Het
kabinet-Balkenende IV
was het Nederlandse
kabinet
van 22 februari 2007 tot 14 oktober 2010. Het werd gevormd door de politieke partijen
Christen-Democratisch Appel
(CDA),
Partij van de Arbeid
(PvdA) en de
ChristenUnie
(CU) na de
Tweede Kamerverkiezingen van 2006
. Het kabinet-Balkenende IV was een
meerderheidskabinet
dat zowel in de
Eerste Kamer
en
Tweede Kamer
kon rekenen op een geringe meerderheid. Het kabinet-Balkenende IV was het eerste kabinet waarin de
ChristenUnie
regeringsdeelname had.
Op 22 februari 2007 presenteerde het kabinet zijn coalitieakkoord, de leidraad voor de bewindslieden in het kabinet, gesloten door de drie politieke partijen die met elkaar de regering vormden. Het kabinet werkte de hoofdlijnen uit het akkoord de volgende periode verder uit tot een concreet beleidsprogramma. Dit gebeurde onder meer via gesprekken in het land en op internet. Het beleidsprogramma werd vlak voor de zomer gepresenteerd.
De
Partij voor de Vrijheid
(PVV) maakte nog voor het aantreden van de nieuwe bewindspersonen bezwaar tegen de
dubbele nationaliteit
van staatssecretaris van Justitie
Nebahat Albayrak
en staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
Ahmed Aboutaleb
(de Nederlandse en Turkse, respectievelijk Marokkaanse). De PVV vond dat zij hun niet-Nederlandse identiteit moesten opgeven omdat ze een voorbeeldfunctie hebben en de PVV loyaliteitsproblemen voorzag. Op 1 maart 2007 werd tijdens het debat over de
regeringsverklaring
door de PVV een
motie van wantrouwen
ingediend tegen hen. Deze motie werd niet door andere partijen gesteund.
Het kabinet besteedde de eerste honderd dagen van de regeerperiode grotendeels aan het rondreizen door het land, om in contact te treden met maatschappelijke organisaties. Deze campagne heette "Samenwerken aan Nederland". Het leidde tot ergernis van de parlementaire oppositie, die (in de woorden van D66?
Tweede Kamer
fractievoorzitter
Alexander Pechtold
) 'buitenspel' meende te staan. Nieuw beleid werd pas gepresenteerd op
Prinsjesdag
(18 september 2007) en werd effectief in 2008 tot die tijd was Balkenende IV op het gebied van wetgeving en beleid vooral een
de facto
voortzetting van Balkenende III.
Het idee voor een ontmoetingscampagne zoals de honderd-dagenperiode werd al in 2002 geopperd door toenmalig
partijleider van de PvdA
Ad Melkert
, maar niet uitgevoerd omdat de PvdA in de oppositie belandde.
Noemenswaardige gebeurtenissen die buiten het kabinet om plaatsvonden, waren de
kredietcrisis
vanaf 2007 en de uitkomst van de islamkritische film
Fitna
van
Geert Wilders
in maart 2008.
In de periode van het kabinet-Balkenende IV werden verscheidene maatregelen doorgevoerd en plannen opgesteld.
- Op 22 maart 2007 werd een lijst van
40 probleemwijken
bekendgemaakt, naar toenmalig minister
Ella Vogelaar
ook wel 'vogelaarwijken' genoemd. In deze probleemwijken werd in de regeringsperiode extra geinvesteerd.
- Op 15 juni 2007 trad een
generaal pardon
in werking, waardoor alle
asielzoekers
die langer dan zes jaar in Nederland verbleven, in principe mochten blijven.
- In december 2007 werd de
Task Force Uruzgan
, die in februari 2006 tot stand was gekomen onder het
kabinet-Balkenende II
en tot en met 2008 zou gaan duren, met twee jaar verlengd. De missie moest eind 2010 volledig beeindigd zijn.
- In 2008 werden de
Centra voor Jeugd en Gezin
(CJG's) gerealiseerd. Deze centra, onderdeel van het beleid van minister voor Jeugd en Gezin Andre Rouvoet, zijn een inlooppunt voor ouders, kinderen, jongeren en professionals terecht met allerlei vragen over opvoeden en opgroeien.
