Cornelis Janszoon Speelman
(
Rotterdam
,
3 maart
1628
?
Batavia
,
11 januari
1684
) was van 1681 tot 1684
gouverneur-generaal
van de
Vereenigde Oostindische Compagnie
(VOC).
Speelman werkte zich op van boekhouder-koopman tot schepen en gouverneur. Vervolgens was hij admiraal ter zee en expeditieleider. In zijn periode als gouverneur-generaal werden de sultanaten van
Ternate
,
Makassar
en
Bantam
definitief onderworpen. Volgens
Wolter Robert van Hoevell
behoorde hij tot de kundigste (bestuurs)ambtenaren die in de Oost hebben gefunctioneerd.
[1]
Cornelis Speelman werd geboren op 3 maart 1628 als zoon van een Rotterdamse koopman en was een telg uit de familie
Speelman
. Al op zijn 16de vertrok hij aan boord van de
Hillegersberg
als assistent in dienst van de
VOC
naar
Java
. Hij kwam in mei 1645 in Batavia aan.
In 1648 werd Speelman
boekhouder
, in 1649 onderkoopman. In 1651 werd hij
secretaris
van de
Raad van Indie
. In datzelfde jaar reisde hij met gezant
Joan Cunaeus
naar
Perzie
en schreef daarover een reisverslag. Hij bezocht de ruine van
Darius
in
Persepolis
en maakte een feestelijk ontvangst door de sjah
Abbas II
mee. Nog voor het einde van zijn reis werd hij in 1652 tot koopman bevorderd. Terug in Batavia werkte hij op het kantoor van de boekhouder-generaal die hij lange tijd waarnam en uiteindelijk in 1657 opvolgde. Ondertussen was hij in 1653 getrouwd met de vijftienjarige Petronella Maria Wonderaer, dochter van de ontvanger-generaal/havenmeester
Sebald Wonderaer
. In 1659 werd Speelman "kapitein over de compagnie pennisten" in Batavia. In 1661 werd hij
schepen
van Batavia.
Op 12 juni 1663 werd Cornelis Speelman door
Joan Maetsuycker
aangesteld als
gouverneur
en
directeur
van
Coromandel
. In september 1665 werd hij echter geschorst door de
Heren XVII
op beschuldiging van particuliere handel. Hij had een
diamant
gekocht voor zijn vrouw die doorverkocht werd omdat ze hem niet mooi vond. Ondanks zijn krachtig protest werd hij door het
gerecht
in Batavia om een voorbeeld te stellen veroordeeld tot een schorsing van vijftien maanden en een boete van 3.000 gulden.
In 1666 volgde Speelman's benoeming tot
admiraal
en superintendent van een expeditie naar
Makassar
(
Zuid-Celebes
). Op 18 november 1667 sloot hij het
Verdrag van Bongaja
. In hetzelfde jaar werd hij benoemd tot commissaris over
Ambon
, de
Banda-eilanden
en
Ternate
(de
Molukken
) en werd hij extra-ordinaris (raadgevend) lid van de Raad van Indie. In 1669 ging hij opnieuw als admiraal naar Makassar en onderwierp het rijk volledig. In 1670 werd hij daarvoor met een gouden keten met medaille beloond.
Op 23 maart 1671 trad hij toe tot de Raad van Indie. Het jaar daarop is Speelman admiraal van een vloot tegen de
Fransen
.
In december 1676 ging hij als leider van een expeditie naar
Midden-Java
omdat
Amangkoerat II van Mataram
de
soesoehoenan
van Mataram in het nauw kwam; en Speelman moest de
alliantie
met Mataram redden. Op
Java's
oostkust trok hij ten strijde tegen
Trunojoyo
en veroverde
Soerabaja
(
Oost-Java
). Het zou enige tijd duren voordat de rust er zich herstelde.
Eind 1677 werd Speelman naar Batavia teruggeroepen en op 18 januari 1678 benoemd tot eerste raad en
directeur-generaal
van Indie. Eveneens in 1678 werd hij aangesteld tot president van het college van schepenen in Batavia. Op 29 oktober 1680 volgde zijn benoeming tot
gouverneur-generaal
; in die functie volgde hij op 25 november 1681
Rijcklof van Goens
op.
Tijdens het bestuur van Cornelis Speelman als gouverneur-generaal werd de sultan van
Ternate
(Noord-Molukken) onderworpen. Vervolgens stond de sultan de landen die tot zijn rijk behoorden aan de VOC in eigendom af.
In 1680 verklaarde het
Sultanaat Bantam
(
West-Java
) de VOC de oorlog. In 1683 gaf het zich over. De Engelsen verdwenen in 1684 uit
Bantam
en verhuisden naar het voor hen veel ongunstiger gelegen
Benkoelen
.
Cornelis Speelman overleed in het kasteel te Batavia. De begrafenis vond plaats met grote luister en kosten noch moeite werden gespaard. Hij is in de
Kruiskerk
begraven waarbij 229 kanonschoten werden gelost.
Joannes Camphuys
volgde hem op als gouverneur-generaal.
- ↑
Tijdschrift voor Nederlandsch Indie, Volume 3, Issue 2 door Wolter Robert van Hoevell
.
Gearchiveerd
op 18 juni 2023.
- Stapel, F.W. (1941) Gouverneurs-Generaal van Nederlandsch-Indie, p. 33.
Gouverneurs-generaal van Nederlands-Indie
Bronnen, noten en/of referenties
|