De vun de sweedsch Rieksbank in Erinnerung an Alfred Nobel stift Pries for Weertschapswetenschapen , duutsch Naam: Von der schwedischen Reichsbank in Erinnerung an Alfred Nobel gestifteter Preis fur Wirtschaftswissenschaften ^[1] (sweedsch: Sveriges Riksbanks pris i ekonomisk vetenskap till Alfred Nobels minne ) is de renommeertes Pries in de Weertschapswetenschapen un wurrd siet 1969 jedes Johr vergeven. Wiel he tosommen mit de Nobelpriesen verleeht wurr un mit de glieker Priessumme utschreven is, wurrd he in den allgemeen Spraakgebruuk in der Regel as Weertschaftsnobelpries betekent. Umstreeden is aber, of de Utteknung to Recht in' Inklang mit de anner Nobelpriesen nommt wurrd.

Vergeven wurr de Prieis dat eerste Mal 1969, de eersten Priesdrager wurrn an' 27. Oktober 1969 bekanntgeven. ^[2] He unnerscheed suck vun de anner Nobelpriesen dorin, dat he nich vun Alfred Nobel , man later in dat Johr 1968 vun de Sweedsch Rieksbank to'n Anlaat vun hor 300-johrig Bestahn stift wurr. Dat hannelt suck also nich um en Nobelpries in' oorsprunglichen Sinn, man um en Ehrung, de in' Gedenken an Alfred Nobel nah ahnlichen Kriterien vergeven wurrd.

Allgemeene Vergaberichtlienen [ annern | Bornkood annern ]

Luut de Statuten ^[3] sall de Pries jedes Johr en en Person gahn, de en wertschapswetenschaplich Wark verfaat hett, dat vun so groot Beduuden is, as dat Alfred Nobel in sien Testament van' 27. November 1895 dorleggt hett. Bi Nomineeren, Besluss un Overgaav sollt de Richtlienen vun de Nobelpries anwenndt wurrn, sowiet de todrapen.

Sylvia Nasar schreev in hor Book A Beautiful Mind , dat nah de Diskussionen um de Vergaav an John Forbes Nash de Pries nee defineert wurr. De maak dat mogelk, hum an Forscher to vergeven, de ut den Beriek Politikwetenschap, Psychologie oder Soziologie stammen. ^{[4] [5]} Dat aber steiht in’ Gegensatz vun de Bestimmungen in de Statuten. Ok wurr de Pries siether immer for wertschapswetenschaplich Leistungen vergeven.

Nomineeren [ annern | Bornkood annern ]

Nomineerensberechtigt sund

• Liddmaaten vun de Koniglich Sweedsch Akademie vun de Wetenschapen
• Liddmaaten vun dat Prieskomitee, dat den Priesdrager
• frohere Priesdrager vun den Nobelpries for Wertschapswetenschapen
• Wertschapsperfessers ut de skandinaavsch Lanner
• Inhebber vun vergliekbor Lehrstohl vun mindst soss wiedere Universitaten oder Technischen Hoochscholen - de Utwahl maakt de Akademie vun de Wetenschapen, so dat en bruukbor Streen over verscheeden Lanner un Fackrebeeden dor is
• anner Wetenschapler, de de Akademie for geeignet hollt.

De Entscheeden over de Utwahl vun de beid letzt nommt nomineerensberechtigt Gruppen sall jedes Johr bit Enn’ September drapen wurrn.

Utwahl [ annern | Bornkood annern ]

For de Utwahl vun de Priesdrager is as bi de Priesen in Physik un Chemie de Koniglich Sweedsch Akademie vun de Wetenschapen verantwortlich. Dorfor wurrd vun de Akademie en Prieskomitee wahlt, dat ut fiev Luud besteiht. Disse Liddmaaten wurrn for en Amtstiet vun dree Johren wahlt. De Antall vun de mogelken Wedderwahlen is begrenzt. Liddmaaten de oller as 70 Johr olt sund, drofft nich weer wahlt wurrn.

Luut Nasar wurr de Tosommensetten vun dat Komitee nah 1994 derort annert, dat nu twee Nichtokonomen dit Gremium anhorrn. Dat gifft aber kien offizielle Regel in de Statuten dorto. Sull dat en suckser ahnlich de so nommt ?Lex Buck“ bi Literaturnobelpries geven, so wurrd de nich konsequent inhollen. 2010 weern veer vun fiev Liddmaaten vun dat Komitee Wertschapswetenschapler, un ok de Sekretar vun dat Komitee kummt ut disse Fackricht. ^[6]

As bi de Nobelpriesen kummt de Regel to'n Insatz, dat maximal dree Personen un twee Leistungen uttelent wurrn. De Empfehlung vun dat Prieskomitee moot bit Enn' September bi de Akademie mitdeelt wurrn. Doruphen sollt suck de Liddmaaten vun de wertschapswetenschaplich Klass (Afdeelen) vun de Akademie bit Enn' Oktober drapen un hor Meenen dorto afgeeven.

