Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Jan Schenkman
(
Amsterdam
,
1 oktober
1806
? aldaar,
4 mei
1863
) was een
Nederlandse
onderwijzer
,
dichter
,
auteur
van
kinderboeken
en
humorist
.
Jan Schenkman was enig kind van molenaarknecht Gerrit Schenkman en zijn vrouw Geesje van den Bosch. Hij werd op 10 oktober Nederlands Hervormd gedoopt in de Zuiderkerk te Amsterdam. Hij trouwde 29 augustus 1832 met de dochter van een diamantslijper, Elisabeth Alida Cuke, en ze kregen vier kinderen. Nadat Elisabeth was gestorven trouwde hij nogmaals, met Anna Maria Elisabeth Endters, en liet bij zijn dood acht kinderen achter.
[2]
Schenkman was tot 1849 onderwijzer aan een particuliere school op de
Anjeliersgracht
. Hij was een prominent lid van de
Maatschappij tot Nut van 't Algemeen
.
Hij heeft het moderne
sinterklaasfeest
voor het eerst in een samenhangend verhaal in prentenboek weergegeven. In zijn boekje
Sint Nikolaas en zijn knecht
(Amsterdam, 1850 en herdrukken tot in 1907) verwerkte hij bekende elementen als het paard, het rijden over de daken, het schenken van cadeaus of een roe via de schoorsteen en Sints komst uit Spanje.
[3]
Hij voerde echter ook nieuwe elementen in: de
stoomboot
waarmee Sint-Nicolaas in
Amsterdam
aankomt en de zwarte
page
? waar vervolgens de figuur van
Zwarte Piet
uit is ontstaan ? als hulpje van de Sint. Schenkman schreef daarin de tekst van het
sinterklaaslied
Zie ginds komt de stoomboot
dat later op de melodie is gezet van
Im Marzen der Bauer
.
Jan Schenkman was in zijn tijd bekend om zijn humoristische gedichten en verhalen. Hij publiceerde zijn teksten via twee uitgevers;
G. Theod. Bom
was de uitgever voor zijn respectabele werk, zoals zijn kinderboeken, en
J.A. Schuurmans
was de uitgever voor zijn kluchtige en pikante, soms wellicht ook als
antisemitisch
te duiden werk.
[4]
[5]
Sprookjes van Moeder de Gans
, vertaald door Jan Schenkman, boekbandontwerp door
Gustaaf van de Wall Perne
- Losse gedichten in
almanakken
- Overpeinzingen van een eenvoudige burgerman op den 16den verjaardag van zijn zoon (1850)
- Sint Nicolaas schenkt ieder wat: boertig dichtstukje (1850)
- St. Nikolaas en zijn knecht, uitgeverij G. Theod. Bom, Amsterdam (1850)
- Rekwest van Amsterd. jongens aan den Burgemeester der stad (1850)
- Een ijverige hand vindt werk door 't gansche land (ca. 1850)
- Het nieuwe apenspel zonder weerga (ca. 1850)
- De mislukte aanslag op de stad Amsterdam, door prins Willem den Tweede in het jaar 1650 (1851)
- Oud en nieuw. Berijmde voorlezingen en losse dichtstukjes (1851)
- Weer wat moois voor lieve kleinen (ca. 1851)
- Nieuwe gedichtjes op de vertellingen van Moeder de Gans (ca. 1851)
- Vertellingen van Moeder de Gans, uitgeverij G. Theod. Bom, Amsterdam (1851)
- Wat een eenvoudig burger dacht bij de onthulling van het standheeld voor Rembrandt van Rhijn. Boertig dichtstukje, 1852
- Jeremiade van Rembrandt van Rhijn in den avond van den 26 Mei 1852.
- Brief van St. Nicolaas aan zijne vrienden te Amsterdam. Luimig dichtstukje, 1852
- Het eerste prenteboek op moeders schoot (1852)
- De Belangrijke brief van eenen Amsterdamschen jood, vrijwilliger in het Fransche leger (onder
pseudoniem
Mozes Levie Zadok) (1852-1854)
[5]
- Vermakelijk allerlei: prentjes met versjes (1855)
- Nieuw AB boek, naar een oud rijmpje, en op een aardig wijsje (1856)
- Ontwerp van eene nieuwe belastingwet op de
crinolines
(1858)
- Het leven van
Jan Klaassen
(1859)
- Arlequin's bont AB boek (1860)
- Vos en konijn (1862)
- De kermis-artisten (1863)
- Humoristische voorlezingen in proza en poezy. Met eene voorrede van
J. van Lennep
en portr. des schrijvers (1863)
- De nieuwe circus: groot paarden-spel voor het jeugdige publiek (1863)
- Humoristische voorlezingen in proza en poezie (1863)
- De boerderij: nieuw prentenboek (ca. 1863)
- Asschepoester in het cirque Carre (1874, herdruk omstreeks 1885?)
- Gezellige plaatjes en versjes (ca. 1885)
- Pierrot's leven en bedrijf (ca. 1900)
- Eugenie Boer
, 'De Sint Nicolaas van Jan Schenkman. Zie ginds komt de stoomboot uit Spanje weer aan', in:
Ons Amsterdam
47 (1995) 12 (december), p. 282-286.
- Frits Booy, 'AAA Kijk dat kreeg ik van Papa', in: 'Boekenpost' 8 (2000) 46 (mrt./apr.), p. 4-8.
- Frits Booy, 'AAA Kijk dat kreeg ik van Papa (II)', in: 'Boekenpost' 8 (2000) 50 (nov./dec.) , p. 4-9.
- Roelof-Jan de Wild,
De bisschop, de boeman en de beloner
. Achtergronden bij het Sint-Nicolaasfeest in het Nederland van de 18e en 19e eeuw (Leon van Dorp, 2021), p.156-159,
ISBN 978-90-79226-90-0
Bronnen, noten en/of referenties
|