Domenico Gaetano Maria Donizetti
(*
29. November
1797
in
Bergamo
, heute
Italien
; †
8. April
1848
ok dor) weer en italieensch
Komponist
. He tellt to de wichtigst Opernkomponisten vun den
Belcanto
. Eenige vun sien Opern as
L'elisir d'amore
(dt.
Der Liebestrank
)
,
Don Pasquale
un
Lucia di Lammermoor
horrt to dat weltwiet Standardrepertoire vun de Opernhuus. Anner Warken as
Roberto Devereux
sund bit huud meest nich bekannt.
Gaetano Donizetti studeer unner
Simon Mayr
in Bergamo un den
Pater Mattei
in
Bologna
un hett suck anfangs de
Karkenkompositschoon
in‘ strengen Stil widmet.
Nah de Ruckkehr in sien Vaderstadt 1814, wo he de Stae vun en
Bassisten
un
Archivars
an de Kark
Santa Maria Maggiore
harr, hett he suck de
Oper
towendt. Fiev Johr later broch he sien eerst Oper
Enrico di Borgogna
in
Venedig
to Upfuhrung. Se gefull woll, aber grotter Upsehn kreeg se genau so wenig as 19 anner Opern, de he vun 1818 bit 1828 schreev so as
L'Ajo nell' imbarazzo
,
Elvida
,
Alfredo il Grande
,
Olivo e Pasquale
,
Alahor in Granada
,
Chiara e Serafino
un annern.
Eerst mit det
Esule di Roma
(1828 in
Neapel
upfohrt) wurr he wat mehr bekannt.
Nu keemen den gau nah’nanner for
Alina, regina di Goiconda
, in Neapel
Gianni di Calais
,
Il giovedi grasso
; as ok
Il Paria
,
Il castello di Kenilworth
,
Il Diluvio Universale
,
Francesca di Foix
,
Imeldade Lambertazzi
,
La Romanziera
u. a., samtlich for Neapel herut.
En nee Period for Donizetti betekent sien
Anna Bolena
(1830 for Mailand schreeven), de bit 1835 neben mehreren anner Opern noch
L'elisir d'amore
,
Fausta
,
Il Furioso
,
Parisina
folgen deen.
Donizetti weer intuschen 1834 to‘n
Kapellmeester
un Lehrer for Kompositschoon an dat
Konservatorium to Neapel
ernannt wurrn, kreeg 1836 ok noch de Professur vun den
Kontrapunkt
un wurr 1838, nah de Dood vun
Niccolo Antonio Zingarelli
, Direkter vun de Anstalt. He geev aber disse Stellung 1840 up, um to’n tweeten Mal in Paris Foot to faaten, ditmal mit mehr Spood. He funn sowohl in de Groot Oper mit sien
La Favorite
as ok in de Komisch Oper mit sien
La Fille du Regiment
enthusiastischen Bifall, wenn ok nich to Anfang, sonnern eerst bi lateren Upfuhrungen.
Nahdem he 1842 sien
Linda di Chamounix
for Wien komponeert harr, wurr he to’n oosterriekschen Hoffkapellmeester ernannt, broch 1844 sien
Caterina Cornaro
in Neapel up de Buhne un gung en dart Mal nah Paris.
1843 wiesen suck eerste Symptome vun en
Syphilis
-Erkrankung. Mit sien Gesundheit gung dat nu gau bargaf un upgrund vun sien swoor geistig Probleme muss he denn in dat
Irrenhuus
vun
Ivry-sur-Seine
bi Paris unnerbrocht wurrn. Schließlich wurr he nah Bergamo toruchfuhrt, wo he an‘ 8. April 1848 storven is.
