Elefsina
(
Grieks
: Ελευσ?να;
Oudgrieks
: Ελευσ??,
Eleusis
) is de naam van een tegenwoordig sterk geindustrialiseerde kustplaats, gelegen ten noordwesten van de
Atheense agglomeratie
aan de
Golf van Egina
, in de regio
Attica
. Hier ligt het westelijke eindpunt van de
Attiki Odos
, de ringweg die een snelle (tol-)verbinding vormt met de internationale luchthaven
"Eleftherios Venizelos"
aan het andere eind van de agglomeratie.
Elefsina is sedert 2011 een
fusiegemeente
(
dimos
) in de
Griekse
bestuurlijke regio (
periferia
)
Attica
.
De twee
deelgemeenten
(
dimotiki enotita
) van de
fusiegemeente
zijn:
[2]
- Elefsina (Ελευσ?να)
- Magoula
(Μαγο?λα)
In de Oudheid was Eleusis met Athene verbonden door de zogenaamde
Heilige Weg
, zo genoemd omdat de jaarlijkse processie naar het
Grieks heiligdom
van de Eleusinische Mysterien er langs trok. Het heiligdom van Eleusis was een van de belangrijkste cultusplaatsen in het oude
Griekenland
. Van de
Myceense periode
(± 1350 v.Chr.) tot het einde van de 4e eeuw na Chr. werd hier
Demeter
vereerd, de godin van de landbouw, van de kringloop der natuur en het kiemen van het graan, die volgens de overlevering op deze plaats de mensen het land leerde bewerken. Ook haar dochter
Persephone
deelde in de verering.
Het Griekse woord
eleusis
betekent eigenlijk
(aan)komst
. Volgens de mythe is dit dan ook de plek waar Demeter, ontroostbaar op zoek naar haar dochter Persephone nadat deze door de god
Hades
was ontvoerd, even halt hield om te rusten en wat te drinken aan een bron. Leden van een herdersgezin, die in de vermoeide dame niet direct een godin herkenden, boden haar gastvrijheid in hun schamele woning. Uit dankbaarheid leerde Demeter de herderszoon Triptolemos de kunst om het land te bewerken en het graan te verbouwen, en gaf hem daarbij ook de opdracht de landbouw verder te leren aan de mensheid, en op deze plek een heiligdom voor haar te stichten. Door bemiddeling van
Zeus
mag Persephone sindsdien de helft van het jaar de onderwereld verlaten: dan wordt het weer zomer op aarde. En wanneer zij zes maanden later naar haar echtgenoot terugkeert, begint Demeter te treuren, en wordt het winter..
De
Mysterien
die te Eleusis ieder jaar in september ter ere van de twee
godinnen
gevierd werden, gaan inderdaad terug op een oeroude
vruchtbaarheidsritus
. Om te mogen deelnemen aan het ritueel moest men eerst ingewijd zijn, maar op alle ingewijden rustte een absolute zwijgplicht. Deze plicht werd zo ernstig genomen dat niet-ingewijden (waaronder wij, hedendaagse mensen) alleen maar konden (en kunnen) gissen wat er zich in werkelijkheid afspeelde. Deelnemen aan de geheime cultus ging gepaard met een inwijdingsritueel dat dagen duurde. De riten hielden verband met de gang der seizoenen en de jaarlijkse kringloop van opleven en weer afsterven van de natuur, zoals die bijvoorbeeld ook in de
Baalcyclus
of in de
Egyptische
cyclus van
Isis
en
Osiris
wordt herdacht. De gelovigen keerden na afloop weer huiswaarts met een versterkt geloof in een beter leven in het hiernamaals, hetgeen de traditionele Griekse godsdienst hun niet kon bieden.
Als nederzetting werd Eleusis rond
2000 v.Chr.
gesticht op de helling van een heuvelrij aan de rand van de zogenaamde Thriasische Vlakte. Gedurende de Myceense periode evolueerde de nederzetting tot een goed versterkte stad. Een Myceens bouwwerk van het megaron-type werd geidentificeerd als de allereerste tempel voor
Demeter
. Tijdens de zogenaamde Geometrische periode werden de privewoningen geleidelijk overvleugeld door het zich uitbreidende terrein van het heiligdom, terwijl de lokale cultus van de godinnen rond het midden van de
8e eeuw v.Chr.
uitgroeide tot een Panhelleense aangelegenheid.
Ten tijde van
Solon van Athene
(begin
6e eeuw v.Chr.
) werd Eleusis volledig opgeslorpt in de Atheense staat, en de Eleusinische Mysterien werden ingesteld als een volwaardig Atheens feest. Onder het bewind van
Pisistratus
(± 550-510 v.Chr.) werden stadje en cultusplaats omsloten door een versterkte ringmuur met verdedigingstorens. Nadat Eleusis in
480 v.Chr.
door de Perzen was verwoest, werd het heiligdom onder
Pericles
volledig vernieuwd en werden nieuwe gebouwen opgetrokken, om van het
Telesterion
, een grote overdekte cultushal waar de geheime riten plaatsvonden te maken.
Een laatste periode van bloei beleefde Eleusis tijdens de Romeinse periode, toen verschillende keizers het heiligdom verfraaiden met prachtige nieuwe bouwwerken (onder meer de
Grote Propylaeen
), beelden en altaren. Maar in de 4e eeuw na Chr. werd het verval onafwendbaar, en de inval van de
Visigoten
onder
Alarik I
veranderde het heiligdom in een ruinenveld, waarna de cultus definitief werd opgeheven.
De restanten van de eens zo belangrijke cultusplaats liggen midden in de moderne stad, in een industriezone.
Voorbij de ingang van het opgravingsgebied - het eindpunt van de
Hiera Hodos
, de
Heilige Weg
die van hieruit leidde naar de Atheense
Dipylonpoort
20 km verder ? komt men aan de
Grote
Propylaeen
(=
Poortgebouw
), een getrouwe repliek van die op de
Atheense akropolis
.
Links daarvan ligt de
Kallichoros-bron
, volgens de overlevering de plek waar Demeter rustte en zich opfriste.
De weg leidt verder voorbij de
Kleine Propylaeen
- op het overschrijden van dit poortgebouw stond voor niet-ingewijden de doodstraf! - en het zogenaamde
Ploutoneion
, een eerbiedwaardig heiligdom ter ere van Hades, aan de ingang van een grot waaruit Persephone volgens de overlevering ieder jaar naar de aarde terugkeert.
Het absolute centrum van de cultusplaats was het zogenaamde
Telesterion
, een grote zaal van ± 52m x 52m, die gedeeltelijk uit de rotsen is uitgehouwen. De zichtbare fundamenten dateren uit de tijd van Pericles. 42 zuilen droegen een houten dakcontructie. Dit was de grote hal waar de geheime inwijdingen en de eigenlijke mysterien plaatsvonden, en waar ± 3000 personen een zitplaats vonden.
In 1996 startte de wielerkoers
Ronde van Italie
in Griekenland. Daarbij startte de tweede etappe naar
Nafpaktos
in Elefsina. Deze etappe werd gewonnen door de Zweed
Glenn Magnusson
.
Bronnen, noten en/of referenties