Ozean

En Ozean (vun’t gr. : ?κεαν?? ?Okeanos“, wat en Gott in de greekschen Mythologie dorstellt) is en bannig groote, tosamenhangende Waterflach un Deel vun’t Weltmeer op de Eer oder op en annern Himmelskorper.

Opdelen vun de Ozeanen [ annern | Bornkood annern ]

Vun de Boverflach vun de Eer sund ruchweg 71 % vun Water bedeckt, neemlich vun de Ozeanen un jemehr Nevenmeren . De meisten dorvun leegt op de suudlichen Halfkugel, de so noomte Waterhemisphaar , mit ehr Zentrum in de Noog vun Niegseeland, mitten in den reesenhaften Pazifik. De annere Halft vun de Eer warrt ok Landhemisphaar noomt. Dor binnen gifft dat wiet weniger Seeflachen.

Op de Eer gifft dat fief Ozeanen:

de Arktische Ozean oder ok Noordliche Iessee
de Atlantische Ozean oder ok Atlantik
de Indische Ozean oder ok Indik
de Pazifische Ozean oder ok Pazifik oder Still Ozean
de Suudozean oder Suudliche Iessee

Man, in’n allgemenen Snack warrt jummer blots vun dree Ozeanen utgahn: Atlantik, Indik un Pazifik. Na disse Indelen tellt de Noordliche Iessee mit to’n Atlantik, wieldat de Suudliche Ozean, de sien Grenz bi 60° Suud hett, to all dree vun de noomten Ozeanen Andeel hett. Na’n annere Sichtwies warrt na Hemisphaar opdeelt in Noord- un Suudatlantik as ok Noord- un Suudpazifik, wobi de Indik un de Polarmeren dortorekent warrt.

Histoorsch is de Begreep vun de Soven Weltmeren , woto blangen Pazifik, Atlantik un Indik noch de Karibische See , de Middellannsche See , de Gele See un de Noordsee tellt. Mitunner ok annere Seerebeden, de as Nevenmeren vun de Ozeanen gellt, as de Swarte See oder de Oostsee .

Gestalt vun de Ozeanen [ annern | Bornkood annern ]

De Ozeanen ? welke de Kontinenten vun’nanner scheden doot ? sund in jemehr Egenschoppen teemlich unnerscheedlich, as bi Volumen, Soltandeel, Seestroom , Bulgenslag un Seegang vun de anneren Delen vun’t Weltmeer, un se hebbt ok jemehr egen Tidensystem .

Binnen de Ozeanen un de Nevenmeren oder nipp un nau op’n Ozeanbodden gifft dat deels teemlich hoge, langtogene middelozeaansch Ruchen , deels teemlich vele, siete Drempels , grote un lutte Deepseebeckens , Deepseerinnen un verscheden Deepen. De Pazifik warrt butendem umslaten vun’n so noomten pazifischen Fuerring . In de Ozeanen gifft dat bito ok tallriek Eilannen un Archipelen , wiel de Polarmeren deelwies oder ok ganz vun Packies bedeckt warrt.

De Bodden vun’n Ozean is de Boversiet vun en Stuck ozeaansch Eerdkost . Sien Utsehn un Struktur warrt as Deel vun de Platentektonik verkloort, wona de Ozeanbodden an de middelozeaanschen Ruchen tostannen kamen deit un na de Siet hen wegdrifft ( seafloor spreading ), bit de een Dag in en Subdukschoonszoon (Deepseerinn) wedder in’t Binnere vun de Eer induken deit. Dorut mutt slaten warrn, dat en Ozean nich blieven deit as he is, man he kann lutter warrn, grotter warrn, nee billt warrn oder ok ganz verswinnen. De Verdelen vun’t Water un de Kontinenten weer also in’n Verloop vun de Eerdhistorie nich jummer gliek. De Atlantik to’n Bispeel schall ruchweg 150 Millionen Johr oolt wesen, wat in’n Vergliek to dat Oller vun de Eer man blots en lutte Tiet is. Frohere ozeaansche Seerebeden weern t. B. Mirovia , Panthalassa , de Rheische Ozean , Japetus oder de Tethys .

In’n Snitt is de Ozeanbodden op de Eer in en Deep vun ungefahr 3,8 km to finnen. De Kustenverloop hangt nich blots vun de Form un vun de Laag vun de Kontinenten af, man ok vun’t Volumen vun’t Seewater. Dat gifft weniger Seewater, wenn veel Water in Form vun Gletschers op de Kontinenten bunnen un de welwiete Temperatur siet is. Denn liggt mehr Land free. ’N annern Grund vor Annern vun de Kustenlien is dat Anbohren vun’n Bodden dor geologische Vorgang.

Seewater [ annern | Bornkood annern ]

Hooftartikel : Seewater

Dat Water in de Ozeanen geiht to’n Deel ok verloren. So warrt in’t Johr ruchweg 60 km³ ^[1] dor Serpenteniseren cheemsch in’n Ozeanbodden bunnen. Dorto kummt, dat ok de Sedimenten an’n Bodden mit Water sattigt sund. Freesett warrt dat Water aver wedder in de Subdukschoonszonen, wenn de Eerdkost deeper induken deit un dor den Druck denn ok wedder cheemsch Vorgang utlost warrt.

