Alcohol werkt primair op twee niveaus; het versterkt als
GABA-agonist
de werking van de
neurotransmitter
GABA
in het
zenuwstelsel
en het versterkt de
kalmerende
, rustgevende, vertragende effecten. Deze kunnen zowel direct optreden na inname van de drank, of op langere termijn verschijnen. GABA met alcohol bindt makkelijker en blijft langer gebonden aan de
receptoren
van de
zenuwcel
en tevens remt alcohol de opname van neurotransmittor
glutamaat
door de receptoren in het zenuwstelsel. Glutamaat is belangrijk voor het leren en beoordelen en voor het geheugen. Bij langdurig regelmatig gebruik van alcohol ontstaat er
tolerantie
, de hersenen passen zich aan. De receptoren van GABA worden minder gevoelig voor GABA-agonist alcohol en er komen meer en gevoeliger receptoren voor glutamaat. Er ontstaan zodoende ook
ontwenningsverschijnselen
bij stoppen met het drinken van alcohol, minder remming en meer prikkeling van het zenuwstelsel. GABA is ook betrokken bij het
beloningssysteem
en leersysteem in de hersenen en heeft effect op
dopamineniveau
. Het beloningssysteem is betrokken bij het tot stand komen van een
verslaving
.
[6]
Alcoholconsumptie heeft een ingrijpende invloed op de slaap, waarbij de effecten afhankelijk zijn van acuut versus chronisch gebruik en afhankelijkheid. Hoewel alcohol aanvankelijk verdovend werkt, verdwijnt dit effect na enkele uren. Dit resulteert in een gefragmenteerde en verstoorde slaap in de tweede helft van de nacht.
[7]
Negatieve effecten
bewerken
Wetenschappelijk onderzoek in 2021 wijst uit dat hoe minder men drinkt, hoe kleiner het risico is op schade door alcohol.
[4]
Kortdurende effecten
bewerken
Bij hogere doseringen verminderen de concentratie en de
motoriek
. Bij mannen kan het leiden tot vermindering van de
potentie
. Incidenteel veel drinken vermindert ook de zaadkwaliteit en de hoeveelheid geproduceerde
zaadcellen
.
[8]
Bij zeer hoge doseringen treedt
bewusteloosheid
en
ademdepressie
op. Bij concentraties die maar even hoger zijn dan die waarbij bewusteloosheid intreedt kan ook de dood het gevolg zijn.
Bij snel en in korte tijd veel alcohol drinken, raakt de vochthuishouding uit balans en kan er te veel vocht naar de hersenen gaan, die daardoor
opzwellen
. Als daar niets aan wordt gedaan, kan de persoon in kwestie acuut overlijden. Ook kan een te hoge concentratie alcohol in de hersenen ontstaan, waardoor een
coma
kan intreden. Uiteindelijk kan het zenuwstelsel zo sterk worden verdoofd dat ook het ademhalingscentrum verlamd raakt. Dit is dodelijk. Soms wordt opzettelijk zeer veel drank ingenomen, dit wordt
comazuipen
genoemd.
Daarnaast hebben
alcoholisten
en
dronken
mensen een veel grotere kans op
ongevallen
(waaronder verkeersongevallen), en op overlijden door het stikken in braaksel of door verdrinking. Bij lage omgevingstemperaturen bestaat een verhoogd risico op
onderkoeling
omdat alcohol de bloedvaten verwijdt en men dus sneller zijn warmte verliest. Verder stolt het bloed minder snel. Daarnaast is er een verhoogde kans op blessures door slechtere coordinatie (ook in combinatie met sport).
Ook mensen die maar weinig hebben gedronken lopen meer kans om bij een
verkeersongeval
betrokken te raken. Dat is de reden waarom de
wetgever
in de meeste landen het besturen van een motorvoertuig onder invloed strafbaar heeft gesteld. In Nederland is een bestuurder met meer dan 0,5
promille
alcohol in zijn bloed strafbaar. Wie minder dan 5 jaar een rijbewijs heeft, is bij een
promillage
van meer dan 0,2 al strafbaar. Ook in Belgie is een promillage van meer dan 0,5 strafbaar.