- Toen minister
Donner
van
Sociale Zaken en Werkgelegenheid
eind 2008 het
ontslagrecht
wilde versoepelen, leidde dat tot onenigheid binnen het kabinet. Uiteindelijk verdween het plan van de baan.
- Op 1 juli 2008 werd door minister
Ab Klink
van
VWS
het
Nederlandse rookverbod
uitgebreid naar de
horeca
.
- Eveneens op 1 juli 2008 wordt er een
vliegtaks
ingevoerd om het milieu minder zwaar te belasten. Exact een jaar later, op 1 juli 2009, wordt de belasting weer afgeschaft.
- Om de
kredietcrisis
te bestrijden werd in december 2008 door minister Donner werktijdverkorting ingevoerd voor bedrijven die in de problemen waren geraakt. Vanaf 1 april 2009 werd deze maatregel vervangen door de deeltijd-
ww
.
- Op 25 maart 2009 werd door het kabinet, tezamen met de
sociale partners
, een crisisakkoord gesloten om de financiele crisis te bestrijden. Onderdeel van het akkoord was de mogelijkheid tot verhoging van de
AOW
-leeftijd.
- In april 2009 sloeg het kabinet het advies de
Hertogin Hedwigepolder
te ontpolderen als
natuurcompensatie
voor de
uitdieping
van de
Westerschelde
in de wind. In plaats daarvan wilde de regering buitendijkse natuur ontwikkelen. Er volgden enkele maanden van discussie, alvorens in oktober 2009 alsnog wordt besloten tot ontpoldering.
- In april 2009 was er onenigheid over de Nederlandse deelname aan het
Joint Strike Fighter-programma
. De PvdA wilde niet overgaan tot de aankoop van twee testtoestellen, in tegenstelling tot CDA en ChristenUnie. Uiteindelijk werd als compromis besloten het besluit deelname aan de testfase door te schuiven naar 2010 en pas in 2012, bij een volgend kabinet, te besluiten over een definitieve deelname aan het JSF-programma.
- ChristenUnie en in mindere mate CDA uitten in 2009 kritiek op de vrijstellingen voor de wekelijkse koopzondagen, waarbij volgens deze partijen misbruik werd gemaakt van de definitie 'toeristisch gebied' - door die definitie konden alle zondagen in een gemeente koopzondagen worden, ook in bijvoorbeeld Almere. De twee partijen wilde het aantal koopzondagen terugdringen, maar een wet was voor de val van het kabinet nog niet ingevoerd.
- In juli 2009 werd de
crisis- en herstelwet
vastgesteld, die de procedures rond grote bouw- en infrastructuurprojecten moest versnellen en zo de crisis moest bestrijden. De gang door de
Eerste Kamer
verliep echter traag, en tijdens de val van het kabinet was de wet nog niet ingevoerd.
- Vanwege het oplopende
begrotingstekort
stelde de regering in augustus 2009 de ambitie 35 miljard euro te bezuinigen in 2015. Om de bezuinigingsmogelijkheden te onderzoeken werden twintig werkgroepen ingesteld.
- In oktober 2009 werd de coalitie het eens over een verhoging van de AOW-leeftijd van 65 naar 67 jaar, ingaande vanaf 2020.
- Een in februari 2009 ingediend wetsvoorstel door CDA, ChristenUnie en VVD voor een
kraakverbod
werd op 15 oktober 2009 door de
Tweede Kamer
aangenomen.
- Op 12 januari 2010 presenteerde de
Commissie-Davids
een
parlementair onderzoek
naar de besluitvorming inzake de
Irakoorlog
, waarin kritiek wordt geuit op premier Balkenende. Balkenende wees eerst de kritiek af, maar erkende na druk van de PvdA alsnog de kritiek uit het rapport. Een
motie van wantrouwen
tegen de premier in februari, ingediend door vijf partijen, werd verworpen.
