de eerste fase bezetten Europese mogendheden slechts de kuststroken en kuststeden op andere continenten. Tropische ziekten, onbekend en moeilijk begaanbaar terrein en een vijandige bevolking eisten vaak voor de kolonisatoren een te hoge tol. De Spanjaarden en de Portugezen, die in de middeleeuwen begonnen met ontdekkingsreizen en kolonisatie, drongen maar langzaam in de Zuid-Amerikaanse binnenlanden door. Slechts in de gebieden waar het klimaat gunstig voor Europeanen was (Noord-Amerika), veroverden Europeanen grondgebieden tot diep in de binnenlanden en vestigden zich daar.
In de tweede fase, die ruwweg halverwege de 19e eeuw begon, konden de Europese mogendheden dankzij verbeterde bewapening, communicatie, transport en gezondheidszorg, enorme gebieden veroveren en opeisen, en deden dat ook.
Japan
maakte zich in de
Meijiperiode
als enig niet-westerse land zelfstandig een aantal door westerse mogendheden veroverde grondgebieden eigen en bouwde een koloniaal rijk op in China en op het
Koreaanse schiereiland
. In 1905 verbaasde Japan de wereld door de
Russisch-Japanse Oorlog
te winnen. China was weliswaar een zelfstandig rijk, maar had territoriale en commerciele concessies moeten doen aan Japan en aan diverse Europese mogendheden. Europese mogendheden verdeelden vrijwel heel Afrika onder elkaar. Rond 1900 was een kwart van de totale bevolking Brits onderdaan. De wereld was toen grotendeels in de macht en onder invloed van Europese koloniale mogendheden of was een ex-Europese kolonie (dat laatste vooral in Noord- en Zuid-Amerika). Dat zou pas werkelijk veranderen na de Tweede Wereldoorlog.
Koloniale mogendheden waren
Nederland
,
Verenigd Koninkrijk
,
Portugal
,
Frankrijk
,
Spanje
,
Duitsland
,
Rusland
(in
Siberie
,
Centraal-Azie
en
Alaska
),
Belgie
,
Italie
,
Japan
, de
Verenigde Staten
en - minder bekend - zelfs de Scandinavische landen
Denemarken
(
Groenland
, de
Faeroer
, de huidige
Amerikaanse Maagdeneilanden
,
Tharangambadi
in
India
, en de
Deense Goudskust
),
Zweden
(het latere
Delaware
en
Saint-Barthelemy
) en Noorwegen (
Spitsbergen
,
Jan Mayen
en
Bouvet
). Zelfs het kleine hertogdom
Koerland
verwierf twee kolonien (
Nieuw-Koerland
en
Gambia
).
De Iberische staten Spanje en Portugal worden in Westerse geschiedschrijving beschouwd als de eerste koloniale machten. Na de
Reconquista
zaten zij met enorme aantallen werkloze soldaten, die als conquistador hun geluk in de
Nieuwe Wereld
zochten. Bij het
Verdrag van Tordesillas
in 1494 verdeelde
Paus Alexander VI
de niet-Europese gebieden tussen Spanje en Portugal vanuit de visie dat daartoe recht bestond. In de
Tachtigjarige Oorlog
(1568-1668) verschenen twee nieuwe mogendheden ten tonele: Groot-Brittannie en Nederland. Deze landen wisten met name in Azie de Spanjaarden en Portugezen te verdrijven, waarop deze landen hun koloniale rijken in Zuid-Amerika consolideerden. Na de bezetting door Napoleon kon heel
Zuid-Amerika
zich in een reeks oorlogen en coups bevrijden van de koloniale heerschappij. Na de oorlog tussen Spanje en de Amerikanen in 1898 om
Spaans-Oost-Indie
, die Spanje verloor, restten Spanje nog de Afrikaanse kolonies
Spaans-Marokko
,
Spaans-West-Afrika
en
Spaans-Guinea
.
Portugal breidde in de 19e eeuw haar grondgebied met militaire expedities uit in
Angola
en
Mozambique
. De Britten verhinderden echter de eenwording van beide gebieden. Na de Tweede Wereldoorlog bleef Portugal in Afrika als laatste koloniale mogendheid over: pas in 1975 werden
Kaapverdie
,
Guinee-Bissau
,
Sao Tome en Principe
, Angola en Mozambique onafhankelijk. In Azie bleven
Oost-Timor
en
Macau
als laatste over.
De voormalige Portugese kolonies hebben zich verenigd in een taalunie de
Gemeenschap van Portugeessprekende Landen
(CPLP) en de voormalige Spaanse kolonies
Hispanofonie
. Beide landen en hun voormalige kolonies hebben zich verenigd in de
Organisatie van Ibero-Amerikaanse landen
(OEI).