De endgultige Entscheeden sall denn vun de Akademie bit Midden November drapen wurrn. All Liddmaaten, de doran deelnehmen, kriegen en Goldmedaille as Erinnerung doran.

Priesumfang [ annern | Bornkood annern ]

Dat Priesgeld is de glieker Bedrag as in en vun de Kategorien vun den Nobelpries. For de Updeelen in den Fall vun mehreren Priesdragern gellt dat glieker as bi den Nobelpries. Ebenso sund en Medaille un en Oorkunn Deel vun den Pries. De Naams vun de Preisdrager wurrn ? as ok bi den Freedensnobelpries ? up den Rand vun de Medaillen statt up de Flachen ingraveert.

Bekanntgaav [ annern | Bornkood annern ]

De Bekanntgaav vun de Priesdrager unnerscheed suck insofern vun den originaren Nobelpriesen, as dat de Wertschaftspries kien fasten Termin hett. De wurrd faken as letzt bekanntgeven. De Pressekonferenz to de Bekanntgaav find eerst an' frohe Nahmiddag statt, wiels de anner Pries in de Regel an' laaten Morgen bekanntgeven wurrn.

Vorlesen [ annern | Bornkood annern ]

As de Nobelpriesdrager ock, sund de Empfanger vun dissen Pries dorto verplicht, en Vorlesen over hor Arbeit to hollen. De find in de Regel an' 8. Dezember in de Aula Magna vun de Universitat Stockholm nah de entsprekend Bidraag vun de Nobelpriesdrager in Physik un Chemie statt.

Verleehn un Bankett [ annern | Bornkood annern ]

De Verleehn erfolgt in' Rahmen vun de sulvig Veranstaltung, in de ok de Nobelpriesdrager in Physik , in Chemie , in Physiologie oder Medizin un Literatur in dat Stockholmer Konzerthuus jedes Johr an' Doodsdag vun Nobel an' 10. Dezember de Utteknung overgeeven wurrd. De Freedensnobelpries wurrd in Oslo overgeeven.

De Priesdrager vun der Wertschapspries sund woll immer as letzt an de Reeg, aber se sund ansonsten vulkommen gliekberechtigt. So sitten se mit de anner Priesdrager up de Buhne un later bi dat Bankett in dat Stadshuset an' Ehrendisch.

Priesdrager [ annern | Bornkood annern ]

En duutlich Mehrheit vun de Priesdrager stammt ut den USA . Besunners stark vertreeden weern bitlang Okonomen vun de Universitat Chicago , vun de all teihn Priesdrager keemen. In de Johren 1990 bit 1993 keem sogot jedes Johr een vun de Priesdrager vun disse Hoochschool. Ok annern amerikaansch Universitaten sund bannig stark vertreden: de University of California stell bitlang fiev Priesdrager, de Hoochscholen Columbia University , Princeton University , Harvard University un dat Massachusetts Institute of Technology (MIT) weern jeweils veermal vertreeden.

Bitlang gung de Pries meest blots an Mannluud. Elinor Ostrom , de 2009 uttekent wurr, is bitlang de eenzig wievlich Priesdragerin. Andeelsmaßig hett aber de Physiknobelpries en noch leegeren Fruenandeel. Herbert Alexander Simon weer de eerste Nichtokonom, de 1978 dissen Pries wunn. Sien Doktertitel hett he in Politikwetenschapen maakt, aber is sien Infloot in de Wertschapswetenschap beduudend. Von de Mogelkeit, bi dat Fehlen vun en geeigneten Kandidaten den Pries in dat dorupfolgen Johr oder gar nich to vergeeven, wurr bitlang kien Gebruuk maakt.

Kontroversen un Kritik [ annern | Bornkood annern ]

De Hooftkritikpunkt an den Pries is, dat he woll dor de Vergaavprozedur un Verleehszeremonie de facto en Nobelpries gliekstellt, dat is aber unklor, wenn nich sogor unwohrschienlich is, dat Nobel de Inrichten vun en sucksen Pries wullt harrt hett.