Op 18 december 2007 trad staatssecretaris van Defensie
Cees van der Knaap
(CDA) af nadat hij was benoemd tot
burgemeester van Ede
. Hij werd diezelfde dag opgevolgd door voormalig CDA?campagneleider en voormalig Leiderdorps gemeenteraadslid
Jack de Vries
.
[1]
[2]
Op 14 november 2008 stapte minister voor Wonen, Wijken en Integratie
Ella Vogelaar
(PvdA) op nadat zij het vertrouwen van haar partij had verloren. Volgens
partijleider van de PvdA
Wouter Bos
was er een situatie ontstaan waarin het voor haar niet langer mogelijk was "gezagsvol en effectief" op te treden. In een persconferentie gaf minister
Ella Vogelaar
te kennen zichzelf niet te herkennen in de kritiek dat haar beleid en optreden niet overtuigend waren. Zij was van mening dat ze juist op de goede weg was en had graag nog door willen gaan als minister. Ze wordt die dag opgevolgd door voormalig Amsterdams gemeenteraadslid
Eberhard van der Laan
(PvdA), die tot dan werkzaam is als advocaat bij het advocatenkantoor "Kennedy Van der Laan".
[3]
[4]
[5]
Op 18 december 2008 trad staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid
Ahmed Aboutaleb
(PvdA) af nadat hij was benoemd tot
burgemeester van Rotterdam
.
[a]
Hij wordt die dag opgevolgd door de Haagse wethouder
Jetta Klijnsma
(PvdA).
[7]
[8]
[9]
[10]
Na de val van het kabinet treden op 23 februari 2010 alle PvdA-bewindslieden af.
Op 14 mei 2010 stapt staatssecretaris van Defensie
Jack de Vries
(CDA) op, nadat hij in opspraak was gekomen door een buitenechtelijke affaire met zijn persoonlijk adjudant.
[11]
[12]
Na de
Tweede Kamerverkiezingen
op 22 november 2006 ging de
kabinetsformatie
van start met een verkenning onder leiding van
informateur
Rein Jan Hoekstra
, die uitwees dat een kabinet
CDA
-
PvdA
-
SP
niet mogelijk was. Op 3 januari 2007 begonnen, onder leiding van informateur
Herman Wijffels
, onderhandelingen over een
coalitie
CDA-PvdA-
ChristenUnie
die resulteerden in een
regeerakkoord
[21]
, waar de
fracties
van de drie partijen op 6 februari 2007 mee instemden. Op 9 februari benoemde
koningin Beatrix
Jan Peter Balkenende tot
formateur
, waarmee de personele invulling van dit kabinet officieel begon.
[22]
Op donderdagmiddag 22 februari beedigde de koningin het nieuwe
kabinet
, na het constituerend beraad op donderdagochtend.
[23]
Het regeerakkoord droeg het
motto
: 'Samen werken, samen leven.'
[24]
In het regeerakkoord zei de coalitie dat het ging om samenwerking voor "
groei
,
duurzaamheid
,
respect
en
solidariteit
".
Op 7 februari presenteerden de onderhandelaars
Balkenende
,
Bos
en
Rouvoet
het akkoord aan het publiek. Ze zeiden een "
samenleving
waarin de
overheid
grenzen stelt" te willen, en te zullen werken aan "een beter Nederland" waarin de overheid "mensen als bondgenoot tegemoet treedt". De coalitie wilde "investeren in mensen" en bouwen aan "vertrouwen in elkaar en in de toekomst".
Het regeerakkoord was volgens het CDA de noodzakelijke tweede fase na de jaren van hervormingen. Overleg met het maatschappelijk middenveld zou de kern van de nieuwe houding zijn. Zoals Balkenende zei in de
regeringsverklaring
: "Er is een solide financiele basis. De sociale zekerheid is over een reeks van jaren hervormd (...). Het is nu tijd om samen te werken aan en te investeren in de toekomst. Om bestaande verbanden te verstevigen en nieuwe verbanden te ontdekken en te ontwikkelen."
