Een
klavier
of
toetsenbord
is een constructie bestaande uit een of meer rijen toetsen waarmee
toetseninstrumenten
, zoals een
piano
,
orgel
,
harmonium
,
klavecimbel
,
celesta
,
klavieraccordeon
,
beiaard
of
synthesizer
, bespeeld worden. Bij bespeling met de handen wordt een klavier ook
manuaal
genoemd. Bij bespeling met de voeten wordt een klavier
pedaal
genoemd.
De overbrenging van de beweging van de toetsen naar de toonvoortbrengende elementen kan mechanisch, pneumatisch, elektrisch of elektronisch plaatsvinden.
Naar het voorbeeld van het Franse
clavier
worden in
Vlaanderen
soms ook toetsenborden van schrijfmachines en computers en toetsenblokken van telefoons en rekenmachientjes
klavier
genoemd. In Nederland denkt men bij een
klavier
steeds aan een muziekinstrument.
Een klavier bestaat meestal uit witte en zwarte
toetsen
. Bij orgels en klavecimbels zijn de kleuren vaak omgekeerd, wat voor de bespeling geen verschil maakt.
Bij een
beiaard
bestaat het klavier uit korte en lange stokken, die ook wel wit en zwart worden genoemd, hoewel ze dat niet zijn. De indeling van deze toetsen is gelijk aan die van een piano, zodat een pianist direct zal begrijpen waar de toetsen voor dienen, maar de wijze van bespeling (met de vuisten) is anders.
Een manuaal is het onderdeel van een
toetsinstrument
dat met de handen wordt bespeeld, dit in tegenstelling tot het
pedaal
dat door de voeten wordt bediend.
De meeste toetsinstrumenten (zoals de normale piano's en vleugels) zijn uitgerust met een manuaal. In dat geval zijn het klavier en het manuaal hetzelfde.
Bij de meeste
kerkorgels
bestaat het klavier uit meerdere manualen en het pedaal. Ook bij
elektronische orgels
en bij het
klavecimbel
komen meerdere manualen veel voor.
Een klavier moet minstens een
octaaf
bevatten, maar dit aantal kan ook wel oplopen tot
zeven
. Bij de pianobouw is tot circa 1920 zeven octaven, en bij moderne instrumenten zeven octaven en een
kleine terts
, gebruikelijk. Sommige concertvleugels (bepaalde typen van Fazioli en Bosendorfer) hebben in de bassen nog een paar extra toetsen beneden de gangbare laagste A.
De toetsen of klankstaven van chromatisch gestemde slaginstrumenten, zoals de
xylofoon
en het
glockenspiel
, zijn ook geordend volgens het klavierprincipe. Er is dan echter geen verschil in kleur tussen de toetsen.
Er bestaan ook klavieren met meer dan twaalf toetsen per octaaf, speciaal gemaakt voor
microtonale muziek
.
De Hongaar
Paul von Janko
ontwierp in
1882
een toetsenbord waarmee men met dezelfde
vingerzetting
in elke
toonsoort
kan spelen. Bovendien is de octaafafstand geringer, zodat grotere intervallen met een hand gespeeld kunnen worden. Dit klavier bestaat uit zes rijen toetsen en elke toon komt drie keer op het toetsenbord voor. De witte toetsen zijn in deze afbeelding gekleurd om te tonen hoe de toetsen gekoppeld zijn.
Hoewel veel musici (o.a.
Franz Liszt
) enthousiast waren over de mogelijkheden van het Janko-toetsenbord, is het uiteindelijk geen succes geworden.
Toch is er thans een instrument met zo'n toetsenbord in productie, de Japanse Chromatone.
[1]
Bronnen, noten en/of referenties
|