Ouderenzorg
, ook wel
bejaardenzorg
, is de hulp en ondersteuning die wordt geboden aan oudere mensen, en de voorzieningen die daarvoor beschikbaar zijn. De zorg voor ouderen in Nederland kende in de loop van eeuwen diverse, in eerste instantie particuliere, uitvoeringsinstanties en werd vanaf de oprichting van het
Koninkrijk der Nederlanden
in 1815 steeds verder geformaliseerd en ondergebracht in de Nederlandse wetgeving.
[1]
Na de Tweede Wereldoorlog verwierf deze specifieke vorm van zorg een eigen plek binnen het
Nederlandse zorgstelsel
met de invoering van de
Noodvoorziening voor de ouden van dagen
.
In Nederland betreft het anno 2021 meestal een combinatie van
mantelzorg
(langdurige zorg door naasten), en professionele zorg aan huis in de vorm van
extramurale ouderenzorg
. In 2013 werd een grootschalige sluiting van de tot dan toe gebruikelijke
verzorgingshuizen
in het
regeerakkoord
aangekondigd, omdat men voorspelde dat het verplaatsen van de lichtere ondersteuning richting zorg aan huis (de extramurale zorg), gecombineerd met
mantelzorg
grote financiele voordelen zou opleveren.
[2]
Men voorspelde dat ouderen langer thuis zouden kunnen blijven wonen, en daar de lichtere ondersteuning zouden ontvangen. De mensen die (tijdelijk of permanent) veel ondersteuning nodig hebben kunnen terecht in de
verpleeghuizen
.
Van enkel 'huisvesting' naar ouderdomsvoorzieningen
[
bewerken
|
brontekst bewerken
]
In de dertiende eeuw werden de zogenaamde
hofjes
gebouwd. Door de rijkere
regenten
, en soms de
kloosters
in de stad, werden groepjes huizen beschikbaar gesteld waar vrouwen hun oude dag konden doorbrengen. Vanaf de zestiende eeuw ontstonden er 'oudemannenhuizen' en 'oudevrouwenhuizen' waar aan ouderen onderdak en een vorm van zorg geboden werd. Men sliep met velen in grote slaapzalen.
[3]
Een hoge leeftijd was tot na de Tweede Wereldoorlog geen reden om extra zorg te krijgen. In de 18e en 19e eeuw waren de meeste inwoners van Nederland niet welvarend, en kenden de dorpen en steden veel
bedelaars
. Mensen die arm waren en hun huis verloren, stonden op straat, en sommigen konden niet op een andere manier overleven. In sommige steden werden
diaconessenhuizen
gesticht door
protestants-christelijke
organisaties van
diaconessen
, waar daklozen konden overnachten. Overdag kon men daar niet terecht.
[1]
Hoewel het in deze tehuizen steeds drukker werd, werd in 1912 de Armenwet van 1854 verder aangepast. Deze wet stelde dat het de volledige verantwoordelijkheid was van de familie om voor hun oudere familieleden te zorgen: zij hadden een
onderhoudsplicht
.
Na de
Eerste Wereldoorlog
, de
economische crisis van de jaren 1930
, en de
Tweede Wereldoorlog
, kwam in 1947
Willem Drees
met de 'Noodvoorziening voor ouden van dagen', die in 1957 werd omgezet in de
Algemene Ouderdomswet
(AOW). Rond deze tijd kwamen ook de bejaardenhuizen of rusthuizen opzetten: grote tehuizen met gescheiden slaapzalen voor mannen en vrouwen (vaak met 40 tot 60 personen per zaal) met voor elke bewoner een eigen bed en een kast. Dit sloot aan bij de
vergrijzende bevolking
en de
woningnood
na de oorlog. Deze bejaardenhuizen bleven bestaan tot begin jaren 70 van de twintigste eeuw.
In 1955
promoveerde
J.Th.R. Schreuder
op een proefschrift over de leefomstandigheden van ouderen in deze bejaardenhuizen. Zijn onderzoek voor dit proefschrift was uiteindelijk aanleiding voor de oprichting van de Nederlandse Vereniging van Geriaters samen met collega
W.H. van Haaften
in 1961
[4]
, en zij openden met de oprichting de deur voor de medische erkenning van het specialisme
ouderengeneeskunde
in Nederland.
[5]
In 1965 werd de
Algemene bijstandswet
(Abw) ingesteld, die de Armenwet verving. Onderdeel van deze wet was een vastgesteld 'sociaal minimum' waarop de hoogte van de uitkering werd gebaseerd. De hoogte van de AOW werd aan dit sociale minimum gelijkgesteld. Hierdoor hadden ouderen meer te besteden dan voorheen en werden de wachtlijsten voor de tehuizen langer. Dit leidde tot de ontwikkeling van bejaardenoorden waar bejaarden een (kleine) kamer voor zichzelf konden bewonen. Deze oorden waren ook voor 'gezonde ouderen'. Ook deze woonvorm was zeer in trek; men wilde vooral 'de kinderen niet tot last zijn'.
[6]
De populariteit van de bejaardenhuizen leidden ertoe dat er ook steeds meer commerciele (particuliere) bejaardenhuizen werden opgezet.
In 1968 verving de
Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten
(AWBZ) de eerdere
Wet op de Bejaardenoorden
.
Op 24 augustus 1970 werden door het programma
De Ombudsman
van
Frits Bom
bij de
VARA
, de misstanden in de commerciele tehuizen aan de kaak gesteld. In twee uitzendingen vertelden ouderen over verwaarlozing en mishandeling. Dit leidde tot
Kamervragen
door
Took Heroma-Meilink
van de
Partij van de Arbeid
(PvdA) die onder anderen betrokken was bij de invoering van de Algemene bijstandswet. De Kamervragen gaven aanleiding tot verder onderzoek. Al eerder diende
Hannie van Leeuwen
van de
Anti-Revolutionaire Partij
(ARP) eind 1969 een motie in en deze motie leidde in 1970 tot de 'Nota Bejaardenbeleid'; in 1975 opgevolgd door de 'Tweede Nota bejaardenbeleid'. Met deze nota werd de bouw van
serviceflats
gestimuleerd, werd de opname in verzorgingstehuizen aan regels onderhevig en voor het eerst werden de
mantelzorg
en
extramurale zorg
steeds belangrijker zodat mensen langer thuis konden blijven wonen. Naast de verzorgingstehuizen kwamen er ook
aanleunwoningen
voor mensen die geen dagelijkse zorg nodig hadden, maar de nabijheid van het verzorgingstehuis wel op prijs stelden.
In de jaren 1970 wenste men dat ouderen toch weer zo lang mogelijk thuis bleven wonen: maximaal 7% van de ouderen zou volgens de in 1975 gepubliceerde 'Tweede Nota Bejaardenbeleid' in een verzorgingstehuis mogen wonen.
[8]
In deze tijd kwamen er alternatieven beschikbaar voor de tehuizen: wijkverpleging, gezinsverzorging,
kruiswerk
en aanleunwoningen boden een alternatief voor de 24-uurszorg.
[8]
De totale
bevolking van Nederland
groeide en de gemiddelde levensverwachting van ouderen in Nederland nam toe naarmate de welvaart steeg en de medische voorzieningen verbeterden. De
vergrijzing
van de
bevolkingspiramide
nam de overhand, en in de loop van het decennium 2000 raakte de overheid ervan overtuigd dat de zorg anders georganiseerd moest worden. In 2013 besloot de overheid tot grootschalige sluiting van de
verzorgingshuizen
, in een poging de almaar groeiende kosten van de ouderenzorg een halt toe te roepen.
[2]
Veel zorg verschoof daarmee naar extramurale zorg, de zorg aan huis, aangevuld met
mantelzorg
: langdurige onbetaalde zorg door naasten aan de hulpbehoevenden.
