Herodotus
of
Her
o
dotos
(
Grieks
: ?ρ?δοτο?,
H?rodotos
; ca.
485
- ca.
425 v.Chr.
) was een
Grieks
historicus afkomstig uit
Halicarnassus
.
Hij staat bekend als de vader van de
geschiedschrijving
, een titel die hij toegedicht kreeg in het werk
De legibus
van
Cicero
. Volgens de
Suda
, een Griekse encyclopedie uit de
middeleeuwen
, was Herodotus uit een prominente familie afkomstig. De andere bekendste geschiedschrijver uit dezelfde tijd was
Thucydides
.
Herodotus is vooral bekend door zijn
Historien
. De titel
Historien
is afkomstig van de
Alexandrijnse geleerden
in de
Hellenistische periode
, zelf noemde Herodotus zijn werk in zijn openingsvers:
?στορ?η? ?π?δεξι?
,
Verslag van mijn onderzoek
.
Wegens persoonlijke politieke problemen week Herodotus op jonge leeftijd uit naar het Griekse eiland
Samos
. In de jaren die daarop volgden maakte hij een reeks studiereizen door de toenmalig bekende wereld, naar onder andere
Griekenland
zelf,
Anatolie
of Klein-Azie,
Opper-Egypte
,
Noord-Afrika
, delen van het
Midden-Oosten
, het huidige
Oekraine
en de
Krim
en delen van West-Europa. Op die manier vergaarde hij een in zijn tijd zeldzaam brede kennis van de wereld.
Rond zijn veertigste levensjaar vestigde hij zich in het
oude Athene
, omstreeks 445 v.Chr., waar hij openbare lezingen hield uit zijn reisverslagen. Zo werd hij opgenomen in de kring van vooraanstaande intellectuelen rond de staatsman
Perikles
. Daartoe behoorde onder andere ook zijn vriend, de tragedieschrijver
Sofokles
.
Na enkele jaren vertrok hij naar de Pan-Helleense kolonie
Thurii
in
Magna Graecia
, in Zuid-Italie, waar hij zich definitief vestigde. Thurii was een
door de Grieken gekoloniseerde stad
. Hij maakte af en toe nog reizen door
Sicilie
en
Italie
en voltooide er zijn levenswerk, de
Historien
.
Het is niet bekend of hij in Thurii is overleden of weer naar
Macedonie
is teruggegaan en daar is overleden.
?ροδ?του ?λικαρνησσ?ο? ?στορ?η? ?π?δεξι? ?δε, ?? μ?τε τ? γεν?μενα ?ξ ?νθρ?πων τ? χρ?ν? ?ξ?τηλα γ?νηται, μ?τε ?ργα μεγ?λα τε κα? θωμαστ?, τ? μ?ν ?λλησι τ? δ? βαρβ?ροισι ?ποδεχθ?ντα, ?κλε? γ?νηται, τ? τε ?λλα κα? δι? ?ν α?τ?ην ?πολ?μησαν ?λλ?λοισι.
|
Herodotos is mijn naam, ik kom uit Halikarnassos en maak hierbij het verslag wereldkundig van het onderzoek dat ik heb verricht om de herinnering aan het verleden levend te houden en de grootse, indrukwekkende prestaties van de Grieken en andere volkeren te vereeuwigen. Ik stel bij dit alles voornamelijk aan de orde door welke oorzaak zij met elkaar in conflict zijn gekomen. (vertaling Hein van Dolen)
|
Zoals uit de eerste zin van zijn werk blijkt, wil hij vooral de oorzaken van de
Perzische Oorlogen
onderzoeken en daarmee de herinnering aan het verleden levende houden, zowel voor de Grieken als andere volkeren.
