Nikita Sergejevitsj Chroesjtsjov
(
Russisch
: Ники?та Серге?евич Хрущёв
[xru??:of]
-
uitspraak
ⓘ
)(
Kalinovka
,
15 april
1894
?
Moskou
,
11 september
1971
) was een
Sovjet
-
politicus
en
Secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie
van
7 september
1953
tot
14 oktober
1964
.
Nikita Chroesjtsjov, etnische Rus
[1]
, werd geboren in
Kalinovka
in de Russische
oblast
Koersk
en leerde voor pijpenlegger. Hij werkte ook als zodanig in verschillende mijnen. Tijdens de
Russische Revolutie
vocht hij in het
Rode Leger
. Hij steeg in de partijhierarchie tot aan het
Politbureau
. Eerst was hij nog 2e partijsecretaris in
Abchazie
, de opname in het Politbureau kwam tot stand op voorspraak van Stalins vrouw. Hij behoorde tot de intieme kring van partijleiders en commissarissen die rechtstreeks toegang hadden tot Stalin.
Tijdens de periode van de
Grote Zuiveringen
gaf Chroesjtsjov opdracht tot de executie van 55.741 regionale functionarissen, waarbij hij het door Stalin opgegeven quotum van 50.000 ruim overschreed.
[2]
Tegen de lente van 1938 had hij toezicht gehouden op de arrestatie van 35 van de 38 provinciale en stedelijke partijsecretarissen. Hij bracht als leider van
Moskou
zijn dodenlijsten zelf rechtstreeks naar Stalin. Hij heeft later de Sovjetarchieven laten doorzoeken in een poging alle sporen uit te wissen.
Tijdens de
Tweede Wereldoorlog
bereikte hij de rang van
luitenant-generaal
.
[3]
Hij was
politiek commissaris
tijdens de
Slag om Stalingrad
en tijdens de
Slag om Koersk
.
Na de dood van Stalin in maart 1953 ontstond een interne richtingenstrijd. Chroesjtsjov won deze en hij werd in september 1953 aangeduid als partijleider. In december 1953 werd zijn belangrijkste concurrent voor de opvolging van Stalin,
Beria
, het hoofd van de
NKVD
, gearresteerd op verdenking een Britse agent te zijn. Na een korte rechtszaak, waarbij geen verweer mogelijk was, werd Beria eind december geexecuteerd.
[4]
Chroesjtsjov schokte de gedelegeerden van het 20e partijcongres op 25 februari 1956 door in zijn toespraak getiteld
Over persoonsverheerlijking en de gevolgen ervan
kritiek te leveren op de cultus rond Stalin, hem te beschuldigen van massamoord tijdens de
Grote Zuiveringen
en een groteske
persoonsverheerlijking
. Hierdoor maakte hij zich onbemind bij de conservatieve stroming in de Partij. De toespraak was geheim, maar raakte desondanks toch in ruime kring bekend. In
Pozna?
in
Polen
leidde dit tot
protesten
, die uiteindelijk ontaardden in de
Hongaarse Opstand
. Op 4 november 1956 viel het leger op bevel van Chroesjtsjov Hongarije binnen en sloeg de opstand, met veel slachtoffers, neer. Dit leidde tot veel ontevredenheid in het
Warschaupact
.
In juni 1957 overtuigden
Vjatsjeslav Molotov
,
Georgi Malenkov
,
Nikolaj Boelganin
en
Lazar Kaganovitsj
de meerderheid van het
Presidium
om hem te ontslaan als partijleider.
[5]
Chroesjtsjov verdedigde zich door te stellen dat hij door het
Centraal Comite
was benoemd en dat dit orgaan ook over zijn aftreden moest beslissen. Hier zaten veel mensen die hun positie aan Chroesjtsjov hadden te danken en zij stemden in meerderheid voor zijn aanblijven. Hij werd premier op 27 maart 1958, na een serie langdurige en complexe manoeuvres.
Hij was een overtuigd communist.