Groot-Brittannie speelde allereerst een marginale rol naast Spanje, Portugal en Nederland. De Britse activiteiten beperkten zich hoofdzakelijk tot
piraterij
. In de 17e en 18e eeuw manifesteerden de Britten zich echter in Amerika, India en
Brits-West-Indie
. Delen van het huidige
Canada
werden op de Fransen veroverd. De Kaap en de Franse gebieden in India kwamen aan Engeland na 1815. In het Victoriaanse Tijdperk bereikte het Britse Rijk (British Empire) zijn hoogtepunt met de consolidatie van macht in India. In Afrika trachtte
Cecil Rhodes
zijn droom te verwezenlijken om van
Cairo
tot
Kaapstad
Britse kolonien te vestigen. Australie werd gekoloniseerd, hoewel het oorspronkelijk een
strafkolonie
was (waar de meeste Australiers zich nog voor schamen). Na de Tweede Wereldoorlog ging het Empire echter verloren, en werd het
Gemenebest van Naties
(Commonwealth) ervoor in de plaats gesteld. De
overige niet-onafhankelijk gebieden
bleven onder Britse bestuur.
De Britten zijn wel de laatste kolonisatoren op het Europese vasteland te
Gibraltar
.
Nederland
had via de
Vereenigde Oostindische Compagnie
(VOC) en de
West-Indische Compagnie
(WIC) al vroeg kolonien. Kolonien van Nederland waren
Nederlands-Indie
,
Nederlands-Nieuw-Guinea
,
Suriname
en de
Nederlandse Antillen
(
Aruba
,
Bonaire
,
Curacao
,
Sint Maarten
,
Sint Eustatius
en
Saba
). In eerdere tijden had Nederland ook koloniale bezittingen in
New York
,
Brazilie
, langs de kust van
Guinee
, de
Kaapkolonie
(
Zuid-Afrika
), een aantal Nederlandse factorijen aan de
Goudkust
,
Sri Lanka
en Formosa (het huidige
Taiwan
). Bovendien was de kolonie in de Guiana's tot 1815 groter (zie
Nederlands-Guiana
).
Tegenwoordig zijn de Nederlandse Antillen nog steeds een onderdeel van het
Koninkrijk der Nederlanden
.
De Franse koningen organiseerden ontdekkingsreizen naar Amerika en richtten naar Brits-Nederlands voorbeeld compagnieen op. De Fransen manifesteerden zich in Noord-Amerika, West-Indie en India dat het eerst Franse koloniale rijk vormde, maar verloren hun rijk na de val van
Napoleon Bonaparte
.
Het tweede Franse koloniale rijk was enorm, maar omvatte vooral oerwoud en woestijn in Afrika. Dit was begonnen met de bezetting van piratennest
Algiers
in 1830, maar onder Duitse goedkeuring volgde in 1881 ook
Tunis
. De Fransen verbonden hun gebieden in Afrika tot een groot rijk, en voegden hier
Frans-Indochina
aan toe. Na de bloederige bevrijdingsoorlogen in
Algerije
en
Vietnam
lieten de Fransen hun overige kolonien makkelijk onafhankelijk worden. De
overige niet-onafhankelijk gebieden
bleven onder Franse bestuur.
Tegenwoordig zijn heel wat voormalige Franse kolonies verenigd in de
Francophonie
.
Kolonien van Belgie waren
Belgisch-Congo
en de mandaatgebieden
Ruanda-Urundi
(het huidige
Rwanda
en
Burundi
) en de
Lado-enclave
in
Soedan
. Dit was hoofdzakelijk te wijten aan koning
Leopold II
(1835 - 1909), die graag een kolonie voor zijn land wilde vestigen. Op de Conferentie van Berlijn werd de Congo aan hem toegewezen. De aldus ontstane
Onafhankelijke Congostaat
werd door de koning als privebezit persoonlijk geexploiteerd als een wingewest met een humanitaire ramp tot gevolg. In 1908 nam Belgie Congo over.
In de jaren 1840 kende de Compagnie belge de colonisation een kort koloniaal avontuur in
Santo Tomas
aan de kust van
Guatemala
.
Tussen 1880 en 1940 trokken meerdere landbouwfamilies naar Argentinie. De Colonia Belga te Villaguay in de provincie Entre Rios, gesticht op 13 januari 1882 door Eugeen Schepers, had relatief veel succes. In de buurt bevond zich ook een kolonie Esperanza.
Van 1902 tot 1932 had Belgie ook de
Belgische concessie in Tianjin
(China).
Duitsland
was een relatieve laatkomer. Voor de
Duitse eenwording
in 1871 had
Brandenburg-Pruisen
een kleine kolonie gehad, maar deze al vrij snel verkocht aan Nederland.
