Het
hertogdom Naxos
(
Italiaans
:
ducato di Nasso
,
Grieks
: δουκ?το τη? Ν?ξου) was een van de
kruisvaardersstaten
die ontstonden na de
Vierde Kruistocht
. Het territorium besloeg voornamelijk de
Cycladen
, enkele
Ionische Eilanden
en enkele
Sporaden
in de
Egeische Zee
in het huidige
Griekenland
. Het is ook bekend als
hertogdom van de Archipel
(Italiaans:
ducato dell'Arcipelago
, Grieks: δουκ?το του Αρχιπελ?γου? of
hertogdom van de Egeische Zee
(Italiaans: ducato dell’ Egeopelagi, Grieks: δουκ?το του Αιγα?ου).
De
Italiaanse
stadstaten
, met name
Genua
,
Pisa
en
Venetie
hadden al lang voor de Vierde Kruistocht interesse in de eilanden in de Egeische Zee. Er waren Italiaanse handelsposten in
Constantinopel
en Italiaanse
piraten
vielen regelmatig nederzettingen in het gebied aan in de
12e eeuw
. Na de val en de verdeling van het
Byzantijnse Rijk
in
1204
, waarin Venetie een belangrijke rol speelde, konden de Venetianen hun macht definitief vestigen in de Egeisch gebied.
Het hertogdom Naxos werd in
1207
gecreeerd door
Marco Sanudo
, een
kruisvaarder
en neef van de voormalige
doge
van Venetie,
Enrico Dandolo
, die de Venetiaanse vloot naar Constantinopel had aangevoerd. Het was een eenzijdige daad, zonder de toestemming van de
Latijnse keizer
Hendrik van Vlaanderen
. Sanudo werd vergezeld door Marino Dandolo, Andrea Ghisi en Geremia Ghisi, Ravano dalle Carceri, heer van
Euboea
, en Philocalo Navigaioso, heer van
Lemnos
. Hij leende acht
galeien
van het
Venetiaans Arsenaal
en ging voor anker in de haven van
Potamidides
, in het zuidwesten van Naxos, en veroverde van daaruit het eiland.
De
Grieks-orthodoxe
inwoners van het eiland verzetten zich tegen de inval en verschansten zich rond het
fort
van Apalyros. Na een beleg van vijf of zes weken viel het fort, ondanks hulp die de Grieken kregen van Genua.
In
1210
had Sanudo het gehele eiland in handen en van daar uit veroverde hij de rest van de Cycladen en noemde zichzelf
hertog van Naxia
of
hertog van de Archipel
, residerend op
Naxos
.
Sanudo bouwde een sterk fort op Naxos en verdeelde het land in 56
provincies
, die hij in
leen
gaf aan leiders van zijn troepen. De meeste provincies hadden een grote mate van
autonomie
. Carceri en Navigaoiso hadden hun eiland in leen gekregen van Hendrik van Vlaanderen. Ook Sanudo erkende de keizer als leenheer om geen
vazal
van Venetie te worden.
Aan het eind van zijn regering in
1227
behoorden de volgende eilanden tot Sanudo’s hertogdom:
De vervanging door een Latijns
feodalisme
veroorzaakte weinig onrust onder de Griekse bevolking, die bekend waren met de rechten van een landeigenaar onder het gelijksoortige Byzantijnse systeem van
pronoia
. In de meeste gevallen leefden ze relatief vreedzaam onder hun nieuwe Venetiaanse heren. Sanudo en zijn opvolgers voeren een verzoenende koers met hun Griekse onderdanen en gaven sommigen van hen zelfs stukken land in leen om ze aan de dynastie te binden.
De Venetianen brachten het
Rooms-katholieke
geloof mee, maar omdat zij een minderheid van meestal afwezige landeigenaren waren, bleef het grootste deel van de bevolking het Grieks-orthodoxe geloof aanhangen. Marco Sanudo stichtte een katholiek
aartsbisdom
op Naxos, maar in tegenstelling tot zijn opvolgers deed hij weinig om de Grieks-orthodoxe meerderheid te bekeren.
