Vlag van de
(Grote) Libisch-Arabische Socialistische Volks-Jamahiriyah
(
1977
-
2011
). De kleur groen geldt als de ideologische kleur van de Derde Universele Theorie.
De
Derde Universele Theorie
of
Derde Internationale Theorie
(
Arabisch
: ????? ?????? ?????) is de door
Libische
leider
Moammar al-Qadhafi
tussen
1976
en
1979
in diens
groene boekje
uiteengezette
ideologie
die moest gelden als een
derde
alternatief voor de
twee
belangrijkste en elkaar beconcurrerende wereldideologieen: het
kapitalisme
en het
communisme
. Belangrijke punten binnen Qadhafi's ideologische alternatief zijn onder andere
directe democratie
,
nationalisme
(meer in het bijzonder
Arabisch nationalisme
en
Afrikaans nationalisme
),
godsdienst
(
islam
)
[1]
en een vorm van
socialisme
(speciaal het
Arabisch socialisme
). Tussen
1977
en
2011
werd Libie, dat toen de naam
(Grote) Libisch-Arabische Socialistische Volks-Jamahiriyah
[2]
formeel geregeerd op basis van de Derde Universele Theorie.
Moammar al-Qadhafi
(1942-2011)
Volgens Qadhafi zijn zowel het kapitalisme en het communisme verwerpelijke ideologieen. Beiden brengen zij het
atheisme
voort, waarbij Qadhafi echter duidelijk maakt dat het communisme wat dat betreft een slechtere naam heeft omdat het in de
marxistisch-leninistische
variant het atheisme ook daadwerkelijk propageert. Volgens Qadhafi hebben beide ideologieen ook hun langste tijd gehad; ze zijn er namelijk niet in geslaagd het lot van de mensheid te verbeteren omdat zowel het kapitalisme als het communisme uitgaan van monopolie-denken: het communisme staat voor een staatsmonopolie waardoor de productiemiddelen in handen van de staat terechtkomen en bij het kapitalisme komen productiemiddelen en bezit in handen van een kleine monopolistische kliek. Volgens de Derde Universele Theorie die uitgaat van een soort libertair-socialisme komen de productiemiddelen in handen van de massa, het volk.
[3]
In theorie was er in Libie dus sprake van "volkseigendom" (eigendom van de
Jamahiriyah
, "de massa's" of het "volkscollectief"
[4]
, in de praktijk waren de productiemiddelen echter in handen van de staat.
[5]
Toch blijft priveeigendom in Libie gewoon bestaan, ook kwam er aan concurrentie tussen kleinere ondernemingen geen einde. Dat bezit een niet onbelangrijke rol speelde binnen de Derde Universele Theorie blijkt wel dat huizen vanaf
1978
niet meer mochten worden verhuurd en de bewoners van zo'n voormalig huurhuis automatisch
eigenaar
werden van de woning. Vanaf dat ogenblik waren alle huizen in het land particulier eigendom van de bewoners.
[6]
Qadhafi's economische ideeen, waarin hij uitgaat van verregaande
decentralisatie
en
arbeiderszelfbestuur
("geen bazen, maar partners", vgl.
titoisme
) worden beschreven in het tweede deel van het
groene boekje
. Het moet Qadhafi worden nagegeven dat hij met het geld uit de olieopbrengsten relatief veel heeft gedaan om het leven en het ontwikkelingspeil van de inwoners van Libie te verbeteren.
Een belangrijke rol in het denken van Qadhafi speelt
directe democratie
(eerste deel
groene boekje
). Via een ingewikkeld stelsel van
volkscongressen
, basiscomite's, vak- en beroepsorganisaties wordt de macht zoveel mogelijk in handen van het volk gelegd. Er is in Libie op papier zelfs geen regering meer zoals in andere landen: het volks delegeert macht aan het secretariaat-generaal van het
Algemene Volkscongres
en het
Algemene Volkscomite
. Deze twee organen vormen de uitvoerende macht. Qadhafi bekleedt sinds
1979
formeel zelfs geen regeringsfunctie meer, hij is vanaf dat moment de "Broederlijke Gids van de Revolutie." In werkelijkheid blijft hij tot zijn val en dood in
2011
de leider van het land. Omdat het regime van Qadhafi gepaard ging met een grote mate van dwang en onderdrukking was er alleen maar theoretisch sprake van een directe democratie.
Wapen van de (Grote) Libisch-Arabische Socialistische Volks-Jamahiriyah (1977-2011)
Qadhafi beschrijft in het derde deel van zijn
groene boekje
de implicatie van de Derde Universele Theorie voor het sociale leven. Dit laatste deel van zijn werk verscheen in
1979
. Qadhafi begint bij het gezin, dat geldt als een soort "hoeksteen van de maatschappij." Het gezin maakt deel uit van een familie, een familie van een stam of clan en deze laatste entiteit maakt deel uit van een natie. Iedere natie hoort er een godsdienst op na te houden.
[7]
[8]
Toch hadden geestelijken in de Jamahiriyah nauwelijks invloed, ondanks dat de islam de staatsgodsdienst was en de
Koran
uitgangspunt van de rechtspraak. Dit had te maken met de eigenzinnige interpretatie van de islam die Qadhafi er op nahield. Hij verwierp bijvoorbeeld de mondelinge traditie. De aaneenschakeling van "gezin, stam, natie" vormt een natuurlijke keten, het een kan niet zonder het ander. Uitgaande van zijn decentralisatie-politiek, stelt Qadhafi wel dat gezin en stam voor een individu van meer belang zijn dan de natie, een abstractere entiteit.
