Peter Leopold Valentijn Jozef Anton Joachim Pius
(
Wenen
,
5 mei
1747
? aldaar,
1 maart
1792
), aartshertog van
Oostenrijk
, was groothertog van
Toscane
(
1765
?
1790
; als
Leopold I
), vorst van de
Zuidelijke Nederlanden
, koning van
Bohemen
en als
Leopold II
keizer van het
Heilige Roomse Rijk
(
1790
-
1792
). Hij volgde in
1790
zijn broer
Jozef II
op als keizer van het Heilige Roomse Rijk, koning van Bohemen, Hongarije en Kroatie en vorst van de Zuidelijke Nederlanden midden in de turbulente tijd. Leopold werd als negende kind van Maria Theresia en Frans Stephan geboren en met de namen Petrus Leopoldus Ioannes Antonius Joachim Pius Gotthardus gedoopt.
Zijn eerste voornaam Peter is niet typisch Habsburgs. Via zijn peetmoeder
Elisabeth van Rusland
- de dochter van tsaar
Peter de Grote
- heet hij Peter. Het Habsburgse Hof verkiest zijn tweede voornaam Leopold, de naam van de stamvader van het aartshertogdom Oostenrijk, de heilige
Leopold (III) van Babenberg
, wel een typische Oostenrijkse voornaam.
Aanvankelijk werd Leopold verplicht een kerkelijke carriere te maken. Deze verplichting zou Leopold antiklerikale gevoelens bijgebracht hebben. Na de dood van zijn oudere broer Karel veranderde zijn vader de plannen voor Leopold. Leopold moest huwen met de Spaanse prinses
Marie Louise van Bourbon
(1764) en groothertog van
Toscane
worden (1765). Leopold kreeg les van onder meer de Oostenrijkse jurist
Karl Anton von Martini
, die hem tijdens de lessen van rechtsfilosofie, de principes van de Verlichting bijbracht. Voor het groothertogdom Toscane voerden de Oostenrijkers het principe van de
secundogenituur
in, dit wil zeggen Leopold kreeg, als tweede levende zoon, het groothertogdom van zijn vader in zijn bezit. Dit was overigens een voorwaarde van de Spanjaarden voor de huwelijkssluiting.
Terwijl zijn oudste broer
Jozef II
als Rooms-Duits keizer heerste, bestuurde Leopold het groothertogdom Toscane. In het begin liet hij nog de bemoeienis van zijn moeder-weduwe toe doch meer en meer wordt hij de echte bestuurder in Firenze. Hij was ervan overtuigd de principes van de Verlichting een na een uit te voeren tijdens zijn lange regeringsduur van Toscane (1765-1790). Hij studeerde op een grondwet voor Toscane, in een periode dat de constitutionele monarchie taboe was bij de adel. Leopold snoeide in de privileges van de machtige familie
de' Medici
, waarmee hij nog minder vrienden maakte. Hij schafte het kerkasiel af, vormde kerkelijke gevangenissen om tot staatsgevangenissen en wenste de kloosterorden af te schaffen. Dat laatste lukt hem niet.
In Toscane werd een liberaal economisch beleid ingevoerd in de geest van de fysiocraten. Monopolies, interne gebruiken, gilden en handelsbonden werden afgeschaft. Gemeenschappelijke weiden werden verkaveld en het recht om op boerenland te jagen werd afgeschaft. De handel in graan werd vrij (geen staatsmonopolie meer). Dit resulteerde in de snelle ontwikkeling van kapitalistische verhoudingen en de bloei van de haven
Livorno
. De overheid zorgde ook voor de armere sociale lagen. De armen werden tewerkgesteld in door de overheid gefinancierde werken zoals het droogleggen van moerassen. Minister Gianni organiseerde de overheidsfinancien en het belastingstelsel op basis van gelijkheid voor alle klassen belastingsbetalers.
De hervormingen raakten ook het strafrecht. Peter Leopold kende Cesare Beccaria's werk
Over Misdaden en Straffen
, dat om een humanisering van het strafrecht vroeg. Gebaseerd op het werk van Beccaria, werd in 1786 een wetboek van strafrecht voor Toscane uitgegeven dat bekend staat als "Leopoldina". Hij schafte de doodstraf en alle lijfstraffen en folteringen af. Aan de andere kant breidde hij het systeem van gevangenisstraffen uit, die zeer streng waren.
Na het overlijden van zijn broer Jozef II in 1790, werd Leopold verkozen tot nieuwe Rooms-Duitse keizer. Die verkiezing liep niet zo vlot als gedacht. De tijdsgeest was overigens woelig en onstabiel, na de Franse Revolutie van 1789. Leopold werd te
Frankfurt am Main
gekroond op 9 oktober 1790. Zijn Rijksdevies was 'pietate et concordia' of door vroomheid en eendracht. Leopolds ideeen over 'souvereniteit van volkeren' trokken grote ogen, niet in het minst door de Hongaren in zijn rijk. Leopold werd gekroond in
Presburg
tot koning van
Hongarije
en in Praag tot koning van Bohemen. Hij werd eveneens de regerende aartshertog van Oostenrijk.