[6]
Hij wilde terug naar de ideeen van
Lenin
, waar Stalin zo duidelijk van was afgeweken. De partij moest het voorbeeld zijn en de gids naar een communistische samenleving. Het volk moest een belangrijkere rol spelen en de rol van de staat terugdringen. Volgens hem zou de Sovjet-Unie de communistische fase bereiken omstreeks 1980.
Tijdens het bewind van Stalin hadden de werknemers weinig rechten. Op kleine overtredingen, zoals te laat of dronken op het werk komen, stonden zeer zware straffen. Onder Chroesjtsjov viel dit grotendeels weg. Er kwam een soort sociaal contract, waarbij de werknemer een laag salaris accepteerde in ruil voor goedkoop eten, huisvesting en transport, werkzekerheid en veel ruimte voor een slechte arbeidsmentaliteit.
[7]
Met dit beleid nam de
arbeidsproductiviteit
af en dit was structureel; zijn opvolgers kregen hier problemen mee.
Onder Stalin lag de nadruk sterk op de zware industrie en na de oorlog op de heropbouw van het land. Dit leidde tot een groot gebrek aan consumptiegoederen voor de bevolking en aan een groot gebrek aan woonruimte. Chroesjtsjov gaf meer ruimte om consumptiegoederen te produceren en zorgde ervoor dat de
woningbouw
sterk toenam om zo de ergste
woningnood
te lenigen. Verder namen de opleidingsmogelijkheden toe en kwamen er meer scholen en leraren. Hetzelfde effect was ook zichtbaar in de gezondheidszorg, waarbij het aantal ziekenhuisbedden toenam van 1,5 miljoen in 1958 naar 2,2 miljoen in 1965.
[8]
Hij besteedde veel aandacht aan de landbouwsector. Hij zag dat er onder Stalin verkeerde keuzes waren gemaakt, waardoor de productie ver achter bleef ten opzichte van de verwachtingen en de prestaties in het buitenland. Hij kwam met een plan om deze te herstellen door een programma van prijsverhogingen, waardoor de boeren minder onderbetaald zouden worden en extra investeringen. Hij initieerde de
Maagdelijke-grondencampagne
(1954-1963), waarbij onbewerkte grond in
aride
gebieden met
tarwe
ingezaaid werd. De oogstopbrengsten waren aanvankelijk goed, maar ook zeer wisselend en in de laatste jaren van zijn bewind zeer teleurstellend. Hij was sterk overtuigd van schaalvoordelen. Tijdens zijn leiderschap nam het aantal
staatsboerderijen
sterk toe en halveerde het aantal
kolchozen
door deze samen te voegen tot grotere eenheden.
[9]
In 1958 werd besloten de
machine- en tractorstations
(MTS) op te heffen. De machines en het personeel werden verdeeld over de grotere kolchozen. Dit werd geen succes, de positie van de MTS-medewerkers ging erop achteruit en velen vertrokken, waardoor het onderhoud en het gebruik van de landbouwmachines afnam. Hierdoor werd de productie nadelig beinvloed.
Na de
Grote Vaderlandse Oorlog
was de tolerantie van de staat t.o.v. de godsdienst toegenomen. Er werden weer kerkgebouwen van de
Russisch-Orthodoxe Kerk
geopend. Onder Chroesjtsjov sloeg dit weer helemaal om, hij liet bijna driekwart van alle
kloosters
en parochies sluiten. Chroesjtsjov was een overtuigd communist en hij verwachtte dat binnen 20 jaar de socialistische Sovjet-Unie een
communistische
samenleving zou zijn. Volgens hem was hierbinnen ideologisch geen plaats voor religie.
Hij initieerde een
ruimtevaartprogramma
waardoor op 1 oktober 1957 de
Spoetnik I
kunstmaan
werd gelanceerd.
[10]
In 1961 werd
Joeri Gagarin
als eerste mens in een baan rond de aarde gebracht. De Verenigde Staten bleef hierop achter, maar besloot de achterstand in te halen met een
ruimtewedloop
als resultaat.
De relatie met
Mao Zedong
van de
Volksrepubliek China
was bekoeld na zijn toespraak op het 20ste partijcongres.
