Hermanus Hartogh Heijs
, heer van Zouteveen (
Delft
,
13 februari
1841
?
Assen
,
1 juni
1891
) was een
Nederlandse
jurist, natuurwetenschapper, dichter en
publicist
.
Hermanus Hartogh Heijs werd geboren in Delft als zoon van mr. Samuel Hartogh Heijs (1809-1878),
advocaat
en
hoogheemraad
, en Elizabeth Petronella Josina Wilhelmina Hoekwater (1809-1855). De toevoeging
Van Zouteveen
voerde hij vanaf 1860, na de overdracht aan hem van de door zijn vader gekochte
heerlijkheid
Zouteveen
.
[1]
Hij trouwde in 1866 met Maria Elisabeth van der Veen (1843-1908). Uit dit huwelijk werden vijf kinderen geboren, onder wie
Hendrik Francois Hartogh Heijs van Zouteveen
,
tuin- en landschapsarchitect
en lector aan de
Landbouwhogeschool
te Wageningen (thans
WUR
).
Op aandrang van zijn vader ging Hartogh Heijs
rechten
studeren in Leiden.
[2]
Hij promoveerde in 1864 met "Bijdragen tot de statistiek van Drenthe". Hij was meer geinteresseerd in natuurwetenschappen en promoveerde in 1866 in de wis- en natuurkunde. In 1867 werd hij
lector
zoologie
in Leiden. Hij werd gepasseerd voor een
hoogleraarschap
aan de
Leidse Universiteit
om zijn openlijke sympathieen voor het
darwinisme
en het
vrijdenken
en nam ontslag. Hij was
gemeenteraadslid
van Delft (1868-1872) en reisde daarnaast naar
Egypte
,
Amerika
en
Frankrijk
. Hij was onder meer aanwezig bij de opening van het
Suezkanaal
(1869) en schreef hierover voor
Het Vaderland
.
Begin jaren zeventig verhuisde hij met zijn vrouw Maria Elisabeth van der Veen naar Assen, waar ze de villa
Oakland
lieten bouwen. Hij was vanuit Assen betrokken bij de
vervening
van
Smilde
, had een effectenkantoor in
Groningen
en was (bestuurs)lid van onder andere de Vereeniging Volksonderwijs, de
Nieuw-Malthusiaanse Bond
en de
Maatschappij der Nederlandse Letterkunde
. In 1881 werd hij verkozen tot lid van de
gemeenteraad
van Assen. Hij wilde echter de eed niet afleggen en
burgemeester
M.A.D. Jolles
stond hem niet toe de belofte af te leggen, omdat Hartogh Heijs geen lid was van een kerkgenootschap. Hij werd daardoor niet als raadslid geinstalleerd. Door
jicht
geplaagd was hij de laatste jaren van zijn leven vooral gekluisterd aan zijn werkkamer. Hij overleed op 50-jarige leeftijd en werd begraven op de
Noorderbegraafplaats
[3]
in Assen.
In 1866 schreef Hartogh Heijs
De methoden tot synthesis der organische ligchamen
, zijn tweede proefschrift. In een van de stellingen bij dit proefschrift leverde hij kritiek op
Linnaeus
. Hij vond dat Linnaeus geen goede redenen had om te zeggen "Species tot sunt, quot sunt formae initio creatae" (Er zijn evenveel soorten als er in het begin vormen zijn gemaakt). Daarom was volgens Hartogh Heys het begrip "soort" nog niet goed gedefinieerd.
[4]
In hetzelfde jaar kwam hij in contact met
Charles Darwin
en correspondeerde met hem. Hij vertaalde
The Descent of Man
nog terwijl Darwin daaraan werkte, zodat in 1872 de Engelse versie en de Nederlandse vertaling tegelijkertijd konden verschijnen. Hartogh Heijs vertaalde meer van Darwins werk en werd een groot pleitbezorger van het
darwinisme
.
Naast vertalingen van Darwins werk, publiceerde Hartogh Heijs ook zelf artikelen. Nadat hoogleraar
Pieter Harting
inzendingen van hem weigerde voor diens tijdschrift
Album der Natuur
richtte in 1875 hij een eigen natuurwetenschappelijk blad
Isis
op. In 1876 werd Hartogh Heijs bestuurslid van het
Provinciaal Museum van Oudheden
in Assen. Hij was als zodanig betrokken bij de oprichting van de
Nieuwe Drentsche Volksalmanak
in 1883 en tot zijn overlijden de eerste eindredacteur.
[5]
Hij publiceerde in de Volksalmanak onder meer verhalen, gedichten en geschiedkundige verhandelingen. Van 1879 tot 1888 was hij redacteur van het blad
De Dageraad
, van de gelijknamige vrijdenkersvereniging
De Dageraad
, waarvan hij ook bestuurslid was. Vanaf 1885 was hij daarnaast ook eigenaar en hoofdredacteur van de
Nieuwe Provinciale Drentsche en Asser Courant
.
Tot de door Hartogh Heijs van Zouteveen gepubliceerde werken behoren:
- Hartogh Heys van Zouteveen, H.
(1864).
Bijdragen Tot De Statistiek Van Drenthe
. Molenbroek, Delft.
OCLC
974107691
(dissertatie)
- Hartogh Heys van Zouteveen, H.
(1866).
De Methoden Tot Synthesis Der Organische Ligchamen Benevens Eene Vergelijking Daarvan Met Methoden Tot Synthesis Van Anorganische Ligchamen : Academisch Proefschrift
. Van der Hoek, Leiden.
Gearchiveerd
op
6 januari 2023
.
- Hartogh Heys van Zouteveen, H.
(1871).
Californie's hulpbronnen en toekomst, met het oog op een landverhuizing van Nederlanders derwaarts, geschetst door Dr. H. Hartogh Heys Zouteveen, gevolgd door twee ontwerpen tot stichting eener Nederlandsche landbouw-kolonie aldaar en tot oprichting eener Nederlandsch-Amerikaansche landbouw- en emigratie-maatschappij, opgemaakt door eene den 14den October 1871 te Utrecht benoemde commissie
. de erven Thierry & Mensing, 's-Gravenhage.
Gearchiveerd
op
6 januari 2023
.
[6]
- Hartogh Heys van Zouteveen, H.
([1883]).
Over Den Oorsprong Der Godsdienstige Denkbeelden Van Een Evolutionistisch Standpunt
. J.F. Sikken, Amsterdam.
Gearchiveerd
op
29 juli 2023
.
[7]
Hartogh Heys van Zouteveen trad op als vertaler en bezorger van verschillende werken van Charles Darwin: