Jacques Specx
(
Dordrecht
,
1585
?
Amsterdam
,
22 juli
1652
) was voor de
Vereenigde Oostindische Compagnie
(VOC)
opperhoofd
op
Firando
, een van de grondleggers van de handel van de VOC met
Japan
en
Korea
[1]
en tussen
1629
en
1632
de tijdelijke
gouverneur-generaal
voor het hele VOC-handelsgebied ten oosten van de
Kaap de Goede Hoop
. Hij behoorde tot de eerste verzamelaars van het werk van de schilder
Rembrandt
.
[2]
De Nederlandse factorij in
Hirado
. 17e-eeuwse gravure
De ouders van Jacques en
Cornelis Specx
waren afkomstig uit de
Spaanse Nederlanden
. Zijn broer was de grondlegger van de handel van de VOC met
Ayutthaya
.
In
1607
ging Specx in dienst van de VOC als onderkoopman naar Japan om op zoek te gaan naar de bemanning van het schip
de Liefde
[3]
Hij reisde met de vloot van
Pieter Willemsz. Verhoeff
, die hij al had leren kennen bij het
Beleg van Oostende
(1601-1604). Verhoeff had als opdracht zo veel mogelijk handelsposten in de Oost uit te zetten. Ook
Jan Pietersz. Coen
was aan boord. In 1609 kwamen
de Griffioen
en
Roode Leeuw met Pijlen
aan in
Hirado
, (niet ver van
Nagasaki
), twee jaar nadat de
shogun
te kennen had gegeven handel te willen drijven met de Hollanders. Aan boord bevonden zich een beperkte hoeveelheid
zijde
,
peper
,
lood
en geschenken. Specx werd hoofd van de
factorij
[4]
en de Japanners keken verbaasd toen de Hollanders de buitenkant van het huis begonnen te schilderen.
[5]
De beide schepen voeren terug naar Batavia met een grote lading
lakwerk
en
porselein
. Specx meldde aan zijn superieuren dat de levensmiddelen goedkoop waren, dat er schepen gebouwd zouden kunnen worden en dat er soldaten beschikbaar waren om ingezet te worden door de VOC.
In 1610 zond Specx een lading peper naar
Korea
.
[6]
In 1611, toen er een tweede schip, de
Brak
, met meer geschenken was aangekomen, werd een
hofreis
gemaakt naar de shogun
Tokugawa Ieyasu
;
Melchior van Santvoort
of
William Adams
fungeerde als tolk.
In
1613
werd Specx vervangen door
Hendrik Brouwer
, maar die hield het al snel voor gezien. In datzelfde jaar kwamen de Engelsen. In
1614
werd Specx door
Pieter Both
voor een tweede termijn benoemd, waarna hij de handelsrelaties ging uitbouwen. In 1617 memoreerde Coen dat hij in zeven jaar tijd nog geen enkele boekhouding van de factorij had gezien.
[7]
Specx kreeg een opvolger in 1620, en werd opgedragen zijn boekhouding in orde te maken, alvorens te vertrekken.
In
1622
vertrok Specx, zonder zijn Japanse huishoudster, maar met hun vierjarige dochter
Saartje Specx
naar
Batavia
; hij werd daar president van de
Schepenbank
.
[8]
Op
9 september
werd hij benoemd in de
Raad van Indie
; Specx kon zich op twee na de belangrijkste man in Batavia noemen.
Anthonie van Diemen
werd benoemd
[9]
om de verwarde boekhouding van Specx te ontrafelen, waaruit mogelijke privehandel zou moeten blijken.
Na herhaaldelijk aandringen door de
Heren XVII
, die inlichtingen over de handel met Japan en
China
wilden hebben, vertrok Specx in november 1627 naar
patria
. De handel met Japan was de spil van
Aziatische negotie
, niet alleen vanwege de grote hoeveelheden
edelmetaal
, maar ook vanwege het koper, ijzer,
kamfer
en lakwerk.
[10]
Specx moest zich bovendien verantwoorden over zijn onorthodoxe manier van werken.
[11]
Hij liet zijn dochter onder hoede van Eva Ment, de echtgenote van Coen. In juni 1628 was hij gearriveerd. Op 25 oktober
1628
werd hij door de Heren XVII tot eerste ordinaris
raad van Indie
benoemd. Op
25 januari
1629
vertrok Specx met zijn kersverse echtgenote, Maria Odilia Buys en haar zusters Petronella en Geertruid, kleinkinderen van
Paulus Buys
, aan boord van de
Hollandia
opnieuw naar Indie.
[12]
Specx beklaagde zich over de vele buitenlanders aan boord en de wilde vrouwen.
[13]
Op 28 januari ging de
Hollandia
voor de Engelse kust op de
rede van Duins
voor anker en voegde zich bij drie
Zeeuwse
schepen. De vloot bestond toen uit de
Hollandia
en de jachten
Oostzanen, Westzanen, Broekerhaven
en
Beets
; vanuit Zeeland de schepen
Frederik Hendrik, Ter Goes
en het jacht
Zoutelande
. Door harde wind en stroom dreef de
Hollandia
tegen de
Westzanen
waardoor dit schip zijn boegspriet, het galjoen en een lepel van het tui-anker verloor. Na herstel van de schade koos de vloot van acht schepen op
17 februari
zee. Toen Specx op 21 september
1629
Batavia bereikte was zijn voorganger
Coen
de vorige dag overleden aan
buikloop
, na slechts een dag ziek te zijn geweest. Coens weduwe was vijf dagen eerder bevallen van een kind. Specx regelde de begrafenis vanuit het stadhuis, op 23 september, in een door het sultanaat
Mataram II
belegerde stad. Tijdens zijn afwezigheid was zijn buitenechtelijke dochter
Saartje
in opspraak geraakt en zwaar gestraft, waardoor een conflict ontstond tussen Specx en de rechters die de straf hadden uitgesproken.
