Charles (Francois Charles Marie) Fourier
(
Besancon
,
7 april
1772
?
Parijs
,
9 oktober
1837
) was een
Frans
socialistisch
theoreticus en filosoof.
Zijn vader was een koopman die tijdens de
revolutie
zijn hele bezit kwijtraakte. Daarom begon Charles op zijn achttiende een stoffenhandel om in zijn levensonderhoud te voorzien. Als kind al had hij echter een afkeer van de
handel
, omdat hij die misleidend en onrechtvaardig vond.
Als tussenhandelaar bezocht hij niet alleen Franse, maar ook
Nederlandse
,
Belgische
en
Duitse
steden, wat hem in de gelegenheid stelde een beeld te krijgen van de in zijn tijd heersende sociale omstandigheden.
Toen zijn vader stierf, erfde hij 80.000 frank, die hij in
Lyon
investeerde in
koloniale
producten. Toen Lyon in 1793 werd belegerd, werden al zijn bezittingen geconfisqueerd; zijn balen katoen werden gebruikt als beschermende wal, en zijn voedselvoorraad werd gebruikt om de soldaten te voeden, terwijl hijzelf gevangen werd gezet. In 1794 werd hem de
dienstplicht
opgelegd, waar hij gedurende twee jaar het
cavalerieregiment
diende. Uiteindelijk werd hij vanwege zijn slechte gezondheid ontslagen.
In 1799 moest hij als vertegenwoordiger voor een grote levensmiddelenhandel een rijstvoorraad vernietigen, omdat deze te lang was opgeslagen, in de hoop een hogere prijs er voor te krijgen. De voedselvernietiging, waar de armen behoefte aan hadden, liet een diepe indruk achter. Zijn zakelijke ondernemingen waren allesbehalve succesvol.
Charles Fourier was een
utopist
, samen met
Robert Owen
,
Claude Henri de Saint-Simon
en later
Pierre-Joseph Proudhon
een van de grondleggers van het socialisme. Vanaf 1808 schreef hij werken waarin hij een nieuw wereldbeeld schetste, een model waarbij alle mensen volledig tot hun recht konden komen. Zij zouden in gemeenschap kunnen samenleven, het werk doen dat het best bij hen paste, en zich ook emotioneel en seksueel kunnen ontplooien. Een van zijn principes was het "Klavier der Hartstochten", waarmee hij uiteenzette hoe mensen zichzelf en de samenleving vooruit konden helpen door te doen wat hun het best lag. In zijn werken werd dat model minutieus uitgewerkt. Hij beperkte zich niet tot de mens, het Universum was zijn begrenzing. Charles Fourier beschouwde zichzelf als “
het nederig werktuig, waarvan God zich heeft bediend om de nieuwe boodschap aan de aarde te brengen.
”
[1]
Fourier ontwierp een samenleving bestaande uit lokale gemeenschappen, waarbij iedere gemeenschap tussen de 1600 en 1800 bewoners zou hebben. Een gemeenschap vormde een
cooperatie
die zowel landbouwproducten als industriele producten zou produceren. De gemeenschap zou in een groot gebouw wonen en werken. De gemeenschap had de naam
phalange
en de gebouwen werden
phalansteres
genoemd. Deze namen zijn afgeleid van het Griekse woord
phalanx
. De geproduceerde goederen of de winst van een phalange zou verdeeld worden onder de bewoners en de investeerders. De winstdeling zou gebaseerd zijn op het geinvesteerde kapitaal, geleverde arbeid en het talent van de betreffende persoon. Leden die veel geld hebben ingebracht hoefden niet te werken. Iedereen moest huur betalen voor hun appartement en de huren voor luxere appartementen waren hoger. Fourier ontwierp ook een afgezwakte versie van de phalange dat als tussenstap zou fungeren. Deze tussenstap noemde hij
garantisme
(in het Nederlands ook wel
waarborgingsstaat
genoemd) die door rijke ondernemers gestart moesten worden.
Alle phalanges zouden onderdeel zijn van een wereldfederatie. De leider van een phalange zou democratisch gekozen worden. Deze leiders werden
baronnen
of unarchen genoemd en die zouden het overkoepelende bestuur van vier phalanges kiezen, de zogenaamde duarchen of
burggraven
. Nog negen andere
getrapte verkiezingen
zouden worden gehouden. De wereld zou worden geregeerd door een gouverneur met de titel
Omniarch
die in de wereldhoofdstad
Constantinopel
zou zetelen. In de onderstaande uitklapbare tabel wordt de gehele hierarchie getoond die Fourier uitgewerkt had.
