De geschiedenis van de
gemeentelijke herindelingen
in
Nederland
gaat terug tot het begin van de negentiende eeuw. Deze herindelingen worden vooral gedreven door een streven naar een minimumgrootte om de bestuurskracht te verhogen, maar geregeld ook vanwege de groei van een plaats. Aanvankelijk bleef het aantal herindelingen beperkt. Vanaf de jaren 1970 nam het aantal herindelingen toe, omdat men door
decentralisatie
meer bestuurskracht vereiste van gemeenten. Het aantal
gemeenten
is hierdoor teruggelopen van 1209 in 1851 naar 342 in 2023.
Achtergrond
Definitie
De in 1984 ingevoerde
Wet algemene regels herindeling
onderscheidt drie typen herindelingen.
- Bij een reguliere samenvoeging worden alle betrokken gemeenten opgeheven en een nieuwe opgericht.
- Bij een lichte samenvoeging worden niet alle betrokken gemeenten opgeheven, maar worden de opgeheven gemeenten geintegreerd met de niet opgeheven gemeenten.
- Bij een grenswijziging worden er geen gemeenten opgeheven, maar wordt het grondgebied van gemeenten gewijzigd waarbij het inwoneraantal van minstens een betrokken gemeente met 10% af- of toeneemt.
Wijzigingen van gemeentegrenzen waarbij geen sprake is van een minimale toe- of afname van 10% inwoneraantal worden "grenscorrecties" genoemd in de wet en vallen erbuiten.
[1]
Geschiedenis
Vanwege een beveiligingsprobleem met de MediaWiki Graph-software is het momenteel niet mogelijk deze grafiek weer te geven. Zodra de software is bijgewerkt zal de grafiek vanzelf weer zichtbaar worden.
Op 1 mei 1798 werd voor het eerst het staatsrechtelijke begrip gemeente geintroduceerd in Nederland, door de
Staatsregeling voor het Bataafsche Volk
. In 1811, toen Nederland onder
Eerste Franse Keizerrijk
viel, werd een minimumaantal inwoners ingesteld van 500 inwoners voor een gemeente, met als streven 2000 inwoners. Ondanks de wens om gemeenten samen te voegen, lukte dit niet systematisch op Nederlands grondgebied.
[2]
De
gemeentewet
van 1851 stelde een minimum in van 25 kiesgerechtigden per gemeenten, wat alleen belastingbetalende mannen waren.
[3]
Binnen tien jaar verdwenen 74 gemeenten.
[4]
Het aantal gemeentelijke herindelingen nam snel toe vanaf de 1970. Sinds de jaren 1970 heeft de
Nederlandse overheid
ingezet op
decentralisatie
, waarbij taken overgedragen werden aan de gemeenten. Omdat kleine gemeenten geacht werden onvoldoende bestuurskracht te hebben voor die taken, werd ingezet op het samenvoegen van gemeenten.
[5]
Begin jaren 80 was daarom een inwoneraantal van minstens 5000 nog de richtlijn bij herindelingen.
In de jaren 90 kwamen er andere motieven bij. Door de discussie omtrent
centrumgemeenten
werd ook gekeken naar stedelijke en regionale voorzieningenniveau en stedenbouwkundige ontwikkelingen.
[5]
Tijdens
kabinet-Kok II
eind jaren 90 werd het streven van minimum aantal inwoners verhoogd naar 25.000.
Tijdens de
Tweede Kamerverkiezingen 2002
was
Pim Fortuyn
voor het afschaffen van gemeentelijke herindelingen. Onder invloed van de
LPF
besloot het
kabinet-Balkenende I
om herindelingen niet meer van bovenaf op te leggen. Geplande herindelingen werden afgelast en alleen de herindeling in de
Achterhoek
mocht doorgaan. Desalniettemin leidde dit beleid tijdens de kabinetten Balkenende (2002-2010) nauwelijks tot een daling van het aantal samenvoegingen.
[5]
Tijdens
kabinet-Rutte II
(2012-2017) werd wederom een groot aantal taken gedecentraliseerd, vooral in het sociaal domein. Minister van Binnenlandse Zaken
Ronald Plasterk
riep toen zelfs op tot een minimumaantal van 100.000 inwoners, maar moest dit later nuanceren.
[5]
Steun onder bevolking
Het fuseren van gemeenten is vaak
weinig populair onder inwoners, vooral vanuit kleine gemeenten die bij grote gemeenten gevoegd werden. De mening van de bevolking werd in het verleden genegeerd, zelfs bij referenda. Een voorbeeld is de herindeling van
Vleuten-De Meern
bij
Utrecht
. In 1996 werd daar een
volksraadpleging
gehouden, waarin bij een opkomst van 83%, 98% van de bevolking zich tegen herindeling uitsprak. Toch vond per 1 januari 2001 de herindeling plaats.