- Aan de oostgrenzen van zijn rijk moest zijn regering druk onderhandelen met Pruisen, Rusland en de Ottomanen om een nieuwe oorlog te vermijden.
- Zijn zus, de afgezette Franse koningin
Marie Antoinette
, deed meermaals beroep op hem om te hulp te komen in Parijs. Leopold onderschatte de revolutionaire krachten in Frankrijk aangezien hij een aanhanger was van de Verlichting. Franse inwijkelingen en royalisten in Oostenrijk reageerden agressief toen bleek dat Leopold niet militair ingreep. Volgens sommige bronnen kwam er geen Oostenrijks(-Pruisische) invasie in Frankrijk, omdat Leopold een Russisch manoeuvre vreesde in Polen en in het Ottomaanse Rijk
[1]
. Toen zijn schoonbroer de Franse koning
Lodewijk XVI
trouw zwoer aan de Franse grondwet in oktober 1791, meende Leopold even dat de Franse Revolutie was afgesloten.
- Leopold kreeg het Britse Rijk aan zijn kant, door te dreigen de Oostenrijkse Nederlanden af te staan aan Frankrijk.
- Na de
Brabantse Omwenteling
en het uitroepen van de
Verenigde Nederlandse Staten
, zag Leopold II zich gedwongen de
Conventie van Reichenbach
met de Pruisen, die de opstandelingen steunden, te ondertekenen. Zodoende herstelde Leopold het gezag van de Habsburgers in de Zuidelijke Nederlanden en dat van de prins-bisschop in
Luik
. Op
27 augustus
1791 kwamen de Oostenrijkse keizer Leopold II en de Pruisische koning
Frederik Willem II
bijeen en tekenden de
Verklaring van Pillnitz
. Hierbij riepen ze de andere Europese grote mogendheden op om in te grijpen als de Franse koning
Lodewijk XVI
in gevaar zou komen. De
Nationale Grondwetgevende Vergadering
van Frankrijk zag de verklaring van Pillnitz als een verkapte oorlogsverklaring, en greep dit argument aan om op
20 april
1792 de oorlog te verklaren aan Oostenrijk en zijn bondgenoten, de
Coalitieoorlogen
.
Zijn regering als keizer duurde kort, slechts twee jaar: van 1790 tot 1792. Over zijn dood in 1792 gingen talrijke geruchten van vergiftiging, met vage beschuldigingen aan het adres van jezuieten, Franse agenten en vrijmetselaars. Hij werd begraven in de Toskanagruft binnen in de keizerlijke grafkelder
Kapuzinergruft
in Wenen. Leopold werd opgevolgd door zijn oudste zoon
Frans II
, die zich volledig afkeerde van de hervormingspolitiek van zijn vader (en van zijn oom Jozef II). Frans II zou de laatste keizer van het Heilige Roomse Rijk worden.
Leopold en zijn echtgenote
Marie Louise van Spanje
(een dochter van koning
Karel III van Spanje
) kregen zestien kinderen:
- Maria Theresia
(
14 januari
1767
-
7 november
1827
), gehuwd met
Anton I van Saksen
- Frans
(
12 februari
1768
-
2 maart
1835
), volgde zijn vader op als laatste Rooms-Duitse keizer
- Ferdinand
(
6 mei
1769
-
18 juni
1824
), volgde zijn vader op als groothertog van
Toscane
en huwde Louise van Napels in 1790 en Marie van Saksen in 1821
- Maria Anna (
21 april
1770
-
1 oktober
1809
), trad toe tot een klooster en werd
abdis
- Karel
(
5 september
1771
-
30 april
1847
), volgde zijn oom op als
hertog van Teschen
- Alexander
(
14 augustus
1772
-
12 juli
1795
) gestorven door verbranding
- Albrecht (
19 december
1773
-
22 juli
1774
)
- Maximiliaan (
23 december
1774
-
10 maart
1778
)
- Jozef
(
9 maart
1776
-
13 januari
1847
) trouwde drie maal; hij huwde met Alexandra Palovna van Rusland in 1799, met Hermine d'Anhalt-Bernburg-Schaumburg in 1815, en met Dorothea van Wurttemberg in 1819
- Clementine
(
24 april
1777
-
15 november
1801
), gehuwd met koning
Frans I der Beide Sicilien
- Anton
(
31 augustus
1779
-
2 april
1835
)
- Maria Amalia (
15 oktober
1780
-
25 december
1798
)
- Johan
(
20 januari
1782
-
11 mei
1859
), Duits
Reichsverweser
- Reinier
(
30 september
1783
-
16 januari
1853
), gehuwd in 1820 met
Elisabeth van Savoye-Carignano
(een zus van koning
Karel Albert van Sardinie
)
- Lodewijk
(
13 december
1784
-
21 december
1864
)
- Rudolf
(
8 januari
1788
-
24 juli
1831
), kardinaal en prins-aartsbisschop van
Olomouc
Bronnen, noten en/of referenties
|
vet
= keizer ·
cursief
= tegenkoning ·
1
= medekoning (in een deelrijk) ·
2
= afkomstig uit een andere dynastie
* = tegenkoningen van elkaar