Aantal functionarissen
|
Titel
|
Aantal phalanges
|
2.985.984
|
Unarch of
Baron
|
1
|
995.328
|
Duarch of
Burggraaf
|
3 of 4
|
248.832
|
Triarch of
Graaf
|
12
|
82.944
|
Tetrarch of
Markies
|
48
|
20.736
|
Pentarch of
Hertog
|
144
|
6.912
|
Hexarch of
Cacique
|
576
|
1.728
|
Heptarch of
Koning
|
1.728
|
576
|
Octarch of
Soudan
|
6.912
|
144
|
Ennarch of
Kalief
|
20.736
|
48
|
Decarch of
Keizer
|
82.944
|
12
|
Onzarch of
Caesar
|
248.832
|
3
|
Douzarch of
Doorluchtigen
|
995.328
|
1
|
Omniarch
|
2.985.984
|
Hierarchie van Charles Fourier
[1]
Fouriers plan was ingebed in zijn fantasierijke wereldbeeld: naar zijn idee was het garantisme de vijfde van acht treden van ontwikkeling, die in totaal 40.000 jaar in beslag zouden nemen. Op het hoogtepunt van ontwikkeling voorspelde hij een achtduizendjarige toestand van perfect geluk (het
apogee du bonheur
). In deze toestand zou de mens honderdveertig jaar leven, waarvan honderdtwintig besteed konden worden aan het nastreven van de
vrije liefde
. Intussen zou de aarde de beschikking krijgen over zes manen en zouden anti-leeuwen, anti-walvissen en andere anti-dieren de mensheid tot nut zijn. Na deze periode zou echter een verval intreden, dat in opnieuw 40.000 jaar de mensheid terug zou voeren tot haar verwarde begintoestand.
[2]
Na zijn
Traite d’association domestique agricole
(1822) leek hem de tijd rijp om zijn ideeen tot uitvoer te brengen; hij had alleen geld nodig; daartoe resideerde hij dagelijks rond lunchtijd op zijn kamer te Parijs om sponsors te verwelkomen. Veel bezoekers kreeg hij echter niet.
Tijdens zijn leven had Fourier slechts enkele aanhangers.
Just Muiron
was de belangrijkste;
Victor Prosper Considerant
heeft een belangrijke rol gespeeld bij het verspreiden van het gedachtegoed van Fourier, met het uitbrengen van het tijdschrift
Le Phalanstere
(vanaf 1832). Na Fouriers dood groeide zijn beweging, het fourierisme. Vooral in de
Verenigde Staten
werden gemeenschappen gesticht, die gebaseerd waren op het gedachtegoed van Fourier. Ze waren echter meestal geen lang leven beschoren. Het meest geslaagde experiment gebaseerd op zijn ideeen was zeker dit van de
Familistere
te
Guise
opgericht in
1859
door de Franse industrieel
Jean-Baptiste Andre Godin
rond zijn fabriek van gietijzeren kachels en fornuizen.
Uiteindelijk hebben Fouriers beginselen een grote invloed gehad op de latere socialisten.
Zijn belangrijkste werken zijn:
- Theorie des quatre mouvements et des destinees generales
, uitgegeven in 1808, waarin hij zijn kritiek uitte op de
kapitalistische
economie
. Het
concurrentiemechanisme
moest volgens hem worden vervangen door een stelsel van
cooperatieve
associaties, waarin met de eenvoudigste middelen en methodieken artikelen werden vervaardigd die de mensen echt plezier in het leven gaven.
- Traite d’association domestique agricole
(1822) later opnieuw uitgegeven onder de titel
Theorie de l’unite universelle, Le nouveau monde industriel ou invention du procede d’industrie attrayante et naturelle, distribuee en series passionees
(1829).
- Oeuvres completes (Parijs, 1841-1847)
- Le nouveau monde amoureux
ed. Simone Debout-Oleszkiewicz, Parijs, 1967
Bronnen, noten en/of referenties
Bronnen
Referenties
|