Hoewel het huidige beleid erop gericht is dat herindelingen alleen plaatsvinden met goedkeuring van de gemeenten zelf, kan het toch nog voorkomen dat een gemeente tegen haar zin wordt heringedeeld, bijvoorbeeld als de zogenoemde 'bestuurskracht' van een kleine gemeente onvoldoende blijkt te zijn. Er gaan nog geregeld stemmen op voorstedelijke gemeenten in met name de
Randstad
(bijvoorbeeld
Diemen
,
Rijswijk
of
Schiedam
) desnoods gedwongen in te lijven bij grote steden.
Gevolgen
Uit onderzoek van de
Centrum voor onderzoek van de economie van de lagere overheden
(Coelo) in 2014 bleek dat gemeentelijke herindelingen niet leidden tot kostenbesparingen.
[6]
Na een herindeling daalt de opkomst bij gemeenteraadsverkiezingen met gemiddeld 2,5 procent.
[7]
Gemeenten waar herindeling onderhanden is
- Gelderland:
- De meeste partijen in de gemeenteraad van
Renkum
concluderen vanwege de werkdruk en financiele problemen na onderzoek dat een fusie met
Wageningen
of
Arnhem
of opsplitsing van de gemeente de meest logische stap is.
[8]
- Noord-Holland:
Afgeblazen herindelingen sinds 2010
- Gelderland:
- De gemeenten
Doetinchem
en
Oude IJsselstreek
onderzochten een fusie van de twee gemeenten per 1 januari 2016, maar begin 2013 zijn de plannen op de lange baan geschoven.
[13]
- Vanwege gebrek aan draagvlak gaat de fusie tussen
Hattem
,
Heerde
en
Oldebroek
niet door. De drie gemeenten koersten naar een fusie per 1 januari 2017.
[14]
- De gemeenten
Zaltbommel
en
Maasdriel
hebben een onderzoek laten doen naar hoe toekomstige samenwerking vorm kan krijgen. Het onderzoek adviseerde om per 2020 over te gaan tot een herindeling. Het nieuwe college van burgemeester en wethouders in Zaltbommel, dat in 2018 is aangetreden, ziet een bestuurlijke fusie niet zitten.
[15]
- De gemeenten Wijchen en Druten overwogen een bestuurlijke fusie, nadat op 2018 al een ambtelijke organisatie was opgericht. In het najaar van 2020 heeft een draagvlakmeting plaatsgevonden. De uitkomst hiervan was dat er in beide gemeenten te weinig draagvlak was om de plannen voort te zetten. Daarop is het plan ingetrokken door de colleges van beide gemeenten.
[16]
- De provincie drong er lang op aan dat de gemeente
Scherpenzeel
vanwege gebrek aan bestuurskracht zou fuseren met buurgemeente
Barneveld
. In Scherpenzeel was hier veel weerstand tegen.
[17]
[18]
In oktober 2021 heeft de demissionair minister van Binnenlandse Zaken besloten dat de fusie niet door zal gaan.
[19]
Tien jaar eerder werd een poging tot samenvoeging van de gemeenten
Woudenberg
,
Renswoude
(
Utrecht
) en Scherpenzeel na de val van het
kabinet-Balkenende IV
controversieel
verklaard en in april 2011 verworpen.
- Uit onderzoek is gekomen dat de gemeente
Westervoort
mogelijk niet zelfstandig verder kan. Samengaan met
Arnhem
of
Duiven
geldt als mogelijke oplossing. Begin 2022 besprak de gemeenteraad de conclusies van het rapport. In juni 2022 werden de fusieplannen stopgezet.
[20]
- Groningen:
- Veendam
,
Stadskanaal
en
Pekela
hebben de mogelijkheid van samengaan van deze drie gemeenten onderzocht. Op 28 februari 2017 hebben de gemeenteraden van deze drie gemeenten hierover gestemd. Stadskanaal en Pekela stemden in meerderheid voor de fusie, Veendam bleek tegen. Deze herindeling is hiermee van de baan.
[21]
- Limburg:
- De fusie tussen
Bergen
,
Gennep
en
Mook en Middelaar
tot gemeente Maasduinen werd in april 2011 verworpen.
- In het voorjaar van 2015 werd besloten dat een fusie tussen de gemeenten
Brunssum
en
Landgraaf
niet doorging.