Tijdens de
informatie
- en
formatieperiode
van het kabinet-Balkenende IV was er sprake van het aantal
ministers
terug te brengen of een kernkabinet te vormen. Een beperkt aantal ministers zouden sector-overstijgend moeten werken (beleidssectorbundeling), daarbij ondersteund door een groter aantal
staatssecretarissen
. Dit voorstel heeft het niet gehaald; wel zijn er twee programma-ministers benoemd. Dit zijn ministers zonder ministerie. Net als
ministers zonder portefeuille
ressorteren zij onder een ander ministerie; zij hebben echter wel een eigen
portefeuille
.
Het gaat om de
minister voor Wonen, Wijken en Integratie
en de
minister voor Jeugd en Gezin
. Naast deze twee programmaministers zit in het kabinet-Balkenende IV een derde minister zonder ministerie, namelijk de
minister voor Ontwikkelingssamenwerking
. Dit is een meer gebruikelijke minister zonder portefeuille. In tegenstelling tot een programmaminister zou een
projectminister
- die vooralsnog niet benoemd is - alleen voor een bepaald beleidsproject (of soms tijdelijk) kunnen worden aangesteld, zoals in het verleden gebeurde voor de voorbereidingen van het jaar 2000 met betrekking tot het niet te voorspellen
Millenniumprobleem
.
Op 20 februari 2010 viel het kabinet naar aanleiding van de besluitvorming over de
militaire missie in Uruzgan
. Na lang overleg op vrijdag 19 februari en de daarop volgende nacht, maakte Jan Peter Balkenende om 4.15 uur 's nachts de val bekend: de PvdA-bewindslieden boden hun ontslag aan en de overige bewindslieden van CDA en ChristenUnie (CU) stelden hun portefeuilles ter beschikking. Op 20 februari deelde Balkenende het ontslag en de terbeschikkingstelling telefonisch mee aan koningin Beatrix, die op skivakantie was. Op 22 februari nam zij het ontslag in beraad en ontving zij adviseurs, vicepremiers en Tweede Kamer fractievoorzitters (alsmede de volgende dag).
[25]
De drie partijen in het kabinet zinspeelden op snelle nieuwe verkiezingen
[26]
[27]
en ook de overige partijen in de Tweede Kamer deelden de Koningin mede dat zij het liefst snel verkiezingen wilden, hetzij via een missionair interim-kabinet, hetzij via het huidige demissionaire kabinet.
[28]
Op 23 februari verleende de Koningin de PvdA-bewindslieden daadwerkelijk hun ontslag en werd bekend dat de bewindslieden van CDA en CU aanblijven in een demissionair kabinet, waarbij de CDA- en CU-bewindslieden de portefeuilles van hun PvdA-collega's overnemen. Het demissionaire kabinet zou de lopende zaken waarnemen tot aan de vorming van een nieuw kabinet na de
Tweede Kamerverkiezingen
op 9 juni 2010.
[29]
De demissionaire status van het kabinet had als belangrijke consequentie dat het geen zogenoemde "controversiele onderwerpen" kon behandelen. Een door een informateur en formateur samengesteld
rompkabinet
zou als missionair kabinet de bevoegdheid hiertoe wel hebben gehad.
[30]
Omdat er geen nieuwe formatie had plaatsgevonden behield het kabinet de naam Balkenende IV.
Omdat het kabinet daardoor ten val komt en
demissionair
is worden diezelfde dag nog de functies van de opgestapte PvdA-bewindslieden overgenomen door zittende bewindslieden. Minister van Justitie
Ernst Hirsch Ballin
(CDA) wordt benoemd tot minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Staatssecretaris van Financien
Jan Kees de Jager
(CDA) wordt benoemd tot minister van zijn departement. Vicepremier en minister voor Jeugd en Gezin
Andre Rouvoet
(CU) neemt de functie van minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap op zich. Staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat
Tineke Huizinga
(CU) wordt benoemd tot minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer. Minister van Buitenlandse Zaken
Maxime Verhagen
(CDA) neemt de portefeuille van
Ontwikkelingssamenwerking
over. Minister van Defensie
Eimert van Middelkoop
(CU) neemt de functie van de
minister voor Wonen, Wijken en Integratie
waar tot het aantrede van een nieuwe kabinet.