[11]
In november 1957 had Mao Moskou bezocht en hij hield een pleidooi voor een kernoorlog. Hierbij zouden miljoenen mensen omkomen, maar de vijanden zou een zwaardere slag worden toegebracht. Chroesjtsjov vond dit een uitermate onverantwoordelijk idee, desondanks hielp het China met de ontwikkeling van een eigen
atoombom
. Chroesjtsjov bezocht driemaal China, maar dit leidde niet tot een verbetering van de relatie. In de zomer van 1959 trok de Sovjet-Unie de belofte in om China te helpen met de atoombom en Mao keurde het bezoek van Chroesjtsjov aan de Verenigde Staten in september 1959 sterk af.
[11]
In de zomer van 1960 trok de Sovjet-Unie al zijn mensen terug uit China en daarmee werd de breuk tussen de twee landen compleet.
[11]
In 1961 besloten
Walter Ulbricht
en Chroesjtsjov de
Berlijnse Muur
te bouwen. In de nacht van 12 op 13 augustus werd begonnen met de bouw en binnen enkele weken tijd werd een zwaarbewaakte betonnen hindernis met prikkeldraad opgeworpen rondom West-Berlijn.
Het in 1959 socialistisch geworden
Cuba
onder
Fidel Castro
had zich na de mislukte
invasie in de Varkensbaai
tot de Sovjet-Unie gewend om militaire bijstand.
[12]
Omstreeks dezelfde periode had de Verenigde Staten raketten geplaatst in
Italie
en
Turkije
, gericht op de Sovjet-Unie.
[12]
Door de toch al gespannen situatie van de
Koude Oorlog
besloot Chroesjtsjov in Cuba kernraketten op te stellen. In oktober 1962 werden de raketten gefotografeerd door Amerikaanse
Lockheed U-2
-verkenningsvliegtuigen.
[12]
Op 22 oktober 1962 hield president
John F. Kennedy
een rede waarin hij de ontmanteling eiste van alle raketbases op het eiland en hiermee werd de
Cubacrisis
wereldnieuws. Twee dagen later werd Cuba “in quarantaine” geplaatst, met als doel de levering van militair materieel te voorkomen.
[12]
Op 27 oktober kwam het, zoals tientallen jaren later duidelijk werd, bijna tot een
kernoorlog
. De volgende dag maakte Moskou bekend de bases te ontmantelen en de Sovjetschepen maakten rechtsomkeert. Deze concessie volgde op een intensieve briefwisseling tussen beide leiders. De Amerikanen beloofden Cuba met rust te laten en ook de raketten in Italie en Turkije verdwenen.
[12]
Chroesjtsjov stemde ermee in, deze laatste maatregel niet openbaar te maken waardoor het leek of de Sovjet-Unie een ernstige nederlaag had geleden.
[12]
Chroesjtsjov was eigenzinnig en impulsief; hoewel hij minder een terreurbewind voerde dan Stalin, regeerde hij eveneens met ijzeren vuist. Chroesjtsjov werd door zijn politieke tegenstanders beschouwd als een platvloerse, onbeschaafde boer, met de reputatie van het onderbreken van sprekers met beledigende opmerkingen. In een vergadering van de
Verenigde Naties
op
12 oktober
1960
werd hem door de
Filipijnse
afgevaardigde
Lorenzo Sumulong
gevraagd hoe hij kon protesteren tegen het westerse
kapitalistische
imperialisme
, terwijl de Sovjet-Unie op dat moment in snel tempo bezig was Oost-Europa te assimileren. Hij barstte in woede uit en riep tegen Sumulong dat hij "een eikel, een verrader en een lakei van het imperialisme" was en eiste vervolgens dat de voorzitter Sumulong het woord ontnam. Deze hield het bij een waarschuwing waarop Sumulong zijn rede voortzette tot ongenoegen van Chroesjtjov, die eerst met zijn vuisten en vervolgens met zijn schoen op tafel sloeg. Hierna protesteerde ook de Roemeense afgevaardigde waarop de afgevaardigden van zowel het West- als het Oostblok elkaar verwensingen begonnen toe te schreeuwen. De journalist
Hans van Maanen
geeft in zijn
Encyclopedie van misvattingen
een andere interpretatie van het schoenincident.