[9]
In 2015 werd de AWBZ vervangen door de
Wet Maatschappelijke Ondersteuning
(WMO), waarbij de gemeenten verantwoordelijk werden voor de ondersteuning, begeleiding en een deel van de verzorging, en de
Wet langdurige zorg
(WLZ), voor mensen die langdurige en continue zorg nodig hebben. De ouderen in deze categorie ouderen komen vaak terecht in de
intramurale zorg
, zoals specifieke afdelingen voor de begeleiding van ouderen met psychogeriatrische problematiek, zoals
dementie
. De term 'zorgzwaartepakket' werd vervangen door zorgprofielen. De
indiceringen
worden afgegeven door het
Centrum Indicatiestelling Zorg
(CIZ), en voor beide vormen van zorg geldt een financiele eigen bijdrage.
In 2018 bleek uit onderzoek van Vektis dat er in het voorgaande jaar duidelijk minder gebruik was gemaakt van de WLZ dan in 2015, met daarbij als kanttekening dat de lichtere
thuiszorg
in 2017 werd vergoed vanuit de
zorgverzekeringswet
.
[10]
Uit cijfers van het CBS bleek dat het aantal personen dat verpleeghuiszorg genoot groeide van 138.255 in 2015 tot 156.215 in 2018.
[11]
Tot 1 januari 2020 werd de gedwongen opname van ouderen geregeld binnen de kaders van de
Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen
uit 1968. Deze wet was primair bedoeld voor
psychiatrische
opnamen en om verschillende redenen minder geschikt voor de andere werkvelden in de zorg, zoals de
gehandicaptenzorg
en de ouderenzorg. De wet BOPZ werd hierom in 2020 afgeschaft en vervangen door de
Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg
voor opnames binnen de psychiatrie en de
Wet zorg en dwang
(WZD) voor andere gebieden in de zorg.
De WZD legt wettelijke kaders voor de zorg, en is minder gericht op behandeling vanwege de doelgroep. De wet is meer gericht op eigen inbreng van de betrokkenen en gaat in eerste instantie uit van vrijwillige zorg: pas als het niet anders kan, wordt er een beroep gedaan op de wet en kan er gedwongen zorg worden toegepast.
[12]
Schrijver
Hugo Borst
schreef in 2015 het boek
Ma
over zijn dementerende moeder. Toen in 2016 de wachtlijsten voor verpleeghuizen opliepen
[13]
en de verpleegkundigen in de
thuiszorg
en de verpleeghuizen aangaven dat de werkdruk voor hun enkel verder opliep
[14]
wat hij zelf in het tehuis bij zijn moeder ook zag gebeuren, schreef hij in de zomer van 2016 een open brief aan
Martin van Rijn
,
staatssecretaris
van
Volksgezondheid, Welzijn en Sport
, over de ondermaatse ouderenzorg in Nederland.
[15]
De brief vond een grote weerklank in de Nederlandse samenleving.
[16]
In vervolg op de brief schreef Borst samen met Carin Gaemers het
manifest
Scherp op ouderenzorg
met tien punten om de ouderenzorg te verbeteren, dat in oktober 2016 werd gepubliceerd.
[17]
[18]
[19]
Het manifest werd na een oproep door de
Partij voor de Vrijheid
(PVV) in december 2016 'Kamerbreed omarmd door de politiek'.
[20]
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑
a
b
Riek Beskers
(oktober 1986).
165 jaar: Van armenzorg naar ouderenzorg
. Hervormde Stichting voor Ouderenzorg 't Wamelink in samenwerking met de Hervormde Diakonie te Winterswijk, pp. 9-18.
ISBN 90-9001520-5
.
- ↑
a
b
Sluiting verzorgingshuizen dreigt
.
NOS Nieuws
(
20 februari 2013
).
Gearchiveerd
op
4 oktober 2021
. Geraadpleegd op
1 oktober 2021
.
- ↑
De geschiedenis van de ouderenzorg in Nederland
.
IsGeschiedenis.nl
. Virtumedia B.V. (
17 juni 2014
).
Gearchiveerd
op
3 oktober 2021
. Geraadpleegd op
1 oktober 2021
.