Herodotos wordt door Cicero de vader van de
geschiedschrijving
(pater historiae) genoemd
[1]
wegens de
Historien
, een omvangrijke bundeling van boeken, die het midden houdt tussen de memoires van een reiziger en de duidelijke poging van een geschiedkundige avant la lettre om
objectief
aan geschiedschrijving te doen. Voor Herodotos waren er al wel de
logografen
, met
Hekataios van Milete
als een van de belangrijkste, maar zij spitsten zich meer op de
aardrijkskunde
en de
antropologie
toe. Herodotus heeft wel veel geput uit de werken van deze schrijvers. Hij beschrijft in zijn
Historien
de Perzische Oorlogen, maar maakt ook vele zijsprongen naar andere geschiedkundige, mythologische, godsdienstige en etnografische onderwerpen. Herodotos' uitweidingen worden vaak los gezien van de eigenlijke vertelling, maar hierin zit zijn opzet: de uitweidingen maken een belangrijk deel uit van zijn werk. Door zijsprongen te maken over vreemde gebruiken is de vijand niet langer zomaar een onpersoonlijke vijand, maar een echt volk met eigen tradities en gewoontes.
[2]
De
Historien
zijn het oudste omvangrijke werk in Grieks proza dat bewaard is gebleven, dus van de gehele
westerse literatuur
. Tijdens de
Hellenistische periode
werden door grammatici de
Historien
in negen boeken, genoemd naar de negen
Muzen
, ingedeeld. Zo is bijvoorbeeld boek 2 voor een groot stuk toegespitst op Egypte. Het vertoont verschillende epische en dramatische kenmerken als anekdoten, novellen en speeches. Zijn werk moet tevens in de overgang tussen
orale vertelcultuur
en schrijftaal gesitueerd worden. Herodotos verwerkte deze elementen om zijn verslag levendiger te maken voor zijn toehoorders of lezers. Hiervoor put hij literaire technieken uit het
epos
en de
tragedie
.
[3]
[4]
Bovendien staat Herodotos nog steeds bekend als begaafd verteller.
Herodotos' eigenlijke onderwerp is de geschiedenis van de gewelddadige confrontatie tussen Oost en West, tussen
barbaroi
en Grieken, die zijn voorlopig hoogtepunt in de Perzische Oorlogen, eerste helft 5e eeuw v.Chr., beleefde. Hij schreef zijn werk na het einde van deze oorlogen, dus kende hij de afloop ervan. Als beginpunt van dat conflict beschouwde Herodotos de
Lydische
koning
Croesus
, omstreeks 595 - 546 v.Chr., de eerste die volgens hem met onrechtmatig geweld tegen de Grieken was begonnen.
De
Historien
werden in 1968 door
Onno Damste
in het Nederlands vertaald en in 1995 door Hein van Dolen, die ervoor koos het spreektaalkarakter van de tekst te benadrukken. In 2019 verscheen een vertaling van Wolther Kassies met aantekeningen van Michel Buijs.
Er was in een dubbel opzicht een vooruitgang in de geschiedschrijving van Herodotos ten opzichte van zijn voorgangers. Enerzijds behandelde hij als eerste de hele wereldgeschiedenis. Anderzijds maakte hij voor het eerst een scheiding tussen
mythologie
en
geschiedenis
en behandelde alleen deze laatste. Bovendien is er bij hem een aanvang van de
geschiedfilosofie
: hij wilde de oorzaken van de gebeurtenissen zoeken en vinden. Hij wilde dus de feiten verklaren, dit in tegenstelling tot de
logografen
, die alleen een droge beschrijving van de feiten gaven.
De beginselen van kritische analyse van de geschiedschrijving zijn in zijn werk terug te vinden. Herodotos onderscheidt zich vooral in dit opzicht van zijn voorgangers. Hij voert zichzelf ten tonele als personage binnen de vertelling en maakt opmerkingen in de eerste persoon om aan te duiden hoe hij bij zijn bronnenonderzoek te werk is gegaan.
[5]
Ook gebruikt hij andere personages als spreekbuis voor het overbrengen van eigen inzichten.