[13]
Volgens een lid van de Nederlandse delegatie, Jan Meyer, werd Chroesjtsjov tijdens de behandeling van de toetreding van
Communistisch China
en
Nationalistisch China
tot de Verenigde Naties opzettelijk door de voorzitter genegeerd. De
Verenigde Staten
probeerde de inhoudelijke behandeling van de toetreding te blokkeren door voortdurend procedurekwesties aan de orde te stellen. Uiteindelijk wist Chroesjtsjov, onder andere met zijn schoen, zoveel kabaal te maken dat de voorzitter hem niet meer kon negeren. De delegatie van de Sovjet-Unie had volgens Meyer buitengewoon veel plezier om deze actie.
Ook bij andere gelegenheden zou Chroesjtsjov buitenlandse politici beledigd hebben. Zo zou hij
Charles de Gaulle
hebben beledigd door zich laatdunkend over het
Paleis van Versailles
uit te laten toen deze hem daarin rondleidde. Ook
Soekarno
kreeg een veeg uit de pan bij een staatsbezoek aan Indonesie. Chroesjtsjov zou tegen Soekarno hebben gezegd: "Waar zijn uw wegen? Waar zijn uw fabrieken? U laat mij een kolonie zien!"
Tijdens een topontmoeting van
De Grote Vier
in
Parijs
op 16 mei
1960
eiste Chroesjtsjov een verontschuldiging van president
Dwight D. Eisenhower
van de Verenigde Staten voor de vluchten van de
U-2 spionagevliegtuigen
over de Sovjet-Unie. Eisenhower ontkende dat zulke vluchten plaatsvonden, waarop Chroesjtsjov een gevangen piloot uit de hoed toverde die bij zo'n vlucht was neergeschoten. Eisenhower had er tevergeefs op gerekend dat de piloot van het neergeschoten toestel,
Gary Powers
, liever zelfmoord zou plegen dan zich gevangen te laten nemen en leed groot gezichtsverlies.
- Initieerde
destalinisatiepolitiek
vanaf het 20e partijcongres en zorgde daarmee voor de zogenoemde
dooi van Chroesjtsjov
(kortweg 'de dooi'), waarbij de repressie en censuur werden verminderd, miljoenen gevangenen werden vrijgelaten uit de
Goelag
werkkampen.
- Hij was een van de initiatiefnemers van de rehabilitatie voor slachtoffers van de repressie onder Stalin.
- Gaf schrijvers meer vrijheid zodat bijvoorbeeld de spraakmakende romans
Niet bij brood alleen
van
Vladimir Doedintsev
en
Een dag uit het leven van Ivan Denisovitsj
van
Aleksandr Solzjenitsyn
gepubliceerd konden worden.
- Hechtte de
Krim
aan bij
Oekraine
in 1954.
- Brak een topontmoeting af omwille van het
Gary Powers
-incident met het
U-2 vliegtuig
.
- Ontmoette in 1959
Richard Nixon
in
Iowa
.
[14]
- Reorganiseerde het
Sovjetleger
dat moest bezuinigen en dat daarna meer op de kernwapens moest vertrouwen.
- Reorganiseerde de planeconomie, waarbij het beleid minder op zware industrie (ten behoeve van wapenproductie) en meer op lichte (consumptiegerichte) industrie gericht werd.
- Ondertekende in 1955 met
Josip Broz Tito
de verklaring van
Belgrado
waardoor de
Informbiro
eindigde.
- In 1958 werd het Chroesjtsjov-ultimatum opgesteld. De bedoeling van dit ultimatum was om van Berlijn een "vrije stad" te maken. De Westerse geallieerden zouden de stad moeten verlaten. Het Westen kreeg zes maanden om hiermee akkoord te gaan anders zou de Sovjet-Unie haar bevoegdheden in Berlijn overdragen aan de DDR (Oost-Duitsland). Het ultimatum werd uiteindelijk genegeerd door de geallieerden. Er gebeurde niets.