Alcoholgebruik bij jongeren zorgt ervoor dat de kans om met
geweld
in aanraking te komen toeneemt. Ook de kans op verkeersongevallen neemt toe.
[9]
Alcoholconsumptie zorgt bij jong en oud voor een grote kans op ongelukken: Hoe meer alcohol er in het bloed aanwezig is, hoe groter de kans op ongelukken, zoals vallen. Ook de kans op letsel neemt evenredig toe met de geconsumeerde hoeveelheid alcohol.
Langdurige gezondheidseffecten
bewerken
Verschillende onderzoeken suggereren dat gematigde drinkers minder
hart- en vaatziekten
krijgen en langer leven. Echter, de resultaten hiervan zijn niet onomstreden. Het effect kan bijvoorbeeld ook toegeschreven worden aan andere factoren dan de alcoholconsumptie. Gematigde alcoholdrinkers hebben namelijk gemiddeld minder
overgewicht
,
roken
minder en bewegen meer vergeleken met
geheelonthouders
en stevige drinkers.
[10]
Een regelmatig gebruik over een langere periode zonder piekbelasting zorgt voor een verhoging van het
HDL-cholesterol
en voorkomt ongewenste
bloedstolling
. Dit effect komt door de alcohol en is bij bier, wijn en sterkedrank hetzelfde. Het maakt dus niet uit uit welke drank de alcohol komt. Alcoholconsumptie verhoogt de kans op hart- en vaatziekten zoals een beroerte,
hartfalen
, subarachnoidale bloedingen en coronaire hartziekten.
[4]
Ook geeft het een hogere kans op
hoge bloeddruk
, ritmestoornissen van het hart en
hersenbloedingen
.
[11]
Alleen mensen met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten hebben baat bij matig alcoholgebruik tegen deze ziekten.
[12]
Dit is over het algemeen niet het geval bij mensen onder de 40 jaar oud, want dan is deze kans zeer klein.
Daarnaast is gebruik van alcohol verantwoordelijk voor een verhoogde kans op
longontsteking
, tbc (
tuberculose
), epileptische aanvallen en jicht.
[4]
Alcoholgebruik geeft een verhoogde kans op psychisch gerelateerde problemen zoals
depressie
/depressieve klachten,
angst
/angststoornissen,
bipolaire stoornis
, cognitieve stoornissen,
PTSS
/PTSS-symptomen en
zelfmoord
/zelfmoordgedachten/zelfmoordpogingen. Ook is er een hogere kans op dementie.
[4]
Door langdurig alcoholgebruik kunnen
hormoonstoornissen
optreden. Het beeld hiervan is zeer wisselend. Bekend zijn onder andere verlaagde concentraties van geslachtshormonen. Bij vrouwen kunnen er
menstruatie
- en ovulatiestoornissen optreden en verminderde vruchtbaarheid. Bij mannen kan het leiden tot
erectiestoornissen
, daling van de aanmaak van
testosteron
en verminderde vruchtbaarheid vanwege een vermindering van de
spermakwaliteit
. Verder kunnen er bloedafwijkingen optreden en door verminderde
hemoglobine
-aanmaak kan
bloedarmoede
ontstaan.
Alcoholconsumptie tijdens de
zwangerschap
is schadelijk voor de
foetus
, die het
foetaal alcoholsyndroom
(FAS) kan oplopen. Verder geeft gebruik van alcohol tijdens de zwangerschap een verhoogde kans op prematuur (vroeggeboorte), baby's met een te laag geboortegewicht, baby's met een aangeboren afwijking en kinderen met gedragsstoornissen, achterstanden op het communicatieve vlak en minder goede motorische functies.
[4]
Ook tijdens de periode van
borstvoeding
kan het kind schade ondervinden van alcoholgebruik door de moeder. Zelfs tijdens de periode van
preconceptie
is er kans op schade wanneer de aanstaande moeder of zelfs de aanstaande vader alcohol gebruikt.