[6]
Hij wil zo transparant mogelijk blijven voor zijn lezer of toehoorder. Hij maakt hierbij gebruik van drie manieren van bewijsvoering: ?κο?, getuigenissen van andere mensen die hij hoort, γν?μη, een eigen oordeel vellen, en ?ψι?, verwijzen naar
artefacten
die hij zelf heeft gezien. Die is gebaseerd op een grondige
heuristiek
, vooral door naar getuigen en mensen met verstand van zaken te luisteren. Zijn voornaamste bron was de mondelinge
overlevering
. Wanneer Herodotus geconfronteerd wordt met een vermeldenswaardig fenomeen, maar er niet de volledige verantwoordelijkheid wil opnemen, gebruikt Herodotus het neutrale λ?γεται (= er wordt gezegd), wellicht omdat hij dit vaak niet kan controleren of bevestigen.
[7]
Dit wijst dus op een gerechtvaardigde twijfel.
- Herodotos haalt op verschillende plaatsen de chronologie door elkaar. Onder academici bestaat discussie over of dit al dan niet opzettelijk was.
- Het werk maakt in tegenstelling tot contemporaine geschiedschrijving ook gebruik van wonderen, orakels en mythologische verhalen om gebeurtenissen te verklaren.
- Herodotos had een andere visie op geschiedschrijving dan men in de eenentwintigste eeuw heeft: voor Herodotos was de geschiedenis een vorm van creatief schrijven (πο?ησι?).
[8]
Hij gebruikte zijn verbeelding bij het schrijven van zijn geschiedeniswerk. Fictie en feit zijn met elkaar verweven.
- Voor geschiedschrijving in de 21e eeuw is het noodzakelijk om de waarheid te achterhalen. Herodotos legt ook wel die kritische ingesteldheid aan de dag, maar deze is in vele opzichten nog steeds naief. Hij maakt zich dan ook zelf soms schuldig aan het verspreiden van onwaarheden, hoewel hij alert was voor zogenaamde false stories, foutieve verhalen die bij het volk zijn ingeworteld en die hij hardnekkig probeert te weerleggen.
[9]
- Hij had, ondanks zijn sterke
patriottisme
, grote aandacht voor de verdiensten van de barbaren. Vandaar ook de bijnaam die
Plutarchus
hem gaf in zijn werk
Περ? τ?? ?ροδ?του κακοηθε?α?, Over de kwaadaardigheid van Herodotos
:
φιλοβ?ρβαρο?
,
filobarbaros
, barbarenvriend.
- Thucydides zette zich af tegen Herodotos. Die zou volgens hem alleen maar leuke verhaaltjes schrijven die mooi zijn voor het luisteren (?κρ?αμα). Pure entertainment zonder echte meerwaarde dus.
[10]
Hij is niet de enige. Ook
Plutarchus
schreef een heel
traktaat
met kritiek op Herodotus.
Dionysios van Halicarnassus
was wel een groot bewonderaar van zijn stijl.
- Een aantal generaties na zijn dood werd hij doorgaans als leugenaar beschouwd.
[11]
Nog in de 16e eeuw noemde
Juan Luis Vives
hem de "vader van de leugens", maar daarna kwam er weer meer waardering voor zijn werk.
[12]
Enkele van zijn verhalen zijn tussen 1974 en 1976 door de
VPRO
verfilmd in de
Herodotusreeks
.
Vertaling van de
Historien
in het Nederlands:
- Dapper, O.
(1666).
Negen boeken der historien, gezegt de Musen. Vervattende onder ander de Lydische, Grieksche, Persiaensche, Egiptische en Medische historien
. Hieronymus Sweerts, Amsterdam.
Gearchiveerd
op
29 juli 2023
.
Beneffens een beschrijving van Homeers leven, door den zelven Herodoot
- J. Bosscha,
Proeve eener Nederduitsche vertaling van het achtste en negende boek van Herodotus
.