- Onder Chroesjtsjov werd het sterkste kernwapen ooit, de
Tsar Bomba
van 50
megaton
, op 30 oktober 1961 tot ontploffing gebracht.
Chroesjtsjov werd op 14 oktober 1964 afgezet door zijn collega's in het Politbureau, vooral ten gevolge van de
Cubaanse raketcrisis
en zijn persoonlijk optreden, dat door de Partij als gezichtsverlies voor de Sovjet-Unie werd ervaren. Hij werd beschuldigd van willekeurig, 'voluntaristisch' beleid, ondoordachte reorganisaties (van de planeconomie), het veroorzaken van
persoonsverheerlijking
en
nepotisme
.
[15]
Hij werd opgevolgd door
Leonid Brezjnev
.
Na zeven jaar
huisarrest
stierf hij in zijn huis in
Moskou
op 11 september 1971. Hij was 77 jaar oud. Chroesjtsjov werd in Moskou begraven op de
Novodevitsji-begraafplaats
, die bij het
Novodevitsji-klooster
hoort.
Chroesjtsjov was al vroeg weduwnaar met twee jonge kinderen toen hij in 1924 zijn tweede vrouw Nina ontmoette.
[16]
Ze trouwden en kregen drie kinderen. Zij bleef lesgeven in politieke economie op een school voor volwassenen. Na zijn val als premier leidden hij en zijn vrouw een rustig leven in een datsja buiten Moskou. Na zijn dood in 1971 werd ze af en toe gezien in Moskou, waar ze een flat had. Ze overleed op 8 augustus 1984, al bleef haar dood gedurende 10 dagen onopgemerkt buiten de Sovjet-Unie. Ze ligt begraven naast haar man. In 1984 was hun zoon Sergei een luchtvaartingenieur terwijl dochter Rada adjunct-hoofdredacteur van een tijdschrift was. Sergei werd in 1999 Amerikaans staatsburger en overleed in 2020. Rada huwde Aleksej Adzjoebei, die door zijn schoonvader werd ingezet als reizende ambassadeur.
- ↑
https://iz.ru/866746/stanislav-sergeev/nikita-sergeevich-khrushchev-russkii-vo-vsekh-kolenakh
- ↑
Simon Sebag Montefiore
STALIN het hof van de rode tsaar
, p.242, Uitg. Spectrum, Utrecht (2004)
ISBN 907120605X
- ↑
Historiek.net
Nikita Chroesjtsjov, Russische president
, geraadpleegd op 24 mei 2020
- ↑
Historisch Nieuwsblad
Nikita Chroesjtsjov (1894-1971), 2/2009
, geraadpleegd op 24 mei 2020
- ↑
(
en
)
Geoffrey Hosking
Russia and the Russians
, Penquin books (2002)
ISBN 9780718193607
, p.531
- ↑
Hosking
, pp.532-533
- ↑
Hosking
, p.536
- ↑
Nove
, p.352
- ↑
(
en
)
Nove, Alec
An Economic History of the U.S.S.R.
, Penquin Press, London (1969)
ISBN 713900695
, p.336
- ↑
(
en
)
Russian Space Web
The first Soviet satellite project
, geraadpleegd op 24 mei 2020
- ↑
a
b
c
(
en
)
Archie Brown
The Rise and fall of Communism
, HarperCollins, New York (2009)
ISBN 9780061138799
, p.318-321
- ↑
a
b
c
d
e
f
Historiek
Cubacrisis (1962)
, geraadpleegd op 25 mei 2020
- ↑
Hans van Maanen
Encyclopedie van misvattingen
. Amsterdam: Boom (2006) p.93.
- ↑
NRCboeken:
Nikita Chroesjtsjov, toerist
(boekbespreking door Menno de Galan, 6 november 2009)
- ↑
Erik van Ree,
Wereldrevolutie De communistische beweging van Marx tot Kim Jong Il
, Uitg. Mets & Schilt, Amsterdam (2005)
ISBN 9789053303955
, p.239
- ↑
(
en
)
New York Times
Nina Khrushchev is dead at 84
, 22 augustus 1984], geraadpleegd op 24 mei 2020