Bismarck
was ook helemaal geen voorstander van kolonialisme: het zou Engeland in de wielen rijden. Bovendien wilde hij nu juist Frankrijk aanmoedigen tot kolonialisme, om dit land het verlies van
Elzas-Lotharingen
te doen vergeten. De bevolking, legerstaf en keizer dachten hier echter anders over. Een actieve kolonisatiepolitiek was het gevolg, waarbij Duitsland echter genoegen moest nemen met de overgebleven resten:
Duits-Zuidwest-Afrika
, Duits-
Togoland
,
Duits-Oost-Afrika
,
Duits-Kameroen
, en een aantal Pacifische eilanden. De oude koloniale machten waren daar niet gelukkig mee; zo waren de Britten woedend over
Duits-Oost-Afrika
, dat hun plannen doorkruiste om van
Alexandrie
tot
Kaapstad
een continentale spoorlijn aan te leggen die al haar Afrikaanse kolonien verbond. Dit voedde weer de gedachte dat andere landen Duitsland zijn "plek onder de zon" misgunden. Na de
Eerste Wereldoorlog
verloor Duitsland zijn koloniale rijk, en werden zijn kolonien tot geallieerde
mandaatgebieden
verklaard.
Ook
Italie
was een laatkomer omdat het land, net als Duitsland, pas laat in 1870 verenigd werd. Het veroverde
Italiaans-Somaliland
, maar werd in 1896 bij
Adowa
door de Ethiopische keizer
Menelik II
verslagen. Dit was de eerste overwinning van een "gekleurd" land op een "blank" land, nog voor de
Russisch-Japanse Oorlog
(1904-1905). In een korte oorlog werd vervolgens in 1912 het
Ottomaanse Rijk
gedwongen
Libie
en een aantal eilanden af te staan. Na de Eerste Wereldoorlog trachtte Italie een koloniaal rijk in
Turkije
op te bouwen, maar liet dit land al vrij snel aan
Mustafa Kemal Ataturk
. In 1936 besloot
Benito Mussolini
de nederlaag van Adowa te wreken en heel
Ethiopie
te bezetten. Dit ging gepaard met een zeer vuile oorlog, waarin Ethiopiers
Rode Kruis
-gebouwen bombardeerden en Italianen
mosterdgas
gebruikten. In 1939 werd het overzeese
Albanie
bezet. In de Tweede Wereldoorlog bereikte het Italiaanse koloniale rijk met de bezetting van
Brits-Somaliland
zijn grootste omvang, maar ging vervolgens geheel verloren aan de Geallieerden.
In 1581 veroverde de
Kozakkenhoofdman
Jermak
het
kanaat Sibir
, en bood de
tsaar
deze verovering aan. Dit maakte de weg vrij voor een Russische penetratie tot aan de Stille Oceaan. In de 18e eeuw werd zelfs
Alaska
gekoloniseerd, en zakten de Russen af tot in
Californie
, waar ze de Spanjaarden ontmoetten. Na de
Krimoorlog
(1853-1856) werd Alaska aan de Verenigde Staten verkocht, maar breidde Rusland sterk uit in Centraal-Azie. In de
Russisch-Japanse Oorlog
(1904-1905) leed Rusland echter een nederlaag tegen Japan, en bereikte zijn maximale omvang. Ruwweg dit gebied zou de uiteindelijke
Sovjet-Unie
worden, die in 1991 uiteenviel.
Na het
uiteenvallen van de Sovjet-Unie
verenigden een aantal
voormalige Sovjet-staten
zich in het
Gemenebest van Onafhankelijke Staten
(GOS), met uitzondering van de
Baltische staten
dat de
Baltische Assemblee
vormde.
De extreemrechtse
Liberaal-Democratische Partij van Rusland
streeft naar de grenzen van het Russische rijk met de voormalige Russische kolonies.
De Verenigde Staten waren vroeger een kolonie geweest en keken met minachting neer op de Europese hebzucht.
Ondertussen breidden de VS zichzelf wel in de 19e eeuw in hoog tempo uit. Na de oorlogen met
Mexico
was een enorm gebied beschikbaar, dat voortvarend door de Amerikanen bevolkt werd. In 1867 volgde de aankoop van Alaska, dat zeer waardevolle hulpbronnen bleek te hebben. De Amerikaanse marine breidde zich uit tot zij de omvang van de Britse naderde. Militaire steunpunten werden ingericht: in de Stille Oceaan zelfs bijna tot de kust van Japan. Na de
oorlog met Spanje
van 1898 werden de
Filipijnen
een Amerikaanse kolonie, die echter na de Tweede Wereldoorlog de onafhankelijkheid verkreeg.
De niet-onafhankelijke gebieden in de Caraiben en Oceanie vormen het
Eilandgebied van de Verenigde Staten
.
Bronnen, noten en/of referenties
|