Joshua Mqabuko Nyongolo Nkomo
(
Matabeleland
,
19 juni
1917
?
Harare
,
1 juli
1999
) was een
Zimbabwaans
nationalistisch
leider en
marxistisch
theoreticus.
Nkomo was de zoon van een
zendeling
. Hij studeerde aan de
Fort Hare University
waar hij onder anderen
Nelson Mandela
ontmoette. Na zijn studie werkte hij voor de Afrikaanse vakbeweging in het toenmalige
Zuid-Rhodesie
. In
1948
werd hij voorzitter van een spoorwegvakbond voor Afrikanen. Later bezocht hij andere Afrikaanse landen en conferenties van Afrikaanse nationalisten. Hij bezocht onder andere
Ghana
, de eerste Britse kolonie die onafhankelijk was geworden.
In de
jaren vijftig
richtte Nkomo de
Nationaal Democratische Partij
(NDP) op, waar
Robert Mugabe
zich in
1960
bij aansloot. De NDP werd spoedig daarna door de Rhodesische regering
Zuid-Rhodesie
verboden nadat de NDP de bevolking intimideerde. Nkomo en Mugabe richtten daarna de
Zimbabwe African Peoples Union
(
ZAPU
) op.
De ZAPU werd in
1964
door
Ian Smith
, de premier van Rhodesie, verboden. De ZAPU bleef echter ondergronds voortbestaan en won aan populariteit. De ZAPU begon een gewapende strijd tegen het blanke minderheidsregime van Smith. Mugabe scheidde zich echter om etnische redenen van de ZAPU af (hij is een
Shona
, Nkomo een
Noord-Ndebele
) en sloot zich aan bij de
Zimbabwe African National Union
(
ZANU
) van dominee
Ndabaningi Sithole
. Mugabe greep de macht binnen de ZANU in 1975. Nkomo en Mugabe werden rivalen die soms samenwerkten en soms elkaar bestreden.
In
1964
werden Nkomo, Mugabe en Sithole gevangengezet. Onder druk van premier
Vorster
, de Zuid-Afrikaanse premier, werden de drie in
1974
vrijgelaten. Nkomo week uit naar
Zambia
vanwaar hij de strijd tegen de Rhodesische regering voortzette. Nkomo kon rekenen op de steun van de Zambiaanse president
Kenneth Kaunda
, en omdat hij
marxist
was, ook op de steun van de
Sovjet-Unie
en de
Oost-Europese
landen. Mugabe kreeg steun uit 'rood' China.
In
1979
waren er algemene verkiezingen en de UANC, de partij van bisschop
Abel Muzorewa
, een gematigd nationalistisch leider, won en hij werd de eerste zwarte president. Zowel Nkomo als Mugabe ging hier niet mee akkoord. Pas na
Britse
interventie gingen Nkomo en Mugabe rond de tafel zitten. Mugabe en Nkomo sloegen de handen ineen en hun beide partijen fuseerden tot
Zimbabwaanse Afrikaanse Nationale Unie ? Patriottisch Front
. Het zogenaamde '
Lancaster House
Akkoord', dat eind
1979
tot stand kwam, voorzag in vrije verkiezingen in
februari
1980
.
De verkiezingen van
1980
werden gewonnen door ZANU-PF en Zimbabwe verkreeg haar onafhankelijkheid met Mugabe als premier. Nkomo werd niet in het kabinet van Mugabe opgenomen. In
1982
werd hij gearresteerd op beschuldiging van het smeden van een complot tegen de regering van Mugabe. Mugabes troepen vielen
Matabeleland
, de thuisbasis van Nkomo, binnen en ontwapenden de zogeheten 'vijfde colonne' van Nkomo. Hierbij zijn 20.000 Noord-Ndebele vermoord. Nkomo werd niet verder vervolgd. 'Big Josh' ? hij woog toen 150 kilo ? vluchtte naar Groot-Brittannie.
Nkomo, vicepresident inmiddels, zweeg over de schendingen van de mensenrechten in 'zijn' Matabeleland. De mensenrechtencommissie van de katholieke kerk deed een eigen onderzoek en bracht daar in
1997
een schokkend rapport over uit. Tot verbijstering van de hoofdonderzoeker, Mike Auret, reageerde Nkomo niet eens. Matabeleland wordt aan zijn lot overgelaten.
Van het prestige van de 'Oude Leeuw', een van Nkomos's vele bijnamen, bleef niets over. Hij verwierf grote landerijen, gebruikmakend van zijn positie. De Ndebele beschouwden hem inmiddels als een zakkenvuller, die zich door Mugabe had laten omkopen. Nkomo zelf hield zich op de achtergrond. In de laatste jaren voor zijn dood was hij al erg ziek, hij leed aan
prostaatkanker
en was
dement
geworden.
- Joshua Nkomo [& Nicholas Harman]:
The story of my life
. London, Methuen, 1984.
ISBN 0413545008