Christus in de storm op het meer van
Genesareth
; het enige maritieme stuk van Rembrandt (1633), in het bezit van Jacques Specx. (160 x 127cm), verblijfplaats na diefstal uit een museum in
Boston
onbekend
Specx werd direct door de Raad van Indie tot interim-gouverneur-generaal benoemd en begon op
25 september
1629
aan deze functie. Vanaf augustus 1629 werd Batavia voor de tweede keer belegerd door een leger van 30.000 man van
Mataram
. Deze belegering werd op
1 november
1629
plotseling afgebroken. Specx bouwde Batavia verder uit, de zogenaamde Oosterstad omgeven door een stadsgracht.
[14]
In 1630 liet Specx
Pieter Nuyts
in hechtenis nemen en twee jaar later uitleveren aan de
shogun
.
De Heren XVII bekrachtigden Specx' benoeming tot gouverneur-generaal niet en hadden de beslissing tot tweemaal toe verschoven. Zij riepen hem op 17 maart
1632
terug. De reden dat de Heren XVII hem niet als landvoogd aan wilden stellen had te maken met zijn onorthodoxe praktijken, en de verschillende visies op immigratie. De VOC leverde voornamelijk gespuis aan, maar Specx verzocht het sturen van bemiddelde gezinnen met dochters, vergezeld van dienstmeisjes.
Het woonhuis van Specx, tegenwoordig het
Zuid-Afrikahuis
, met een geveltop uit het einde van de 19e-eeuw
In september
1632
gaf waarnemend gouverneur-generaal Specx de hoogste functie over aan
Hendrik Brouwer
. Bij zijn aftreden werd hem door de Chinese burgers van Batavia een gouden gedenkpenning aangeboden, uit dankbaarheid voor de door hen tijdens zijn bestuur genoten bescherming. Specx had, evenals Coen, veel waardering voor de Chinezen die een belangrijke rol speelden in de opbouw van de stad Batavia. Op 3 december vertrok hij met zijn gezin als
commandeur
van de
retourvloot
van zeven schepen aan boord van de
Prins Willem
naar Nederland. Hendrik Brouwer deed hem tot in
Straat Soenda
uitgeleide. Hij bezette op deze terugreis
Sint-Helena
en liet daartoe een document aan een paal bevestigen. In
juli
1633
kwam hij in Nederland aan. In augustus van datzelfde jaar kocht hij een werk van
Jacob Backer
.
In 1635 liet hij een zoon dopen in de
Oude kerk
. In 1638 hertrouwde hij de weduwe Maria Doublet, eerder getrouwd met een neef van
Constantijn Huygens
. Het echtpaar liet zich portretteren door
Govert Flinck
en
Jurriaen Ovens
. In 1640 kocht hij het voormalige woonhuis van
Laurens Reael
, tegenwoordig
Keizersgracht
141. In 1643 werd hij bewindhebber van WIC. Specx verhuisde naar Keizersgracht 129-131. In 1645 werd hij
bewindhebber
van de VOC.
Specx werd in de nabijgelegen
Westerkerk
begraven. Zijn
boedelinventaris
bevatte behalve Indische, Chinese en Japanse voorwerpen, ook vijf schilderijen van Rembrandt, waaronder de portretten van Petronella Buys en haar man, een
Paulus
,
Storm op het meer van Genesareth
en
De ontvoering van Europa
.
[15]
Verder bezat hij werk van
Jacob Backer
,
Salomon van Ruysdael
,
Hendrick Goltzius
, Gerard ter Borch,
Hans Vredeman de Vries
,
Gerard Dou
,
Simon de Vlieger
,
Claes Cornelisz. Moeyaert
,
Gerbrand van den Eeckhout
,
Ambrosius Bosschaert
, en
Jan Miense Molenaer
.
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑
Missionaries, Martyrs and Merchants
- ↑
G. Schwartz (1987) Rembrandt, zijn leven, zijn schilderijen, p. 100, 103, 124.
- ↑
De VOCsite: personalia, Jacques Specx
- ↑
(
en
)
History of Hirado City, Nagasaki Prefecture, Japan and the history if Japanese - Dutch trade relations
- ↑
(
en
)
Products that were first introduced to Japan via Hirado
- ↑
(
en
)
The Journal of Hamel and Korea:The discovery of Korea The first Europeans who knew about the existence of Korea were the Portuguese. Since 1543 they had a trade post on the i...
- ↑
Coolhaas, W.Ph.
(1973) Het Huis 'De Dubbele Arend', p. 36
- ↑
Dat zou betekenen dat hij rechten heeft gestudeerd.
- ↑
Coolhaas, W.Ph. (1973) Het Huis 'De Dubbele Arend', p. 38
- ↑
Rietbergen, P. (2003) Japan verwoord. Nihon door Nederlandse ogen 1600-1799, p. 75.
- ↑
Zandvliet, K. red. (2002) De Nederlandse ontmoeting met Azie 1600 - 1650, p. 102.
- ↑
De VOCsite: Nederlanders en Australie in de VOC-tijd
- ↑
(
en
)
Boxer, C.R.
(1965) The Dutch Seaborne Empire 1600 - 1800, blz. 80, 254.
- ↑
Stapel, F.W. (1941) Gouverneurs-Generaal van Nederlandsch-Indie, p. 19.
- ↑
Philolog: December 2005 Archives
|
Gouverneurs-generaal van Nederlands-Indie