Geologische kaart van Gotland met de Burgsvikformatie in het blauw
Gotland - Landsat
Ringkruis langs de weg in
Boge
. Overblijfsel uit de tijd van de Vikingen
Onofficiele vlag
van het eiland Gotland
Gotland
is een
Zweeds
eiland
in de
Oostzee
met ruim 59.000 inwoners (2019).
[1]
De grootste plaats op het eiland is
Visby
, dat ook wel bekendstaat als de
rozenstad
door de vele rozenstruiken die er groeien. Aan de oostkust van Gotland ligt het havenstadje
Slite
met een grote cementfabriek. Het eiland vormt samen met een aantal kleinere eilanden, waaronder
Faro
,
Stora Karlso
,
Lilla Karlso
en
Gotska Sandon
het gelijknamige
landschap
Gotland, dat op bestuurlijk niveau samenvalt met de gemeente Gotland en de
provincie
Gotlands lan
.
Prinses Leonore
, de dochter van
prinses Madeleine
, is
hertogin
van Gotland.
Gotland staat bekend om de vele
burchten
,
ruines
, kerken en oude dorpen.
Toerisme
is de belangrijkste bron van inkomsten op het eiland, maar daarnaast is er ook landbouw, industrie (
Cementa
in Slite) en dienstverlening (
Payex
te Visby). Van het zeer oude inheemse paardenras de
gotlandpony
leeft nog een kleine halfwilde kudde in het bos en heidegebied nabij Lojsta. Vanwege de vele kerken uit de dertiende en veertiende eeuw wordt Gotland wel "het eiland van de honderd kerken" genoemd. Inderdaad heeft elk van de bijna honderd historische parochies op Gotland haar eigen eeuwenoude kerk.
Met een lengte van 125
km
en een breedte van 55 km en een oppervlakte van 2994 km² is Gotland het grootste eiland van Zweden en in de Oostzee, na het
Deense
Seeland
. Het eiland heeft een gevarieerde natuur met onder andere naaldbossen, loofbossen stranden, druipsteengrotten en rotsformaties. De grotten bij Lummelunda, ten noorden van Visby, zijn in de zomer toegankelijk voor het publiek. In de loofbossen kan men in de herfst zwarte
truffels
vinden. Het klimaat op Gotland is mild; het eiland heeft ook meer zonuren dan het vasteland van Zweden. Gotland is vrij plat. Hoogste punt is Follingbohojden (78 meter boven zeeniveau). Er zijn minder meren dan op het vasteland van Zweden.
Bastetrask
,
Fardumetrask
en
Tingstadetrask
zijn historische meren, terwijl
Bogeviken
een tot meer geworden baai is. Reden voor dit laatste is de ophoging van Scandinavie sinds de
laatste ijstijd
vanwege het wegsmelten van de ijskap op de Scandinavische landmassa.
Gotland bestaat uit
sedimentair gesteente
uit het
Siluur
, die richting het zuidoosten hellen. De successie bestaat hoofdzakelijk
kalksteen
en
schalie
en heeft een
stratigrafische
dikte van 200 tot 250 m. Het Siluur is het dikst in het zuidoostelijk deel van het eiland. Onder het Siluur bevindt zich een 75 tot 125 m dikke sequentie uit het
Ordovicium
.
De sedimenten zijn afgezet in een ondiep, warm,
marien
milieu aan de rand van een
paleocontinent
in de buurt van de evenaar. De waterdiepte was nooit meer dan 200 meter en het
afzettingsmilieu
werd na verloop van tijd ondieper naarmate het
bekken
zich opvulde met biogeen
detritus
en
terrestrisch
sediment. De eerste
riffen
begonnen zich te ontwikkelen gedurende het
Llandovery
en ze domineren het
geologisch archief
op Gotland. Er is
zandsteen
te vinden in de jongste gesteentes in het zuidelijk deel van het eiland, die zandbanken vertegenwoordigen en waarschijnlijk dicht bij de kust zijn afgezet.
Verwering
van de kalksteen heeft verschillende
karstverschijnselen
veroozaakt. Typisch voor Gotland zijn de zogeheten
rauks
, steenkolommen aan de kust in vaak ongebruikelijke vormen. Het eiland is ook bekend om de rijkdom aan goed bewaarde fossielen, met name
Rugosa
koralen en
Brachiopoden
zijn zeer algemeen. Op verschillende plekken zijn paleo-
stacks
te zien.
Gotland heeft in de middeleeuwen vanwege zijn strategische ligging in de Oostzee een belangrijke rol gespeeld in de handel en in de politiek van de landen die eromheen liggen. Reeds in de tijd van de
Vikingen
was het een belangrijk handelscentrum. Archeologische vondsten van talrijke Arabische en Byzantijnse munten getuigen van deze tijd. Het kwam tot bloei ten tijde van de Duitse
Hanze
rond 1200. Catastrofaal voor Gotland was de inname door de Deense koning
Waldemar Atterdag
in 1361. Een gebeurtenis die momenteel jaarlijks wordt herdacht is de
Medeltidsveckan
in augustus. Na 1361 kwam Gotland in verval. In 1394 veroverden piraten,
eufemistisch
genoemd de
Victualienbroeders
, het eiland. De
Duitse Orde
landde in 1398 met een expeditieleger en verdreef de piraten. In 1409 werd Gotland in een vredesverdrag met de
Kalmarunie
van
Scandinavie
verkocht aan koningin
Margaretha I van Denemarken
. Het was beurtelings onderdeel van
Zweden
en van
Denemarken
tot het in 1645 bij de vrede van
Bromsebro
definitief aan Zweden kwam. Wel werd Gotland nog tweemaal door een vreemde mogendheid bezet. Van 1676 tot 1679 opnieuw door Denemarken. Bij hun vertrek vernietigden de Deense troepen
Visborg Slott
, een historische vesting bij
Visby
. In 1808 bezetten Russische troepen enkele weken het eiland tijdens de
Finse Oorlog
.