[a]
Utrecht, J. Altheer, 1822.
- N.G. van Kampen,
Proeve eener Nederduitsche vertaling van het vijfde en zesde boek van Herodotus
.
[b]
Utrecht, J. Altheer, 1823.
- Herodotus,
Verhalen uit het Oosten, Herodotus naverteld
.
[c]
Sneek, Pyttersen Tz., 1890. Vert. en bew. van:
Stories of the East from Herodotus
van A.J. Church
- Herodotus,
Muzen
.
[d]
uit het Grieksch met inl. en korte aant. door Ch. M. van Deventer. Amsterdam, S.L. Van Looy en H. Gerlings, 1893-1895
- Herodotus
, Sormani, P.V.
(1911).
Herodotus: Boek I-IV
. Tjeenk Willink, Zwolle.
- Herodotus
, Rogge, Y.H.
(1920).
Herodotus, boek VI
. Tjeenk Willink, Zwolle.
- Herodotos,
Historien
, vertaald door C.M. Deventer en J.W. van Rooijen, 1924
- Herodotos,
Historien
, vertaald door
Onno Damste
, 1968.
- Mantel, Anne:
Herodotus Historien. Patronen en historische werkelijkheid bij Herodotus
. Amsterdam, Hakkert. Proefschrift
- Herodotus,
Xerxes, een koning die zijn grenzen niet kende
. Leeuwarden, Eisma, 1994
ISBN 90-74252-22-2
- Herodotos,
Het verslag van mijn onderzoek,
vertaald door H.L .van Dolen, 2000.
- Historien: alles wat ik zag
, hoorde en onderzocht, vertaald door Wolther Kassies, toegelicht door Michel Buijs, nawoord van Tom Holland, 2019.
Vertaling van delen van de Historien in het Nederlands:
- Costerus P.J. (1843-1846).
De Oude wereld naar Herodotus
.
[e]
Hoorn, gebr. Vermande
- Jakobs Fr. en Classen J. (1864).
Het Ionische dialekt van Herodotus, vergeleken met het Attische dialekt
.
[f]
Sneek, Van Druten & Bleeker
- Warren S.J. (1890).
Kort overzicht der voornaamste bizonderheden van het dialect van Homerus en Herodotus
.
[g]
Leiden, Brill
- Slijper, E.
(1931).
Vormleer voor Homerus en Herodotus: met woordenlijsten
. Wolters, Groningen.
- Blom, Johannes Wilhelmus Severinus
(1936).
De typische getallen bij Homeros en Herodotos
. Berkhout, Nijmegen.
- Daniels, Gerardus Cornelis Jozef (1946)
Religieus-historische studie over Herodotus
. Antwerpen: Standaard-Boekhandel. Proefschrift.
- Hell?nik? gl?tta: Woorden bij Herodotus
. Dekker & Van de Vegt, Nijmegen ; Utrecht (1948).
- De Meulenaere, Herman (1951)
Herodotos over de 26ste dynastie (II, 147 - III, 15): bijdrage tot het historisch-kritisch onderzoek van Herodotos' gegevens in het licht van de Egyptische en andere contemporaire bronnen
. Leuven, Leuvense Universitaire Uitgaven. Proefschrift.
- Verdin, Herman (1971)
De historisch-kritische methode van Herodotus
. Brussel, Paleis der Academien.
- Keller, Werner (1974)
Hier stond zelfs Herodotus paf!: merkwaardige en griezelige, erotische en komische verhalen van de vader der geschiedenis
. Zwolle, La Riviere & Voorhoeve
ISBN 90-6084-302-9
.
- Aerts J.W. (1974)
Herodotus als verteller
. Bussum, Paul Brand
ISBN 90-228-8505-4
.
- Brouwer, Siebren (1975)
Een studie over enige archaische elementen in de stijl van Herodotus
. Meppel, Giethoorn-Huisman. Proefschrift.