- Il Pigmalione
(1816; 13. Oktober 1960 Teatro Donizetti, Bergamo)
- Enrico di Borgogna
(14. November 1818 Teatro San Luca, Venedig)
- Una follia
(17. Dezember 1818 Teatro San Luca, Venedig) (verschullen)
- Le nozze in villa
(1821? Teatro Vecchio, Mantua)
- Il falegname di Livonia, ossia Pietro il grande
(26. Dezember 1819 Teatro San Samuele, Venedig)
- Zoraida di Granata
(28. Januar 1822 Teatro Argentino, Rom)
- La zingara
(12. Mai 1822 Teatro Nuovo, Neapel)
- La lettera anonima
(29. Juni 1822 Teatro del Fondo, Neapel)
- Chiara e Serafina, ossia I pirati
(26. Oktober 1822 Teatro alla Scala, Mailand)
- Alfredo il Grande
(2. Juli 1823 Teatro San Carlo, Neapel)
- Il fortunato inganno
(3. September 1823 Teatro Nuovo, Neapel)
- Zoraida di Granata
, revideert Faaten (7. Januar 1824 Teatro Argentino, Rom)
- L'ajo nell'imbarazzo
(4. Februar 1824 Teatro Valle, Rom)
- Emilia di Liverpool
(28. Juli 1824 Teatro Nuovo, Neapel) (
L'eremitaggio di Liverpool
)
- Alahor in Granata
(7. Januar 1826 Teatro Carolino, Palermo)
- Don Gregorio
, revideert Faaten vun
L'ajo nell'imbarazzo
(11. Juni 1826 Teatro Nuovo, Neapel)
- Elvida
(6. Juli 1826 Teatro San Carlo, Neapel)
- Gabriella di Vergy
(1826; 29. November 1869 Teatro San Carlo, Neapel)
- Olivo e Pasquale
(7. Januar 1827 Teatro Valle, Rom)
- Olivo e Pasquale
, revideert Faaten (1. September 1827 Teatro Nuovo, Neapel)
- Otto mesi in due ore
(13. April 1827 Teatro Nuovo, Neapel) (
Gli esiliati in Siberia
)
- Il borgomastro di Saardam
(19. August 1827 Teatro del Fondo, Neapel)
- Le convenienze ed inconvenienze teatrali
oder
Viva la mamma
(21. November 1827 Teatro Nuovo, Neapel)
- L'esule di Roma, ossia Il proscritto
(1. Januar 1828 Teatro San Carlo, Neapel)
- Emilia di Liverpool
, revideert Faaten (8. Marz 1828 Teatro Nuovo, Neapel)
- Alina, regina di Golconda
(12. April 1828
Teatro Carlo Felice
,
Genua
)
- Gianni di Calais
(2. August 1828 Teatro del Fondo, Neapel)
- Il paria
(12. Januar 1829 Teatro San Carlo, Neapel)
- Il giovedi grasso
(26. Februar 1829? Teatro del Fondo, Neapel) (
Il nuovo Pourceaugnac
)
- Il castello di Kenilworth
(6. Juli 1829 Teatro San Carlo, Neapel)
- Alina, regina di Golconda
, revideert Faaten (10. Oktober 1829 Teatro Valle, Rom)
- I pazzi per progetto
(6. Februar 1830 Teatro San Carlo, Neapel)
- Il Diluvio Universale
(28. Februar 1830 Teatro San Carlo, Neapel)
- Imelda de Lambertazzi
(5. September 1830 Teatro San Carlo, Neapel)
- Anna Bolena
(26. Dezember 1830 Teatro Carcano, Mailand)
- Le convenienze ed inconvenienze teatrali
, revideert Faaten vun
Le convenienze teatrali
(20. April 1831 Teatro Canobbiana, Mailand)
- Gianni di Parigi
(1831; 10. September 1839 Teatro alla Scala, Mailand)
- Francesca di Foix
(30. Mai 1831 Teatro San Carlo, Neapel)
- La romanziera e l'uomo nero
(18. Juni 1831 Teatro del Fondo, Neapel) (Libretto verschullen)
- Fausta
(12. Januar 1832 Teatro San Carlo, Neapel)
- Ugo, conte di Parigi
(13. Marz 1832 Teatro alla Scala, Mailand)
- L’elisir d’amore
(12. Mai 1832 Teatro Canobbiana, Mailand)
- Sancia di Castiglia
(4. November 1832 Teatro San Carlo, Neapel)
- Il furioso all'isola di San Domingo