To de utspraken Gegner vun den Pries horrn ok eenig Nahfohren vun Nobel. 2001 hebbt veer Oorenkel vun sien Broer Ludvig eenig Breef bekannt maakt, in de Alfred Nobel schrifft: Zitat" Ich habe keine Wirtschafts-Ausbildung und hasse sie von Herzen. ^[7] Se hebbt suck for dat Afschaffen vun den Pries insett. Unner annern vertrett Peter Nobel , en Minschenrechtsaktivist un Oorgrootneffe vun Alfred Nobel, de Positschoon, sien Vorfohr harr dissen Pries nie wullt harrt. He nennt den Pries en ? PR -Coup“ vun Wertschapswetenschapler, um deren Ansehn to verbetern. ^[8]

De frohere sweedsch Finanzminister Kjell-Olof Feldt hett suck dezideert for dat Afschaffen vun den Pries utspraken, ok wenn he later sulvst Vorstand vun de Rieksbank wurr, de den Pries stift harr. ^[5]

De sweedsch Okonom Gunnar Myrdal , sulvst Priesdrager. Hatt suck later for de Afschaffen vun den Pries utspraken. Sien Meenen goot ok dorup, dat de Pries an sien Meenen nah ?reaktionar“ Personen as Friedrich August von Hayek , mit de he suck den Pries 1974 deelen dee, un an Milton Friedman in dat Johr 1976 vergeeven wurr. ^[5]

In sien Reed vor dat Festbankett hett von Hayek seggt, wenn he fraagt wurrn weer, harr he suck entscheeden gegen de Schaffen vun diesen Pries utspraken. Woll wurr een vun sien Befurchtungen, dat Komitee wurr blots den aktuellen wetenschaplich Trends folgen, dor sien Utteken wedderleggt, bi sien tweet Befurchtung weer he aber weniger seker. Se besteiht dorin, dat de Pries en Priesdrager en Autoritat verleehn dee, de in de Wertschapswetenschapen kien eenzelt Minsch hemm sull. Wiels dat in de Natuurwetenschapen nich verkehrt weer, wiel de Fackkollegen en Kompetenzovertreeden Inholt beeden deen, wurr de Okonom ok Infloot up Laien utooven. Dordor weer he meest dorto neigt, en Eid for Priesdrager vortoslahn, hor Kompetenz in apenlich Utern nich to overschreeden. ^[9]

Anner Priesdrager hebbt dorgegen positive Aspekte vun den Pries sehn. George Akerlof , 2001 uttekent, sucht den Pries as Mootmaker for wieder Arbeiten. Joseph Stiglitz is de Ansicht, de Pries den de apenlich Opklooren un de okonomisch Ideen Upmarksomkeit verleehn, de se sonst nich kriegen deen. ^[7] He markt aber ok ironisch an: ?Die Okonomie ist die einzige Wissenschaft, in der sich zwei Menschen einen Nobelpreis teilen konnen, weil ihre Theorien sich gegenseitig widerlegen.“ ^[10]

Paul Samuelson , Wertschapswetenschapler an dat Massachusetts Institute of Technology un 1970 mit den Pries bedocht, wurr teihn Johr vor Inrichten vun den Pries vun de Rieksbank nah sien Meenen over en sucksen Pries fraagt. He dorto bi dat Nobelpriesdragerdrapen 2004 in Lindau seggt, dat he dorvor wohrschoot harr, dat "die Vergabe von Anerkennungen an eine Elite eine großere Gruppe von preiswurdigen Wissenschaftlern von der Ehre ausschließen wurde, deren Forschungsergebnisse sich in Qualitat und Quantitat jedoch nur wenig, wenn uberhaupt, unterschieden. ^[7]

Kritiker seecht de Tatsaak, dat de 1983 storven Okonomin Joan Robinson nie mit de Pries uttekent wurrn is, as Bewies for de Tendenz vun dat Komitee, Mainstream-Okonomen den Vortoog to geven, ^{[11] [12]} ofschons all heterodoxe Okonomen as Friedrich August von Hayek un Ronald Harry Coase wunnen hemm.

Milton Friedman wurr 1976 for sien Arbeiten to’n Monetarismus uttekent. Dat hett internatschonale Proteste veroorsaakt, vor allen bi de radikal Linken, ^[13] de en Verbinnen to sien soss Daag duern Reis nah Chile sehn deen, wo he Vorlesungen to Inflatschoon geev un suck mit Regeerensliddmaaten drapen dee, unner annern mit Diktater Pinochet . ^[14] De veer Nobelpriesdrager George Wald , Linus Carl Pauling , David Baltimore un Salvador Edward Luria hebbt wegen de Priesverleehn 1976 en Protestbreef an de New York Times schreeven. ^{[15] [16]}

