Sint-Ursulakerk
Kleine-Brogel
is een dorp in de
Belgische
provincie
Limburg
en een
deelgemeente
van de stad
Peer
, het was een zelfstandige gemeente tot aan de
gemeentelijke herindeling
van
1971
.
De naam komt van
Minor Broglia
, vermeld in 1222, waarbij
Broglia
voor
moeras
staat (vergelijk:
Broek
). In 1380 spreekt men van
Cleyne Bruckel
.
In de buurt van Kleine-Brogel werden urnen uit de
ijzertijd
aangetroffen. Een antieke weg van Diest over Paal naar Peer liep over het grondgebied van Kleine-Brogel.
Omstreeks 800 ontstond reeds de parochie van Kleine-Brogel, en het
patronaatsrecht
van deze
quarta capella
was in handen van het
Klooster van Aldeneik
. Het klooster ging over in het
kapittel
van
Aldeneik
, dat in 1570 naar
Maaseik
werd verplaatst. Aldus werd de kerk aan de Heilige Ursula gewijd, patrones van het klooster.
Tijdens het ancien regime was de rechtspraak in handen van de
schepenbank
van
Pelt
. In 1593 werd een
schans
opgericht om de bevolking te beschermen, een vermoedelijk vijfhoekig omgracht verdedigingswerk. In 1825 kwam ze in onbruik door verkaveling, en ze verdween in de loop der eeuwen langzaamaan uit het landschap. Er staan nog vier oude eiken op deze plaats, en de Schansstraat verwijst er naar.
Troebelen bleven het dorp niet bespaard. In 1572 werden twee geuzen vermoord, toen het dorp door dezen geteisterd werd. Ook later had het dorp te lijden van inkwartieringen en schattingen, zoals in 1654 van de Lotharingse troepen, die onder meer de pastorie plunderden. In 1702 verbleef de aanvoerder van de geallieerden,
Marlborough
, in Kleine-Brogel. Ook daarna bleef het onrustig, met onder meer Hollandse, Oostenrijkse en Franse troepen.
Tijdens de Franse tijd werd Kleine-Brogel een zelfstandige gemeente, die in 1970 opging in de fusiegemeente
Peer
.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog stortten er enkele Engelse en een Duits vliegtuig neer op het grondgebied van Kleine-Brogel. In 1945 werd door de geallieerden een vliegveld ingericht, dat zou uitgroeien tot de
Vliegbasis Kleine-Brogel
.
- Bronnen:NIS, Opm:1831 tot en met 1961=volkstellingen
Kleine-Brogel was vanouds een landbouwdorp, waar ook aan schapenteelt werd gedaan. Omstreeks 1825 waren er ook een aantal
teutenfamilies
. In 1908 werd een zuivelfabriek opgericht (Sint-Brigitta-melkerij), in 1927 aangevuld met boterfabriek Sint-Antonius, welke in 1940 moest sluiten. In de 2e helft van de 19e eeuw was er ook een zeepziederij aan de Zavelstraat, gedreven door Hendrik Essers.
In 1945 kwam er een vliegveld dat zou uitgroeien tot een militaire basis die 1/3 van het grondgebied van Kleine-Brogel zou gaan omvatten. Industrie van enige betekenis is er nooit gekomen, zodat de meeste inwoners elders werken.
- De
Sint-Ursulakerk
, een
neogotische
dorpskerk uit
1908
met gotische toren uit 1500.
- De
Kapel van Onze-Lieve-Vrouw van Bijstand
, uit 1892, wordt ook wel Gilliskapelleke of Teutenkapelleke genoemd.
- Enkele grote boerderijen die aan Teuten hebben toebehoord: Groene Woud (1835) aan de Groenewoudsestraat 2; De Paggers aan de Schansstraat 5, uit 1780; Nutser Burg, aan de Burgemeester Voetslaan.
- Huis Jans
, aan Burgemeester Voetslaan 6, uit 1766, is het oudste huis van Kleine-Brogel.
- De
Vliegbasis Kleine-Brogel
, waar zich ook een plaats bevindt waar amateurs vliegtuigen kunnen waarnemen.
- Het
Kleine-Brogel Air Museum
, op de vliegbasis, bevat militair erfgoed dat aan de basis is gelieerd.
Op 24 juli 2019 bereikte Kleine-Brogel met een gemeten temperatuur van 39,9°C een Belgisch warmterecord. Een dag na het vorige warmterecord stijgen de temperaturen in Belgie voor het eerst boven de 40,0°C. In Kleine Brogel werd het nu 40,6°C. In
Beitem
werd een nieuw record gevestigd met 40,7°C.
Kleine-Brogel ligt op de noordflank van het
Kempens Plateau
, op een hoogte tot 60 meter. In het westen vindt men het dal van de
Dommel
, op welke rivier ook een aantal watermolens te vinden zijn, namelijk
Kleine Molen
en
Wedelse Molen
, welke echter tot de gemeente
Overpelt
behoren.
In het dal vindt men, ook op het grondgebied van Kleine-Brogel, het natuurgebied
Dommelvallei
. Meer naar het oosten vindt men enkele zijbeken van de
Warmbeek
, namelijk de
Dorperloop
, de Waartbeek en de Broekbeek. Daar liggen ook enkele percelen naaldbos op voormalig heidegebied, zoals Broekerheide. In deze buurt ligt ook de vliegbasis, welke een grote oppervlakte inneemt maar niet toegankelijk is.
Peer
,
Eksel
,
Overpelt
,
Sint-Huibrechts-Lille
,
Kaulille
Bronnen, noten en/of referenties
|
Plaatsen in de gemeente
Peer