- Krieken, Krieken van (1980)
Actio, aspect en het werkwoord. De temporele zinskonstrukties in het werk van Herodotus
. Proefschrift
- Allan, R. (2006).
Herodotus' Historien als sprekend leesboek: Herodotus tussen oraliteit en geletterdheid
. Lampas, 39.1, 19-32.
- Evans, J.A.S. (1968).
Father of history or father of lies; the reputation of Herodotus
. The Classical Journal, 64.1, 11-17.
- Kapu?ci?ski R. en van den Bergen-Makala E.
Reizen met Herodotos
, 2004.
- Lateiner, D. (2002).
The style of Herodotos: a case study
. The Classical World, 95.4, 363-371.
- Marincola, J. (1987).
Herodotean narrative and the narrator's presence
. Arethusa, 20, 121-137.
- Payen, P. (1995).
Comment resister a la conquete? Temps, espace et recit chez Herodote. Revue des Etudes Grecques
, 108.2, 308-338.
- Holwerda, Alet (2000)
Aan de macht? Herodotos over machthebbers en onderdanen
. Lunteren, Hermaion.
- Romm J.
The Man and the Work
, 2008. in J Romm en J Herington. Herodotus
- Thomas, R. (2018).
Truth and authority in Herodotus' narrative: false stories and true stories
. In E. Bowie, Herodotus - Narrator, Scientist, Historian. Berlin/Boston: De Gruyter, 265-284.
- Verdin H.
De historisch-kritische methode van Herodotus
, 1971. voor
Koninklijke Vlaamse Academie van Belgie voor Wetenschappen en Kunsten
- Waters, K. H. (1966).
The purpose of dramatisation in Herodotos
. Historia: Zeitschrift fur alte Geschichte, 15.2, 157-171.
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑
Evans, J.
(1968).
Father of history or father of lies; the reputation of Herodotus
.
The Classical Journal
64 (1): p. 11
- ↑
Payen, P.
(1995).
Comment resister a la conquete? Temps, espace et recit chez Herodote
.
Revue des Etudes Grecques
208 (2): 338
- ↑
Waters, K.H.
(1966).
The purpose of dramatisation in Herodotos
.
Historia: Zeitschrift Fur Alte Geschichte
15 (2): p. 159, 161
- ↑
Allan, R.
(2006).
Herodotus' Historien als sprekend leesboek: Herodotus tussen oraliteit en geletterdheid
.
Lampas
39 (1): p. 19
- ↑
Marincola, J.
(1987).
Herodotean narrative and the narrator's presence
.
Arethusa
20: p. 127
- ↑
Waters, K.H.
(1966).
The purpose of dramatisation in Herodotos
.
Historia: Zeitschrift Fur Alte Geschichte
15 (2): p. 162
- ↑
Lateiner, D.
(2002).
The style of Herodotus: a case study
.
The Classical World
95 (4): p. 366
- ↑
Waters, K.H.
(1966).
The purpose of dramatisation in Herodotos
.
Historia: Zeitschrift Fur Alte Geschichte
15 (2): pp. 158-159
- ↑
Thomas, R.
,
in E. Bowie,
(2018).
'
Herodotus - narrator, scientist, historian'
. De Gruyter, "Truth and authority in Herodotus' narrative: false stories and true stories", p. 267.
- ↑
Waters, K.H.
(1966).
The purpose of dramatisation in Herodotos
.
Historia: Zeitschrift Fur Alte Geschichte
15 (2): p. 161
- ↑
Evans, J.A.S.
(2002).
Father of history or father of lies; the reputation of Herodotus
.
The Classical Journal
64 (1): p. 11
- ↑
Benjamin Earley, "Herodotus in Renaissance France" in:
Brill's Companion to the Reception of Herodotus in Antiquity and Beyond
, 2016,
p. 120
Gedigitaliseerde versies van of over Herodotos' werken
|