De Tweede Kamer heeft donderdag 11 maart een lijst met ruim driehonderd onderwerpen opgesteld die niet meer met het demissionaire kabinet worden besproken. Vergeleken met de voorstellen die de Kamercommissies eerder deden, veranderde er weinig. De grootste wijziging was het voorstel om het drankgebruik onder jongeren in te dammen. Daar wordt nu alsnog over gepraat. Eerder werd al duidelijk dat de AOW, de JSF, de kilometerheffing en de beperking van de ontslagvergoeding controversieel werden.
[31]
De Tweede Kamer nam op 11 maart een motie van treurnis aan tegen minister Gerda Verburg wegens het verschijnen van de Glossy Gerda. Ook de minister-president neemt afstand van het handelen in dit dossier van zijn partijgenote.
[32]
De Eerste Kamer heeft op 16 maart de Crisis- en herstelwet, inclusief
novelle
, aangenomen.
[33]
Op 6 april besloot minister Van Middelkoop van Defensie een tweede brief van de NAVO over Afghanistan vertrouwelijk naar de Tweede Kamer te sturen.
[34]
Op 7 mei ging de Tweede Kamer akkoord met de steunmaatregelen aan Griekenland.
[35]
Op 11 mei ging de Tweede Kamer akkoord met het noodplan om de euro te redden.
[36]
Woensdag 21 juli hielden de commissies voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) en Economische Zaken (EZ) een algemeen overleg over de sluiting van de MSD-vestiging in Oss. Namens het demissionaire kabinet was minister Van der Hoeven van Economische Zaken aanwezig. De Kamerleden van de commissies voor SZW en EZ onderbraken hun zomerreces voor dit algemeen overleg.
[37]
Op 17 augustus maakte minister Donner van Sociale Zaken en Werkgelegenheid ingrijpen bekend bij 14 pensioenfondsen middels een brief aan de Tweede Kamer. Per 1 januari 2011 zullen de pensioenen van 160.000 Nederlanders 1 tot 14% worden verlaagd.
[38]
De SP roept hierop de Tweede Kamer terug van het reces om op 24 augustus met de minister te debatteren over de pensioenen.
[39]
Op 21 september sprak koningin Beatrix de troonrede
[40]
uit van het demissionaire kabinet en diende de minister van Financien Jan Kees de Jager de miljoenennota 2011 in.
[41]
- ↑
Volgens Plasterk had Bos zijn sollicitatie geheimgehouden voor Donner en Balkenende, omdat die laatste het anders zou hebben tegengehouden.
[6]
- ↑
Mocht in het buitenland de titel 'minister voor Buitenlandse Handel' voeren
- ↑
redactie
,
Jack de Vries staatssecretaris van Defensie
. Parool (
7 december 2007
).
Gearchiveerd
op
26 augustus 2017
. Geraadpleegd op
25 augustus 2017
.
- ↑
Guus Valk
,
‘Benoemd om politiek vernuft’
. NRC Handelsblad (
13 december 2007
).
Gearchiveerd
op
12 augustus 2023
. Geraadpleegd op
25 augustus 2017
.
- ↑
redactie
,
Verklaring minister Ella Vogelaar bij haar aftreden
. Volkskrant (
13 november 2008
).
Gearchiveerd
op
26 augustus 2017
. Geraadpleegd op
25 augustus 2017
.
- ↑
redactie
,
Minister Vogelaar treedt af
. Parool (
14 november 2008
).
Gearchiveerd
op
26 augustus 2017
. Geraadpleegd op
25 augustus 2017
.
- ↑
redactie
,
Van der Laan is opvolger Vogelaar
. AT5 (
14 november 2008
). Geraadpleegd op
25 augustus 2017
.
- ↑
Frank Hendrickx
;
Remco Meijer
,
Plasterk: Timmermans dwong buitenlandportefeuille af met niets doen
(
27 december 2016
).
Gearchiveerd
op
22 juli 2023
. Geraadpleegd op
21 mei 2024
.
- ↑
redactie
,
Raad wil Aboutaleb als burgemeester Rotterdam
. Parool (
17 oktober 2008
).