[9]
De natie is een stam, maar dan een stam die door bevolkingsaanwas is gegroeid tot een enorm stam.
In het laatste deel van het boekje doet hij ook controversiele uitspraken over de positie van de vrouw: vrouwen zijn gelijkwaardig aan mannen, maar niet gelijk. Er is sprake van verschillende taken.
[10]
Opvoeding is volgens Qadhafi de taak van de vrouw. Kinderen horen thuis te worden opgevoed en niet in creches of kinderopvangcentra. Als een vrouw de opvoeding gedeeltelijk moet overlaten aan een creche betekent dit in Qadhafi's ogen dat de materiele positie van de vrouw dusdanig slecht is dat zijn gedwongen is om buitenshuis te werken. Alleen een "wereldrevolutie kan al de materiele condities ongedaan maken die het een vrouw hinderen om haar natuurlijke rol in het leven te hinderen."
[11]
[12]
. Hij doet ook controversiele uitspraken over sport, kunst en cultuur die volgens hem alleen bestaansrecht hebben indien zij in dienst van de massa. Over zwarte volkeren is Qadhafi zeer positief: hij sympathiseert duidelijk met hun strijd tegen racisme en rassenongelijkheid en volgens hem hebben zwarte volkeren de toekomst.
[13]
Op internationaal vlak streefde Qadhafi naar een vorm van neutralisme, door hem aangeduid als "positief neutralisme." Daarmee wilde hij aangeven dat hij goede betrekkingen wilde onderhouden met zowel kapitalistische als communistische staten. In de praktijk waren de betrekkingen tussen Libie en het
Oostblok
veel beter, ondanks het anticommunisme van Qadhafi. De
Sovjet-Unie
leverde wapens en economische steun aan Libie. Net als de Sovjet-Unie steunde Qadhafi linkse guerrillabewegingen overal ter wereld. In
1976
,
1981
en
1985
bezocht Qadhafi
Moskou
tijdens officiele staatsbezoeken. Na de val van de Sovjet-Unie (1991) bleven de betrekkingen tussen Libie en de
Russische Federatie
hecht. Door de Libische steun aan terroristische organisaties verslechterden de betrekkingen tussen Westerse landen en Libie sinds de
jaren '70
aanzienlijk. In
1986
voerden de
VS
een reeks bombardementen uit op Libie. In
2011
was het door ingrijpen van Westerse landen dat het regime van Qadhafi ten val kwam, ondanks dat de betrekkingen tussen Libie en het Westen sinds het begin van de
eenentwintigste eeuw
sterk waren verbeterd. Belangrijker dan goede betrekkingen met Oost en West was Qadhafi's streven om goede relaties te onderhouden met ontwikkelingslanden. De Derde Universele Theorie was er ook vooral op gericht om derde wereldlanden een gevoel van eigenwaarde te geven en hen te behoeden een keuze te maken tussen kapitalistische en communistische landen. Qadhafi was om die reden een groot voorstander van de
Beweging van Niet-Gebonden Landen
.
De Derde Universele Theorie moet worden gezien als een uitwerking van het
groene boekje
. Overigens is de Theorie dynamischer: het decentralisatieproces in Qadhafi's Libie ging vaak veel verder dan beschreven in het
groene boekje
.
Aanhangers voor de Derde Universele Theorie vinden we zowel in linkse als rechtse hoek (
National Front
,
Official National Front
).
Bronnen, noten en/of referenties
- ↑
Dit betekende een opwaardering voor de rol van religie: in het kapitalisme en het communisme speelt godsdienst van nature geen rol van betekenis.
- ↑
De term
Jamahiriyah
wordt meestal onvertaald gelaten, het betekent zoiets als "de staat van de massa's" en volgens Qadhafi was Libie noch een monarchie, noch een republiek.
- ↑
Muammar Al Gathafi:
The Green Book
, Part Two: The Solution of the Economic Problem, Ithaca Press, Reading U.K., derde Engelstalige druk 2008, pp. 31-49
- ↑
Red. Winkler Prins:
Winkler Prins Encyclopedisch Jaarboek 1978
, Elsevier A'dam / Brussel 1978, p. 175: vertaald "Jamahiriyah" met "Volkscollectief"
- ↑
Ook al ontkende Qadhafi dat de
Jamahiriyah
zonder meer als een staat kon worden betiteld.
- ↑
Uiteindelijk streefde Qadhafi naar zo'n egalitaire samenleving dat geld niet meer nodig zou zijn. Er zijn echter nooit serieuze pogingen ondernomen om geld af te schaffen.
- ↑
Gathafi 2008:56
- ↑
Hoewel Qadhafi als moslim de islam had kunnen noemen, spreekt hij van godsdienst in het algemeen. Qadhafi houdt er als moslim inclusieve opvattingen op na: alle godsdiensten vinden hun oorsprong in een openbaring van Godswege, de islam is echter de laatste en meest zuivere openbaring van God.
- ↑
Gathafi 2008:58
- ↑
Gathafi 2008:73
- ↑
Gathafi 2008:71
- ↑
Opvallend, en in tegenspraak met zijn eigen ideologie waren er wel degelijk kinderopvangcentra en creches in Libie. Voor vrouwen was het overigens mogelijk om buitenshuis te werken, ook in beroepen die gewoonlijk worden gekwalificeerd als "mannenberoepen", zoals militair en politieagent.
- ↑
Gathafi 2008:74, 75
|