Het
classicisme
is een beweging, die tussen ca. 1640 en 1720 een terugkeer naar de klassieke Griekse en Romeinse voorbeelden voorstond. De grote meesters van de renaissance dienden ook in hoge mate als voorbeeld voor de classicisten. Het classicisme behoort qua tijd tot de stijlperiode van de
barok
, hoewel het zich daar in zekere zin tegen afzet.
Classicisme is een lastige term die in feite alleen maar duidt op een terugkeer naar de klassieken, maar die in verschillende delen van Europa niet altijd naar dezelfde periode binnen de kunstgeschiedenis verwijst. Zo wordt het
palladianisme
, dat vooral in Italie en het Verenigd Koninkrijk navolging vond, soms wel en soms niet bij het classicisme gerekend. In Duitstalige landen en in Oost-Europa wordt met
Klassizismus
de periode van het
neoclassicisme
bedoeld, dat in feite een nieuwe golf van classicisme is aan het einde van de 18e eeuw. In de meeste andere landen wordt de term classicisme specifiek voor de periode tussen 1640 en 1720 gebruikt. In Duitsland, Belgie, Nederland en Scandinavie is ook de term
classicistische barok
voor deze periode in zwang. De 17e-eeuwse architectuur van de Noordelijke Nederlanden wordt meestal aangeduid met
Hollands classicisme
.
De thema's in de classicistische schilder- en beeldhouwkunst zijn vaak ontleend aan de antieke geschiedenis en de mythologie en zijn soms moralistisch of heroisch van aard. In Italie kunnen zowel de navolgers van de grote renaissance schilders, als de
caravaggisten
tot het classicisme gerekend worden, zoals
Salvator Rosa
en, wat later, de graficus
Giovanni Battista Piranesi
.
In Frankrijk waren
Nicolas Poussin
,
Claude Lorrain
,
Philippe de Champaigne
,
Charles Alphonse du Fresnoy
en
Charles Le Brun
de bekendste classicisten. In de Nederlanden kunnen
Gerard van Honthorst
,
Gerard Seghers
en
Gerard de Lairesse
tot het classicisme gerekend worden. Ook van de architect
Pieter Post
zijn enkele schilderijen bekend.
-
Poussin: Bacchanaal, ca.1630
-
Le Brun: Vergoddelijking van Aeneas, ca.1644
-
Rosa: Pythagoras uit de onderwereld, 1665
-
De Lairesse: Apollo en Aurora, 1671
In de beeldhouwkunst steunt de
compositie
op relatief eenvoudige vormen (in vergelijking met barok en
rococo
). Dominant aanwezig zijn monumentaliteit, klassieke vormen, duidelijke contourlijnen en natuurlijk
coloriet
.
Belangrijke beeldhouwers zijn de Italianen
Gian Lorenzo Bernini
en
Alessandro Algardi
, de Fransen
Martin Desjardins
en
Michel Anguier
, en de (Zuid-)Nederlanders
Frans Duquesnoy
,
Artus Quellinus
en
Rombout Verhulst
.
De bouwkunst van de klassieke oudheid was een inspiratiebron voor de architecten die de
Italiaanse renaissance
inluidden, zoals
Filippo Brunelleschi
. Een architect die zeer veel invloed zou uitoefenen op de classicistische bouwstijl was
Andrea Palladio
(1508?1580). Vooral in Engeland zou het
palladianisme
nog tot ver in de 18e eeuw navolging vinden. In de classicistische
architectuur
worden vaste verhoudingen in de compositie toegepast en zijn de
zuil
, de
pilaster
en het
fronton
de belangrijkste bouwelementen.
Belangrijke bouwmeesters van de classicistische barok zijn de Italiaan
Gian Lorenzo Bernini
, de Fransen
Louis Le Vau
,
Claude Perrault
en
Jules Hardouin-Mansart
en de Britten
Christopher Wren
,
Nicholas Hawksmoor
en
John Vanbrugh
. In de
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
beleefde het
Hollands classicisme
zijn bloeitijd van 1625 tot 1665. Belangrijke architecten waren
Jacob van Campen
,
Pieter Post
,
Daniel Stalpaert
en
Philips
en
Justus Vingboons
.
Het
literair classicisme
is voornamelijk in
Frankrijk
tot bloei gekomen aan het eind van de 17e eeuw, en van daar uit over heel Europa uitgewaaierd. Het schrijft een terugkeer naar een aantal klassieke basisprincipes voor zoals die ook in de oudheid gebruikelijk waren, waaronder de regel van de
drie eenheden
: de eenheid van tijd, de eenheid van plaats en de eenheid van handeling, waar binnen een
theaterstuk
zich af moest spelen. Theater was het belangrijkste literaire genre van die tijd,
proza
was slechts in opkomst, maar ook de verhaallijn in romans diende zich aan strikte regels te houden. Vertegenwoordigers van het classicisme in de Franse literatuur zijn: de theoreticus
Nicolas Boileau
en de toneelschrijvers
Moliere
en
Jean Racine
.