Gearchiveerd
op
26 augustus 2017
. Geraadpleegd op
25 augustus 2017
.
- ↑
redactie
,
Aboutaleb benoemd tot burgemeester Rotterdam
. Volkskrant (
31 oktober 2008
).
Gearchiveerd
op
26 augustus 2017
. Geraadpleegd op
25 augustus 2017
.
- ↑
redactie
,
Klijnsma wordt opvolger Aboutaleb
. NRC Handelsblad (
14 november 2008
).
Gearchiveerd
op
14 juni 2021
. Geraadpleegd op
25 augustus 2017
.
- ↑
Sheila Sitalsing
,
Jetta Klijnsma genoemd als opvolger Aboutaleb
. Volkskrant (
15 november 2008
).
Gearchiveerd
op
26 augustus 2017
. Geraadpleegd op
25 augustus 2017
.
- ↑
redactie
,
Staatssecretaris De Vries treedt af
. NOS (
14 mei 2010
).
Gearchiveerd
op
26 augustus 2017
. Geraadpleegd op
25 augustus 2017
.
- ↑
redactie
,
CDA'er Jack de Vries treedt af
. NU.nl (
14 mei 2010
). Geraadpleegd op
25 augustus 2017
.
- ↑
a
b
c
Functie gecontinueerd van het vorige
Kabinet-Balkenende III
- ↑
a
b
c
d
e
f
g
h
i
j
k
l
m
Afgetreden
- ↑
Functie gecontinueerd in het volgende
Kabinet-Rutte I
- ↑
Mocht in het buitenland de titel 'minister voor Europese Zaken' voeren
- ↑
Afgetreden na benoeming tot minister van Financien
- ↑
Afgetreden na benoeming tot burgemeester van Ede
- ↑
Afgetreden na benoeming tot burgemeester van Rotterdam
- ↑
Afgetreden na benoeming tot minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer
- ↑
Coalitieakkoord tussen CDA, PvdA en ChristenUnie
-
Rijksvoorlichtingsdienst
, 7 feb 2007.
- ↑
Balkenende benoemd tot formateur
,
NOS.nl
, 9 feb 2007.
Gearchiveerd
op 5 maart 2016.
- ↑
Nieuw kabinet wordt beedigd op 22 februari
- Rijksvoorlichtingsdienst, 19 feb 2007.
- ↑
Kabinet: 'Samen werken, samen leven', RTL.nl, 7 feb 2007.
- ↑
Koningin begint maandag gesprekken
, NOS Nieuws, 20 februari 2010.
Gearchiveerd
op 16 augustus 2022.
- ↑
Bos wil verkiezingen voor de zomer
, AD.nl, 20 februari 2010
- ↑
Verkiezingen in aantocht
, DePers.nl, 20 februari 2010
- ↑
Fractievoorzitters willen snel verkiezingen
, RNW.nl, 22 februari 2010.
- ↑
Tweede Kamer 9 juni
, NU.nl, 23 februari 2010.
Gearchiveerd
op 20 maart 2023.
- ↑
Rompkabinet? Ontbindingsbesluit? Termen verklaard
.
de Volkskrant
(
22 februari 2010
). Geraadpleegd op
1 maart 2010
.
- ↑
Lijst van controversiele onderwerpen 11 maart
- ↑
Kamerdebat over Glossy Gerda
- ↑
Crisis- en herstelwet aangenomen en overig nieuws
.
Gearchiveerd
op 27 augustus 2017.
- ↑
Brief NAVO vertrouwelijk naar Kamer
.
Gearchiveerd
op 27 augustus 2017.
- ↑
Kamer voor steun Griekenland
- ↑
Kamer akkoord met noodplan euro
- ↑
Sluiting MSD-vestiging Oss
- ↑
Minister Donner grijpt hard in bij 14 pensioenfondsen
- ↑
Kamer komt terug van reces voor pensioendebat
- ↑
Tekst troonrede 2011
op parlement.com.
Gearchiveerd
op 8 februari 2023.
- ↑
Miljoenennota 2011