De Priesverleehn an John Forbes Nash 1994 sall binnerhalv vun dat Komitee Diskussionen wegen de sien bekannt psychisch Erkrankung un sien Antisemitismus veroorsaakt hemm. Later wurrn de Regeln for de Besetten vun dat Komitee afannert. Dat Amt vun de Liddmaaten weer vorher nich up Tiet begrenzt, jetzt horrn se for en Tietruum vun dree Johren dat Komitee an. ^[17]

De Priesverleehn an Robert Aumann wurr vun de europaasch Presse wegen sien groot Gebruuk vun de Speeltheorie kritiseert, mit de he suck gegen den Afbau vun de Siedlungen in' Westjordanland utspreeken dee. ^[18]

De Priesverleehn 2008 an Paul Krugman , en Kritiker vun George W. Bush , hett en Diskussion over dat Vortrecken vun linke Okonomen utloost. Doruphen hett aber dat Komitee seggt, dat dat nie nich en politisch Hollen innommen hett. ^[19]

Weblenken [ annern | Bornkood annern ]

• The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel , nobelprize.org (engelsch)
• ?Der Preis ist heiß“ , brandeins.de (duutsch)

Enkeld Nahwiesen [ annern | Bornkood annern ]

1. ↑ Naam nah de Priesverkunnen vun dat Johr 2002 in duutsch Spraak
2. ↑ annalen.net , afropen an' 26. Oktober 2009
3. ↑ Statutes for The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel approved by the Crown on the 19th day of December 1968, Nobelstiftung, http://nobelprize.org/nobel_organizations/nobelfoundation/statutes-eco.html afropen an' 6. Dezember 2010
4. ↑ Nasar, A Beautiful Mind , p. 372
5. ↑ ^{a b c} Samuel Brittan, The not so noble Nobel Prize, in Financial Times , van' 19. Dezember 2003, http://www.samuelbrittan.co.uk/text172_p.html , afropen an' 26. November 2009
6. ↑ The Economics Prize Committee, Nobelstiftung, http://nobelprize.org/prize_awarders/economics/committee.html , afropen an' 6. Dezember 2010
7. ↑ ^{a b c} Der Wirtschafts-Nobelpreis ist eine umstrittene Auszeichnung, Frankfurter Allgemeine Zeitung , 2004, afropen an' 11. Oktober 2004, http://www.faz.net/s/RubEC1ACFE1EE274C81BCD3621EF555C83C/Doc~E1B3CE4D49E02482DB97AC0B0C1F7FAF9~ATpl~Ecommon~Scontent.html , afropen an' 6. Dezember 2012
8. ↑ Nobel descendant slams Economics prize, http://www.thelocal.se/2173/20050928/ , The Local | van' 28. September 2005, afropen an' 31. August 2007
9. ↑ Friedrich von Hayek: Banquet Speech, Nobel Foundation , 10. Dezember 1974, http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/1974/hayek-speech.html , afropen an' 27. November 2007 (engelsch)
10. ↑ Joseph Stieglitz, Berliner Zeitung van' 6./7. Marz 2004, Bilaag Magazin S. 4
11. ↑ Sylvia Nasar: The Sometimes Dismal Nobel Prize in Economics, http://www.nytimes.com/2001/10/13/business/13PRIZ.html , New York Times | van’ 13. Oktober 2001, afropen an’ 18. Oktober 2007
12. ↑ Alex Millmow: An IgNobel Scandal, http://www.paecon.net/PAEReview/wholeissues/issue13.htm , Post-Autistic Economics Review, 2. Mai 2002, afropen an’ 18. Oktober 2007
13. ↑ Burton Feldman: The Nobel Prize: A History of Genius, Controversy, and Prestige, Chapter 9: The Economics Memorial Prize, Arcade Publishing , 2000, New York, Siet 350 ISBN 1-55970-537-X
14. ↑ http://www.hoover.org/publications/digest/3540561.html , Two Lucky People: One Week in Stockholm, Milton Friedman, Rose D. Friedman, Hoover Digest: Research and Opinion on Public Policy, 1998, Utgaav Nr. 4
15. ↑ George Wald un Linus Pauling, Letters to the Editor: The Laureate, New York Times , 1976, Siet 166, van’ 24. Oktober 1976
16. ↑ David Baltimore un S.E. Luria, Letters to the Editor: The Laureate, New York Times , 1976, Siet 166, van’ 24. Oktober 1976
17. ↑ Nasar, A Beautiful Mind , p. 356?373
18. ↑ http://www.ejpress.org/article/4556 , EJP | News | Western Europe | Anti-Israel protests against Nobel prize award, Ejpress.org, van' 11. Dezember 2005, afropen an' 5. Februar 2010
19. ↑ Anna Ringstrom, Sven Nordenstam and Jon Hurdle, "Bush critic wins 2008 Nobel for economics" Reuters Mon Oct 13, 2008