[2]
In 2005 waren wegens bezuinigingen de laatste militairen teruggetrokken van het eiland. In 2006 hief Zweden het "Gotland-regiment" op omdat het niet meer nodig zou zijn. Maar bij de toenemende spanningen rond
Oekraine
besloot de Zweedse regering in 2015 om weer permanent militairen te stationeren op het eiland.
[3]
Gotland is zo'n 200 km ten zuiden van
Stockholm
gelegen. Er zijn geregelde
veerverbindingen
vanuit de havenplaats
Nynashamn
, ongeveer 60 km ten zuiden van Stockholm, en vanuit
Oskarshamn
in het zuidoosten van Zweden. Er is verder een veerpont naar het kleinere eiland
Faro
; er zijn charterverbindingen naar de kleinere eilandjes die geen permanente bewoning hebben:
Stora Karlso
,
Lilla Karlso
en
Gotska Sandon
. (De laatste twee zijn beschermd natuurgebied.)
Gotland is ook per vliegtuig te bereiken. Een aantal kilometer buiten Visby ligt een luchthaven. De luchtvaartmaatschappijen die op Gotland vliegen zijn Skyways en Gotlandsflyg. Buiten het zomerseizoen wordt alleen op Stockholm gevlogen. Tijdens de zomer ook op andere steden, waaronder
Malmo
,
Goteborg
en
Hamburg
. De afgelopen jaren zijn de vliegprijzen naar Gotland sterk gedaald.
De eerste spoorlijn op Gotland werd in
1878
door koning
Oscar II
geopend. Dit was wat uiteindelijk de lijn Larbro-Tingstade-Visby-Hemse-Burgsvik zou worden. Verder kwamen er spoorlijnen tussen Romakloster en Slite en tussen Romakloster en Hablingbo. Alle sporen op Gotland waren
smalspoor
(891 mm). Al deze spoorlijnen zijn nu opgeheven. De overblijvende stoomtreinen en andere voorwerpen zijn te bezichtigen in het spoormuseum in Station Hesselby (Dalhem), van waaruit ook een museumlijntje loopt naar Romakloster. Een nieuw onderdeel van dit oude traject is in de zomer van 2007 in gebruik genomen.
Visby
-
Hemse
-
Slite
-
Klintehamn
-
Vibble
-
Romakloster
-
Farosund
-
Larbro
-
Burgsvik
-
Stanga
-
Havdhem
-
Vasterhejde
-
Tingstade
-
Vaskinde
-
Roma
-
Ljugarn
-
Hogklint och Nygards
-
Nar
-
Gustavsvik och Annelund
-
Katthammarsvik
-
Etelhem
-
Sanda
-
Sjonhembacke och Haugbro
-
Dalhem
-
Tofta strand (sodra delen)
-
Garde
-
Ronehamn
-
Tofta strand (norra delen)
-
Bjarges och Nickarve
-
Gnisvard och Smagarde
-
Valleviken
-
Sjalso
-
Eskelhem
-
Kappelshamn
-
Vastergarn
-
Levide
-
Lummelunda
-
Kraklingbo
-
Klinte
-
Alva
-
Halge
-
Rone
-
Ajke och Sudergarda
-
Trakumla
-
Hablingbo
-
Othem
-
Othemars
-
Barlingbo
-
Hagdarve och Dede
-
Lye
-
Linde
-
Hangvar
-
Gute
-
Tofta
-
Brohagen och Lillakre
-
Sylfaste
-
Gothem
-
Bro
-
Burs
-
Sigsarve
-
Horsne
-
Stenkumla
-
Follingbo
-
Follingbo (sodra delen)
-
Boge
De grootste rivieren op het eiland zijn de
Gothemsan
en de
Snoderan
.
De andere (vanaf
Faro
met de klok mee):
Dambaan
/Hyluan -
Hultungsan
-
Lergravsbacken
-
Banga
-
Vagumean
-
Aner A
/
Sjustrommar
-
Vikean
-
Gothemsan
-
Storsundsan
-
Djupan
-
Skarnviksan
-
Histillesan
-
Gartarvean
-
Halsegardaan
-
Lavasan
-
Svajdean
-
Tutenan
-
Apsean
-
Narkan
-
Haloran
-
Stockvikenan
-
Kvarnean
-
Burgsviksan
-
Nissean
-
Snoderan
-
Sprogean
-
Robbjansan
-
Varbosan
-
Vastergarnsan
-
Fridhemsbacken
-
Sjalsoan
-
Lummelundaan
-
Sagvatarbacken
-
Lickershamnsbacken
-
Irea
-
Vastean
-
Horsaan
/Vallesan -
Aran
Bronnen, noten en/of referenties
|