[13]
Alcoholconsumptie door kinderen en jongvolwassenen onder de 25 jaar is schadelijk voor de ontwikkeling van hun hersenen. Het leidt tot een kleinere
hippocampus
, minder witte stof (zenuwcellen hebben minder uitlopers) in de
hersenbalk
en verminderde hersenactiviteit.
[14]
[15]
Mensen die tijdens hun puberteit beginnen met drinken, hebben meer kans op een drankprobleem als volwassene dan zij die op een later moment beginnen.
[16]
Hoe meer alcohol geconsumeerd is, hoe grotere kans op
levercirrose
, leververvetting en beschadigingen van de
alvleesklier
, hartspier en centraal zenuwstelsel. Beschadiging van de alvleesklier: deze ontstekingsachtige aandoening kan, evenals de leverbeschadiging, jarenlang zonder symptomen blijven. Langzaam wordt de alvleesklier in zijn functie aangetast. Hierdoor ontstaan er storingen in de voedselvertering en door een tekort aan
insuline
ontstaat
suikerziekte
. Bij plotselinge onthouding kan
delirium tremens
optreden. Langdurig overmatig gebruik kan het
syndroom van Korsakov
tot gevolg hebben. Stoornissen aan het maag-darmkanaal komen voor, overprikkeling leidt tot aantasting en achteruitgang van het slijmvlies, waardoor er meer kans op ontstekingen ontstaat. In de dunne darm zorgt chronisch alcoholgebruik voor vermindering van de resorptiecapaciteit, doordat de
darmvlokken
beschadigd worden. Samen met een versnelde darmbeweging en een kortere passagetijd is er kans op
diarree
. Het gevolg is een slechtere voedingstoestand en vermagering.
Bij een te hoog alcoholgebruik neemt het lichaam minder vitamines (met name A, B1, D, E en K) en mineralen (met name magnesium, ijzer en foliumzuur) op en kan vitamine- en mineralengebrek optreden.
Alcohol verhoogt risico op kanker
bewerken
Sinds
1988
is alcohol officieel geclassificeerd als (groep 1) “
kankerverwekkende
stof voor mensen” door het
Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek
(IARC).
[17]
Wanneer alcohol in het lichaam door de lever wordt afgebroken, ontstaat het
carcinogene
aceetaldehyde
, een
metaboliet
van
ethanol
als afbraakproduct.
Elk glas alcoholhoudende drank verhoogt de kans op
kanker
. Alcohol kan mond-, keel-, slokdarm-, lever-, maag-, prostaat,- maar vooral dikke darm- en
borstkanker
veroorzaken.
[18]
Het risico op borstkanker is al verhoogd bij 1 glas alcohol per dag. Dit komt doordat alcoholgebruik de
oestrogeenspiegel
verhoogt, waarbij het risico op borstkanker toeneemt. In 2010 werden 7,7%, dus ongeveer 1000 van de ruim 13.000 nieuwe gevallen van borstkanker in Nederland veroorzaakt door het gebruik van alcohol. In het Verenigd Koninkrijk gaat men uit van een hoger percentage namelijk 22% alcoholgerelateerde borstkanker. Ook is alcoholgebruik verantwoordelijk voor een verhoogde kans op blaaskanker, baarmoederhalskanker, baarmoederslijmvlieskanker, endeldarmkanker, galblaaskanker, nierkanker, leverkanker, longkanker, hersentumoren, Ziekte van Hodgkin, Non-hodgkinlymfoom, leukemie, Multipel myeloom, Melanoom, strottenhoofdkanker, eierstokkanker, alvleesklierkanker, pancreatitis en schildklierkanker.
[4]
? Alcohol is in de EU verantwoordelijk voor ongeveer 1 op de 10 gevallen van kanker bij mannen en 1 op de 33 gevallen van kanker bij vrouwen.