[22]
- Voor de samenvoeging van
Heerlen
en
Landgraaf
per 1 januari 2019 had de ministerraad op 13 oktober 2017 ingestemd met de aanbieding van een herindelingsvoorstel aan de
Raad van State
. De meerderheid van de gemeenteraad van de gemeente Landgraaf was tegen deze herindeling gekant en daarom was het herindelingsadvies opgesteld door de provincie Limburg. Mede naar aanleiding van een negatief advies van de Raad van State heeft het kabinet op 8 december 2017 besloten de lopende procedure voor de voorgenomen herindeling te beeindigen. Het negatieve advies had met name te maken met de in zijn ogen onzorgvuldige procedure die de provincie heeft gevolgd in dit dossier. Het kabinet is van mening dat de bestuurskracht in de regio vergroot dient te worden en zal in de nabije toekomst kijken hoe dit kan worden bewerkstelligd.
[23]
- De gemeenten
Maastricht
,
Meerssen
en
Valkenburg aan de Geul
onderzochten hun bestuurlijke toekomst. De provincie voerde de regie over het onderzoek dat in januari 2018 klaar was. Conclusie toen dit onderzoek klaar was in januari 2018, was dat niet tot herindeling overgegaan moest worden.
[24]
De gemeente Meerssen koos toen voor bestuurlijke zelfstandigheid.
[25]
Echter in september 2020 gaven de wethouders van de gemeente Meerssen aan dat het voorgestelde alternatief voor volledige zelfstandigheid (regiesamenwerking met de gemeente Maastricht), niet haalbaar is en een fusie tussen Meerssen en Maastricht beter is.
[26]
[27]
De gemeenteraad van Meerssen was het hier echter niet mee eens en wil zelfstandig blijven, daarop zijn de wethouders opgestapt.
- Noord-Brabant:
- Door de provincie werd aangestuurd om de gemeente
Nuenen
te laten fuseren met
Eindhoven
vanwege gebrek aan bestuurskracht. De gemeente zelf verzette zich hiertegen en wilde zelfstandig blijven. In een in 2018 in de gemeente gehouden referendum sprak ook een grote meerderheid van de stemmers zich uit tegen de aansluiting bij Eindhoven. Uiteindelijk hebben provinciale staten van de provincie
Noord-Brabant
op 22 februari 2019 tegen de gedwongen fusie van Nuenen met Eindhoven gestemd en is de procedure stopgezet.
[28]
- Utrecht:
- Sinds 2021 werd er gesproken over het mogelijk opheffen van de gemeente
Lopik
en deze te laten fuseren met een of meerdere buurgemeenten. Een hoofdreden was dat de gemeente Lopik te klein werd geacht om zelfstandig voort te blijven bestaan.
[29]
[30]
In juni 2022 werden de fusieplannen stopgezet.
[31]
- Zuid-Holland:
- De provincie stuurde aan op een fusie tussen de gemeenten
Gouda
en
Waddinxveen
per 1 januari 2014. Gouda was voor, Waddinxveen tegen. De provincie had ook de recente fusiegemeenten
Zuidplas
(2010) en
Bodegraven-Reeuwijk
(2011) in de discussie betrokken. In april 2012 werden de fusieplannen stopgezet.
[32]
Zie ook
Bronvermelding
Bronnen
Noten
Referenties
- ↑
Beleidskader gemeentelijke herindeling
(pdf).
rijksoverheid.nl
.
Gearchiveerd
op
11 oktober 2022
. Geraadpleegd op
14 juni 2022
.
- ↑
Meijers, Fons
,
Vieringen en herdenkingen
.
Gearchiveerd
op
20 augustus 2022
. Geraadpleegd op
14 juni 2022
.
- ↑
https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-26331-1.html
- ↑
Beeckman, Duncan
;
Bie, Ronald van der
,
Een eeuw gemeentelijke herindelingen
.
Centraal Bureau voor de Statistiek
.
Gearchiveerd
op
11 oktober 2022
.
- ↑
a
b
c
d
Boogers, Marcel
;
Reussing, Rik
,
Decentralisatie, schaalvergroting en lokale democratie: Samenvattend onderzoek naar gevolgen voor rollen en posities van lokale bestuurders en naar gevolgen voor bestuurskracht en democratie
(pdf) (2018-11).
Gearchiveerd
op
6 juli 2022
. Geraadpleegd op
12 juni 2022
.
- ↑
Coelo: ‘Fusies leveren geen geld op’
.
Binnenlands Bestuur
(
4 juli 2014
).
Gearchiveerd
op
28 juni 2022
. Geraadpleegd op
13 juni 2022
.
- ↑
Lagere opkomst na gemeentelijke herindeling
.
Binnenlands Bestuur
(03-11-2014).
Gearchiveerd
op
5 oktober 2022
.
- ↑
Herindelen is geen vies woord meer in de Renkumse politiek, zelfs over opsplitsen gemeente wordt gesproken
.
gelderlander.nl
(
17 november 2023
). Geraadpleegd op
23 november 2023
.