De Waterkorper in en Ozean is nich gliekmatig vun baven na unnen, man he annert sik mit de Deep. Dat gifft grote, bestannige Waterbewegen, da as Seestroom betekent warrt. An’n bedudensten is dat so noomte Weltwiete Fodderband , wat en Tosamenspeel vun Seestroom is, de veer vun de fief Ozeanen mitenanner verbinnt. De Stroom an de Bavenflachen un de deepen Stroom billt hier en weltwieten Waterkreisloop. Dorbi kann dat ok vorkamen, dat sik grote Waterwarvels billt in en Deep vun mehrere 1000 Meter ^[2]. Ok de MIddelozeaanschen Ruchenkunnt to’n Warvelbilln fohren ^[3]. Grote Waterwarvels vun 50 bit 200 km Dormeter sund al beobacht worrn, de sik over mehrere Weken hollen kunnt un koolt Water ut de Deep bit an de Bavenflach transporteert ^[4].

An de Seebavenflach wiest sik Waterbulgen . Dat kunnt unregelmatige Waterbewegen wesen, de dor den Wind utlost warrt un over en Seegangskala quatifizeerbor sund. Enkelte Bulgen oder Bulgenkoppels warrt as ? Monsterbulgen “ betekent un sund sunners gefahrlich. De kamt dor Overlagern vun mehrere lutte Bulgen tostannen un kunnt dorbi en Hooch bit to 25 m hebben. Noch gefahrlicher kunnt de so noomten Tsunamis wesen, de buten op de See dor Eerdbeven an Seebodden entstaht un sik eerst in de Noog vun’t Over hooch opschaukeln doot.

Dat Anbohren vun’n Seewater in’n Verloop vun’n Dag dor de Tiden is dorgegen regelmatig un warrt vun jemehr Utpragen her vun de geometrische Form vun de Kust beinflusst. Man, ok de Wind maakt in’n Ozean en Watertransport. Und dor de Corioliskraft kummt dat in de boversten Waterschichten bit ungefahr 50 m to en Proppentreckerstroom .

Levensruum Ozean [ annern | Bornkood annern ]

Wenn man den Ozean as Levensruum bekieken deit, spelt dorbi vor allen dat mit de Deep afnehmende Sunnlicht en Rull. De boverste Zoon vun’n Ozean warrt vun veel Sunnlicht dorstrahlt un warrt as Euphotisch Zoon betekent. De Planten nutt hier over dat Sunnlicht de Photosynthees to’n Winnen vun Energie. Dorunner liggt de Disphotische Zoon , woneem blots noch noog Sunnlicht dor is, dat een wat sehn kann. In de Aphotischen Zoon dorunner gifft dat gor keen Sunnlicht mehr.

En wieter’t bedudend Kennteken vun de Ozeanen is dat unnerscheedliche cheemsche Verhollen vunvt Seewater in verscheden Deepen. Seeleevwesens as to’n Bispeel de Musseln , Korallen , Kalkalgen un Kieselalgen bruukt Calciumcarbonat un Siliziumoxid to’n Bo vun Skeletten un Schillen dor Biomineralisatschoon . Man, disse Biomineralen kunnt cheemisch ok dor dat Sewater afboot warrn. For de Calciumcarbonaten Aragonit un Calcit gifft dat in Ozeanen en unnere Deep. Noch deeper lost sik disse Mineralen vullstannig op. Man snackt dorbi ok vun de Carbonat-Kompensatschoonsdeepen , de for beid Mineralen unnerscheedlich is.

De Deepenverlopp vun de Ozeanboddens warrt in mehrere Stopen unnerdeelt: Toboverst liggt de Schelf mit Deepen bit to 200 m, de in’n geomorphologischen Sinn noch to’n Kontinent rekent warrt. Dorna slutt sik de Kontinentalhang an, de bit in en Deep vun 2.000 bit 3.000 m recken deit. Wenn dat noch deeper runner geiht, snackt man vun dat Abyssal , dat bit 6.000 m Deep reckt. De deepste Stoop is opletzt dat Hadal .

Unnerdelen vun Ozeanrebden kunnt aver ok noch na annere Saken fastleggt warrn.

Opdriftrebeden [ annern | Bornkood annern ]

Hooftartikel : Opdriftrebeet

Opdriftrebeden sind roor un kamt tomeist ok blots to sunnere Johrestieten vor. Se gifft dat vor allen an Westkusten vun Kontinenten un in’t Influssrebeet vun’n Passatwind . Disse gliekmatige Wind warkt jummer in glieke Richt op de Seebavenflach in un schufft sotoseggen dat boverste warme Water na de apene See. Dordor kann dat relativ kole Water ut de Deep opstiegen. Dat kole Water hett to’n een Utwirken op dat oortliche Klima un is to’n annern ok riek an Nehrstoffen un dorum intressant for de Fischeree .