- ↑
In memoriam prof.dr. J.Th.R. Schreuder. | Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde
.
www.ntvg.nl
.
Gearchiveerd
op
3 oktober 2021
. Geraadpleegd op
3 oktober 2021
.
- ↑
Klinische Geriatrie - Geschiedenis van een specialisme
. NPN drukkers (2015), pp. 26.
ISBN 978 90 823 1371 0
. Geraadpleegd op
3 oktober 2021
.
- ↑
Laura Jonkhoff
,
Een huis voor bejaarden
.
Andere Tijden
.
NTR
en
VPRO
(
11 november 2010
).
Gearchiveerd
op
4 september 2021
. Geraadpleegd op
1 oktober 2021
.
- ↑
Bevolking; geslacht, leeftijd en burgerlijke staat, 1950, 2000 en 2019
.
StatLine
.
Centraal Bureau voor de Statistiek
(
20 augustus 2021
).
Gearchiveerd
op
8 mei 2019
. Geraadpleegd op
1 oktober 2021
.
- ↑
a
b
Femke Deen
(
17 mei 2004
).
Ouderenzorg in Nederland is beter dan ooit
.
Historisch Nieuwsblad
2004 (5)
- ↑
Erik Bogaards
,
Help! Het verzorgingshuis verdwijnt
.
PlusOnline
. Roularta Media Nederland (
5 juni 2014
).
Gearchiveerd
op
3 oktober 2021
. Geraadpleegd op
1 oktober 2021
.
- ↑
Minder mensen gebruiken langdurige zorg
.
Vektis
(
11 juni 2018
).
Gearchiveerd
op
1 oktober 2021
. Geraadpleegd op
1 oktober 2021
.
- ↑
Bijlage: Vragen bij de brief over Capaciteit Verpleeghuiszorg
. Geraadpleegd op
21 november 2021
.
- ↑
Wet zorg en dwang
.
Dwang de zorg,
Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
(
2 december 2019
).
Gearchiveerd
op
21 september 2021
. Geraadpleegd op
1 oktober 2021
.
- ↑
Mariska Tjoelker
,
Wachtlijsten verpleeghuizen langer
.
PlusOnline
. Roularta Media Nederland (
28 juli 2016
).
Gearchiveerd
op
3 oktober 2021
. Geraadpleegd op
1 oktober 2021
.
- ↑
Edith Tulp
,
We willen meer handen aan het bed
.
PlusOnline
. Roularta Media Nederland (
7 februari 2019
).
Gearchiveerd
op
3 oktober 2021
. Geraadpleegd op
1 oktober 2021
.
- ↑
Hugo Borst
,
Borst in brief over verpleeghuizen: 'Vergeef me mijn frustratie'
.
Algemeen Dagblad
(
7 juli 2016
).
Gearchiveerd
op
29 september 2021
. Geraadpleegd op
1 oktober 2021
.
- ↑
Lezers reageren op emotionele open brief: Beste Hugo...
.
Algemeen Dagblad
(
8 juli 2016
).
Gearchiveerd
op
1 oktober 2021
. Geraadpleegd op
1 oktober 2021
.
- ↑
Hugo Borst en Carin Gaemers
,
Het manifest kunt u hier lezen en ondertekenen
.
Algemeen Dagblad
(
24 oktober 2016
).
Gearchiveerd
op
29 september 2021
. Geraadpleegd op
1 oktober 2021
.
- ↑
Manifest
.
Scherp op Ouderenzorg
.
Gearchiveerd
op
29 september 2021
. Geraadpleegd op
1 oktober 2021
.
- ↑
Hugo Borst
,
Manifest Hugo Borst
.
Algemeen Dagblad
(
24 oktober 2016
).
Gearchiveerd
op
29 september 2021
. Geraadpleegd op
1 oktober 2021
.
- ↑
Kamerbrede omarming van manifest Hugo Borst
.
NOS Nieuws
(
8 december 2016
).
Gearchiveerd
op
4 oktober 2021
. Geraadpleegd op
1 oktober 2021
.
|