? Jaarlijks is alcohol verantwoordelijk voor ongeveer 500.000 doden door kanker wereldwijd en 1000 doden door kanker in Nederland.
[19]
? Organisaties die zich inzetten voor kankerpreventie adviseren om geen alcohol te drinken.
Alcoholverslaving
bewerken
Alcohol werkt
verslavend
; verslaving aan alcoholische dranken heet
alcoholisme
. Bij overmatig gebruik veroorzaakt alcohol ernstige gezondheidsschade, vaak met grote gevolgen voor de patient en zijn of haar omgeving. Alcohol is, hoewel legaal verkrijgbaar, in medische zin een
harddrug
en maakt in
Nederland
aanzienlijk meer slachtoffers dan
morfine
,
heroine
en
cocaine
bij elkaar.
[20]
De richtlijn van de Nederlandse Gezondheidsraad in 2015 is: drink geen alcohol of in ieder geval niet meer dan een glas per dag.
Als een man stelselmatig meer dan 2 glazen alcohol per dag (maximaal 14 glazen per week of meer dan 4 tot 5 glazen op een avond/nacht drinkt, kan dat als alcoholmisbruik gezien worden.
[21]
[22]
Voor vrouwen geldt de helft van deze hoeveelheid. Men loopt dan een verhoogd risico op een lichamelijke afhankelijkheid.
Volgens een studie van het
Hoger Instituut voor de Arbeid
(Hiva), afgerond in augustus 2004, zouden zo'n 800.000 Belgen te veel alcohol drinken. Ze zouden ook twee tot drie keer meer drinken dan ze toegeven.
Volgens de rondvraag van het Hiva verbruikt de Belgische man jaarlijks gemiddeld 13 liter zuivere alcohol of dus dagelijks 3
standaardglazen
. Bij vrouwen ligt dat op 7 liter of dus 1,5 glas per dag.
Voorheen werd het aantal probleemdrinkers op zo'n 500.000 geschat, maar de onderzoekers gingen in dit nieuwe onderzoek na hoeveel alcohol de Belgen daadwerkelijk aankochten en kwamen zo tot deze veel hogere cijfers.
Volgens cijfers van
WHO
drinkt de gemiddelde Belgische man ouder dan 15 jaar en die alcohol drinkt en geen
geheelonthouder
is, jaarlijks 22,4 l of dus dagelijks iets minder dan 5 standaardglazen, bij de vrouwen boven de 15 die drinken ligt het jaarlijks gemiddelde op 7,8 l of dagelijk 1,7 glazen. Bijna 13% van de mannen boven de 15 jaar had de laatste 12 maanden geen alcohol gedronken bij vrouwen was dit in 2016 33%.
[23]
In Nederland wordt geschat dat ruim 10% van de Nederlanders van 19 jaar en ouder een zware drinker is (minstens een dag per week meer dan vier (bij vrouwen) of zes (bij mannen) glazen alcohol).
[24]
In 2007-2009 is in Nederland onderzoek gedaan naar de mate waarin alcoholverslaving en alcoholmisbruik voorkomen onder de bevolking tussen 18 en 64 jaar. Bij de verslaving gaat het om 82.400 mensen, terwijl nog eens 395.000 mensen alcohol misbruiken (dat wil zeggen dat men wel allerlei negatieve gevolgen van alcohol ondervindt, maar er nog geen sprake is van gewenning en het optreden van onthoudingsverschijnselen bij stoppen). 0ngeveer 30.000 mensen waren in 2015 primair in behandeling voor alcohol verslaving.
[25]
Gemiddeld drinkt de Nederlandse alcohol drinkende man ouder dan 15 in 2016 16,7 liter alcohol of dus iets meer dan 3,5 glazen per dag, de Nederlandse alcohol drinkende vrouw ouder dan 15 5,8 liter of 1,3 glazen per dag, de totale bevolking ouder dan 15 jaar 8,7 liter. Bijna 17% van de mannen boven de 15 jaar had de laatste 12 maanden geen alcohol gedronken bij vrouwen was dit in 2016 39%.