Apen See [ annern | Bornkood annern ]

De apende Ozean maakt ruchweg 80 % vun de Flach vun’t Weltmeer ut, liekers warrt dor blots 1 % vun de Biomasse produzeert ^[5]. Dat Wassdom vun de Seeplanten ( Phytoplankton ) in dat oligotrophe Rebeet warrt vor allen dor dem Mangel an Stickstoff un Phosphor begrenzt. Bito fehlt ok wichtige Metallen as t. B. dat Iesen .

Grote Waterwarvels, de koolt, nehrstoffriek Seewater ut de Deep bit an de Seebavenflach bringen doot, kunnt as en korttietig Opdriftrebeet ansehn warrn un fohrt to en explosionsoordig Anwassen vun’t Phytoplankton. Den lieken Effekt hebbt tropische Warvelstormen ^[6].

Kontinentalschelf un -hang [ annern | Bornkood annern ]

Hooftartikels : Schelf , Kontinentalhang

De Schelfrebeden (hellblau) sund teemlich flache Seeafsnitten un tellt to de Kontinenten

De Overgang vun’t Fastland na de Deepsee warrt vun den mit to 200 m deepen kontinentalen Schelf , den anslutenden Kontinentalhang un opletzt den Kontinentalfoot billt.

De Schelfrebeten vun de Ozeanen bargt veel Nehrstoffen un sund dorum for de angrenzen Lanner vun grote weertschoppliche Beduden. Ut den Grund is rechtlich de Utslutende Weertschapszoon inricht worrn, um de ? vundaag tomeist overfischten ? Fischgrunnen un mogliche Lagersteden for Eerdool un -gas unner de natschonale Hoheit to stellen. In de EU gellt de Gemeensome Fischereepolitik .

In de tomeist ruhigen, 15 bit 40 m deepen Rebeden vun de Ozeanen mit felsigen Unnergrund wasst Algen- oder Kelpwoolden . Kelp is en mehrzellig Alg, de wie all Seetangen an’n Seebodden verwortelt is. In’t flache See- oder Wattrebeet op weken Bodden billt Planten ut de Familie vun de Seegrasplanten mitunner wiete Seegraswischen . De hebbt ok en grote Beduden in’n Sinn vun de Okologie , aver ok for de Kustenschuul .

Kaltwaterriffs finnt sik an’n Kontinentalhang, tyypscherwies in Deepen um 1.000 m. Se sund in Gefahr dor de Fischeree mit Schleepnetten

Deepsee [ annern | Bornkood annern ]

Hooftartikel : Deepsee

De Deepsee is en Ozeanrebeet, dat opstunns blots vun ganz wenig Deepsee-U-Bood utforscht worrn is un worover de Wetenschap veel weniger weet as over annere Rebeden. Sunnlicht gifft dat dor gor nicht mehr un somit ok keen Planten. De Deepseefisch sund t. B. op Biolumineszenz anwiest. De Deepsee umfaat den Waterkorper un den Seebodden. Dor gifft dat even Deepsee-Flachen, Unnerwaterbargens ( Seamounts un Guyots ), unnerseeisch Bargens, de mitunner bit na de Bavenflach recken kunnt, Deepseerinnen , Seedeepen un grote Deepseebeckens .

Mitunner gifft an an de middelozeaansch Ruchen hitte Borns , de Ierzschlamm aflagert. Se billt de Grundlaag for en egen Okosystem, dat vullstannig unafhangig is vun’t Sunnlicht, un warrt as Black Smokers (?Swart Rokerers“) betekent. In de Noog vun Deepseerinnen gifft dat kole Borns, de ok Cold seeps oder Methanborns noomt warrt. Se kamt dordor tostannen, dat ut den Seebodden Water utstroomt, dat to’n Bispeel mit Methan un Swevelwaterstoff anriekert is. Ok disse Borns kunnt de Grundlaag for en vun’t Sunnlicht unafhangig Okosystem wesen.

Ozeanen op annere Planeten [ annern | Bornkood annern ]

Dat Vorkamen vun Ozeanen is nich blots op de Eer begrenzt. De Wetenschopplers gaht dorvun ut, dat sik unner de bannigen Ieskost vun den Jupitermaand Europa en groten Ozean anfinnt, de den helen Maand umsluten deit. Dat glieke kann ok op annere Maanden vorkamen as to’n Bispeel op Ganymed oder Kallisto . Henwiesen duudt dorop, dat ok de Planet Mars in de frohe Tiet vun sien Entwickeln apene Waterflachen opwiest hett. Luttere Ozeanen oder Seen ut Kohlenwaterstoffen (Methan, Ethan) warrt op den Saturnmaan Titan vermodt, de moglicherwies dat ganze Jahr oder ok blots tietwies dor sund. ^[7]

Wat dat ok op de groten Gasplaneten Jupiter , Saturn , Uranus un Neptun villicht ok Schichten ut fletige Phasen ut Helium oder Waterstoff geven deit, dat weet opstunns noch numms.