- ↑
GS zetten streep door fusies in Gooi
,
Binnenlands Bestuur
, 21 november 2018.
Gearchiveerd
op 18 november 2021.
- ↑
Raad bekrachtigt voornemen tot gemeentelijke herindeling
.
wijdemeren.nl
(
5 oktober 2023
). Geraadpleegd op
23 november 2023
.
- ↑
Hilversum en Stichtse Vecht maken hun positie duidelijk in herindelingstraject Wijdemeren
.
wijdemeren.nl
(
2 februari 2024
). Geraadpleegd op
30 maart 2024
.
- ↑
Wijdemeren mogelijk opgedeeld in stukjes
.
varnws.nl
(
28 maart 2024
). Geraadpleegd op
30 maart 2024
.
- ↑
Fusie Doetinchem en Oude IJsselstreek in koelkast
,
De Gelderlander
, 5 februari 2013.
Gearchiveerd
op 6 april 2023.
- ↑
Oldebroek zet herindeling op laag pitje
,
Binnenlands Bestuur
, 23 februari 2015.
Gearchiveerd
op 28 oktober 2021.
- ↑
Een gemeente Bommelerwaard is nog ver weg
Brabants Dagblad
, 10 november 2018.
Gearchiveerd
op 8 augustus 2022.
- ↑
Fusie Wijchen-Druten verloren zaak
. De Gelderlander (
11 november 2020
). Geraadpleegd op
15 februari 2021
.
- ↑
Provincie blijft bij standpunt: Scherpenzeel beter af bij Barneveld
.
Omroep Gelderland
.
Gearchiveerd
op
3 augustus 2020
. Geraadpleegd op
3 augustus 2020
.
- ↑
Uitslagen (vorige) verkiezingen
, scherpenzeel.nl. Geraadpleegd op 13 oktober 2021.
Gearchiveerd
op 29 oktober 2021.
- ↑
Minister Ollongren zet streep door gevoelige fusie tussen Barneveld en Scherpenzeel
De Gelderlander
, 7 oktober 2021.
Gearchiveerd
op 16 augustus 2022.
- ↑
Westervoort uit de geldzorgen: ‘Financieel gezien is fuseren met een andere gemeente niet meer nodig’
,
De Gelderlander
, 26 juni 2022.
Gearchiveerd
op 19 februari 2023.
- ↑
Gemeenten Stadskanaal en Pekela zeggen ja, Veendam houdt voet bij stuk bij gemeentelijke herindeling
Westerwolde Actueel
, 28 februari 2017 (gearchiveerd)
- ↑
Fusie Landgraaf en Brunssum gaat niet door
Persbericht gemeente Brunssum d.d. 1 april 2015 (gearchiveerd)
- ↑
Overleg herindeling Parkstad Limburg heropend
. Gearchiveerd op
9 december 2017
. Geraadpleegd op
9 december 2017
.
- ↑
Regie Maastricht-Meerssen-Valkenburg naar provincie
,
1Limburg
, 25 oktober 2016.
Gearchiveerd
op 27 oktober 2020.
- ↑
Onderzoeksresultaten toekomst en zelfstandigheid gemeente bekend
,
Meer Vandaag
, 9 september 2018.
- ↑
Fusie in plaats van regiesamenwerking is voor Meerssen en Maastricht financieel nu eenmaal aantrekkelijker
.
www.limburger.nl
. Geraadpleegd op
8 september 2020
.
- ↑
Gedeputeerde Staten: ‘Wij onderschrijven conclusie Meerssense wethouders dat herindeling enige alternatief lijkt’
.
www.limburger.nl
. Geraadpleegd op
8 september 2020
.
- ↑
Fusie Nuenen en Eindhoven definitief van de baan
"Eindhovens Dagblad", 22 februari 2019.
Gearchiveerd
op 19 augustus 2022.
- ↑
Lokale politiek Lopik houdt optie voor gemeentelijke herindeling open
RTV Utrecht, geraadpleegd op 11 november 2021.
Gearchiveerd
op 11 november 2021.
- ↑
Inwoners Lopik kritisch tegenover herindeling: 'Gewoon Lopik met z'n 9 kernen blijven'
RTV Utrecht, geraadpleegd op 11 november 2021.
Gearchiveerd
op 11 november 2021.
- ↑
Coalitie in Lopik is rond: CU/SGP gaat in zee met CDA
,
De Gelderlander
, 7 juni 2022.
Gearchiveerd
op 10 oktober 2022.
- ↑
Geen fusie Gouda en Waddinxveen
,
VNG Magazine
, 2 april 2012 (gearchiveerd)
|