[23]
[26]
In 1960 werd slechts 3,6 liter alcohol geconsumeerd om vervolgens snel te stijgen in de jaren
60
en
70
en in 1979 een recordverbruik van 11,8 liter te bereiken op de bevolking boven 15 jaar of 9 liter op de totale bevolking.
[27]
Vanaf de
19e eeuw
wordt alcoholmisbruik gezien als een maatschappelijk probleem, mede door de sterke groei in gebruik van jenever (de jenever-pest) in het begin van de 19e eeuw, meer dan 5 liter jenever per hoofd van de Nederlandse bevolking in de jaren 20 en 30. Door de zware accijnsdruk op bier, was bier een luxe product geworden in Nederland.
[28]
[29]
Gedurende de
industrialisering
steeg in Nederland het alcoholgebruik opnieuw van 4,5 liter in 1850 naar 7 liter pure alcohol per hoofd van de bevolking in 1880. Vooral de
arbeidersklasse
gebruikte alcohol om zich in de vaak moeilijke omstandigheden te kunnen handhaven. De fabriekseigenaren speelden hier gretig op in: zo verdienden ze een deel van het loon terug en bovendien hield het werknemers afhankelijk en volgzaam. Als reactie op het verslavingsprobleem ontstond in de 19e eeuw vanuit de burgerij de actieve drankbestrijding. In Nederland werd in 1842 de
Nederlandse Vereniging tot Afschaffing van Alcoholhoudende Dranken
opgericht, later volgde 1875 de
Volksbond tegen Drankmisbruik
en in 1895 de vereniging
Sobrietas
. In de jaren 1920 was het verbruik gezakt naar 3 liter alcohol om eind jaren 1930 te verminderen tot ongeveer 1,5 liter per hoofd.
[30]
Het vroegst gesignaleerde grootschalige maatschappelijke alcoholmisbruik was de
Gin Craze
in
Londen
tussen 1720 en 1757. In 1690 nam
Willem III van Oranje
een nieuwe wetten aan die onder meer import van
brandewijn
uit Frankrijk blokkeerde en locale destilleerders bevoordeelde. De productie van (goedkope)
gin
steeg sterk. In 1721 werd 2 miljoen
gallons
per jaar geproduceerd en was een kwart van de Londense bevolking werkzaam in de productie (ongeveer 600.000 inwoners telde Londen aan het begin van de
18e eeuw
[31]
) . In 1743 werd op het hoogtepunt van de Gin Craze 8 miljoen gallons (30 miljoen liter) per jaar geproduceerd. Het effect was sociale chaos, massale verslaving en verhoogde sterftecijfers onder het armere deel van de bevolking. Meer vrouwen dan mannen werden slachtoffer, vandaar de vrouwelijke Engelse bijnamen uit die tijd zoals Ladies Delight, Mother Gin, Madam Geneva en Mother's Ruin. Vanaf 1729 kwam de eerste van een reeks wetten ter beteugeling van het misbruik. De mislukte graanoogst van 1757 zorgde uiteindelijk voor een destilleerverbod op graan en maakte gin zo duur zodat het buiten het bereik van de armen kwam en zorgde zodoende ook voor een einde aan het wijd verspreide misbruik. Bier werd weer goedkoper dan gin.
[32]
[33]
Positieve effecten
bewerken
Bepaalde onderzoeken laten zien dat matig alcoholgebruik (maximaal 1,5 glas per dag) het risico op sommige chronische ziekten, zoals hart- en vaatziekten en diabetes type 2 verlaagt. Hoewel er een positief effect gemeten is bij een kleine hoeveelheid, is dat geen goede reden om elke dag een glas alcohol te drinken.
[34]
Alcohol veroorzaakt bij inwendig gebruik een lichte
ontremming
die de zelfkritiek doet afnemen, zelfvertrouwen doet toenemen, sociaal contact bevordert en mensen gemakkelijker laat praten. Het kan de gebruiker een opgewekt gevoel geven.