De pogingen van zijn opvolgers bestonden er vooral uit restricties op te leggen aan de orthodoxe geestelijkheid en orthodoxe christenen uit te sluiten van hoge posten, waardoor de aanvankelijk nominale scheiding tussen katholieken en orthodoxen later een sociale scheiding werd, waarbij de katholieke heersende klasse in de steden op de eilanden leefde en de orthodoxen voornamelijk op het platteland.
De belangrijkste bronnen van inkomsten in het nieuwe hertogdom waren de handelsroutes met de grotere eilanden van
Anatolie
die zij nu beheersten, hoewel de eilanden zelf in bezit bleven van het Latijse Keizerrijk en later het herstelde Byzantijnse Rijk, tot de verovering door de
Ottomanen
in de
14e eeuw
. Naast het zorgen voor veilige handelsroutes voor Venetiaanse schepen exporteerde het hertogdom
korund
en
marmer
naar Venetie, dat op Naxos gewonnen werd. Bepaalde Latijnse feodale rechten bleven op Naxos en andere eilanden bestaan, totdat ze in
1720
werden afgeschaft door de Ottomanen.
Wapen van het hertogdom Naxos
In feite was Naxos een
vazalstaat
van achtereenvolgens het Latijnse Keizerrijk, het
vorstendom Achaea
, het
koninkrijk Napels
in
1278
en na
1418
van de republiek Venetie.
In
1236
werd het hertogdom Naxos door de Latijnse keizer
Boudewijn II
toegekend aan
Willem van Villehardouin
, de latere
vorst
van Achaea. Hertog
Marco II
verloor aan het eind van de
13e eeuw
alle eilanden (behalve Naxos en Paros) aan het Byzantijnse Rijk onder
admiraal
Licario
. De Byzantijnse overheersing was van korte duur, want in
1310
moesten zij de eilanden weer afstaan.
In
1317
trof een rooftocht van de
Catalaanse Compagnie van het Oosten
het hertogdom. In
1383
leidde de familie Crispo een gewapende opstand en wierp het bewind van de Sanudo-dynastie omver. Onder het huis Crispo raakten de sociale orde en landbouw in verval en werd piraterij een heersende factor.
Voordat de laatste christelijke hertog,
Jacopo IV
in
1566
door de Ottomaanse
sultan
Selim II
werd afgezet, was hij al schatplichtig aan de sultan. De door de sultan aangewezen vertegenwoordiger en laatste hertog van Naxos was de
Portugese
jood
Jozef Nasi
.
Nasi was gehuwd met zijn nicht,
Reyna Nasi
, erfgename van het
huis Mendes
(haar familie was met hun vermogen uit Spanje gevlucht na het
Decreet van Alhambra
). Na Jozefs dood in
1579
onteigende de sultan al haar bezittingen, behalve de 90.000 gouden dinars die in haar huwelijkscontract waren opgenomen. Met deze erfenis onderhield ze een
Hebreeuwse
drukpers
, eerst in haar paleis Belvedere, later in een wijk van
Constantinopel
(
Istanboel
).
De christelijke heerschappij verdween nog niet helemaal uit het gebied: leden van de familie
Gozzadini
uit
Bologna
bleven heren van Sifnos en andere eilanden van de Cycladen tot
1617
, en
Tinos
bleef Venetiaans tot
1714
. De laatste Venetiaanse havens in
Morea
werden in
1718
veroverd.
Gaspar Graziani
, een
Dalmatische
edelman
, werd na
1579
beleend met de titel
hertog van de Archipel
. Hij verloor deze waarschijnlijk na zijn benoeming tot vorst van
Moldavie
in
1619
of na zijn
executie
in
1620
.
Andere Venetiaanse gebieden in de Egeische Zee
[
bewerken
|
brontekst bewerken
]
Venetie bezat ook andere eilanden als kolonie, die geen deel waren van Naxos of het Latijnse Keizerrijk.
In
1204
kochten de Venetianen
Kreta
van
Bonifatius II van Monferrato
, leider van de
Vierde Kruistocht
. Van
1207
tot
1211
veroverden ze het terug op
Enrico Pecatore
, die het eiland in
1206
veroverde.
Venetie had controle over het grootste gedeelte van
Euboea
(
Italiaans
:
Negroponte
), waar zij een handelspost hadden en heersten over verschillende havens op het
vasteland
van
Griekenland
.
Vazalstaten zijn niet weergegeven.