(2. Januar 1833 Teatro Valle, Rom)
- Otto mesi in due ore
, revideert Faaten (1833, Livorno)
- Parisina
(17. Marz 1833 Teatro della Pergola, Florenz)
- Torquato Tasso
(9. September 1833 Teatro Valle, Rom)
- Lucrezia Borgia
(26. Dezember 1833 Teatro alla Scala, Mailand)
- Il diluvio universale
, revideert Faaten (17. Januar 1834 Teatro Carlo Felice, Genua)
- Rosmonda d'Inghilterra
(27. Februar 1834 Teatro della Pergola, Florenz)
- Maria Stuarda
, revideert Faaten (18. Oktober 1834 Teatro San Carlo, Neapel) (
Buondelmonte
)
- Gemma di Vergy
(26. Oktober 1834 Teatro alla Scala, Mailand)
- Maria Stuarda
(30. Dezember 1835 Teatro alla Scala, Mailand)
- Marin Faliero
(12. Marz 1835 Theatre-Italien, Paris)
- Lucia di Lammermoor
(26. September 1835 Teatro San Carlo, Neapel)
- Belisario
(4. Februar 1836 Teatro La Fenice, Venedig)
- Il campanello di notte
(1. Juni 1836 Teatro Nuovo, Neapel)
- Betly, o La capanna svizzera
(21. August 1836 Teatro Nuovo, Neapel)
- L' assedio di Calais
(19. November 1836 Teatro San Carlo, Neapel)
- Pia de' Tolomei
(18. Februar 1837 Teatro Apollo, Venedig)
- Pia de' Tolomei
, revideert Faaten (31. Juli 1837, Sinigaglia)
- Betly
, revideert Faaten (29. September 1837 Teatro del Fondo, Neapel)
- Roberto Devereux
ossia Il Conte di Essex
(28. Oktober 1837 Teatro San Carlo, Neapel)
- Maria de Rudenz
(30. Januar 1838 Teatro La Fenice, Venedig)
- Gabriella di Vergy
, revideert Faaten (1838; 1978 in London up Schallplaat upnommen)
- Poliuto
(1838; 30. November 1848 Teatro San Carlo, Neapel)
- Pia de' Tolomei
, 2. revideert Faaten (30. September 1838 Teatro San Carlo, Neapel)
- Lucie de Lammermoor
, revideert Faaten (6. August 1839 Theatre de la Renaissance, Paris)
- Le duc d' Albe
(1839; 22. Marz 1882 Teatro Apollo, Rom) (
Il duca d'Alba
)
- Lucrezia Borgia
, revideedert Faaten (11. Januar 1840 Teatro alla Scala, Mailand)
- Poliuto
[rev] (10. April 1840 Opera, Paris) (
Les martyrs
)
- La fille du regiment
(11. Februar 1840 Opera-Comique, Paris)
- L'ange de Nisida
(1839; ?)
- Elisabetta
(1853; bearbeitete Fassung von "Otto mesi in due ore" dor Uranio Fontana; 16.Dezember 1997 Royal Albert Hall, London)
- Lucrezia Borgia
, 2. revideert Faaten (31. Oktober 1840 Theatre-Italien, Paris)
- La Favorite
, revideert Faaten vun
L'ange de Nisida
(2. Dezember 1840 Opera, Paris)
- Adelia
(11. Februar 1841 Teatro Apollo, Rom)
- Rita
, ou Le mari battu
(1841; 7. Mai 1860 Opera-Comique, Paris) (
Deux hommes et une femme
)
- Maria Padilla
(26. Dezember 1841 Teatro alla Scala, Mailand)
- Linda di Chamounix
(19. Mai 1842 Karntnertortheater, Wien)
- Concertino for Englischhorn un Orchester
- Linda di Chamounix
, revideert Faaten (17. November 1842 Theatre-Italien, Paris)
- Caterina Cornaro
(18. Januar 1844 Teatro San Carlo, Neapel)
- Don Pasquale
(3. Januar 1843 Theatre-Italien, Paris)
- Maria di Rohan
(5. Juni 1843 Karntnertortheater, Wien)
- Dom Sebastien
(13. November 1843 Opera, Paris)
- Dom Sebastien
, revideert Faaten (6. Februar 1845 Karntnertortheater, Wien)
- Robert Steiner-Isenmann:
Gaetano Donizetti. Sein Leben und seine Opern.
Bern: Hallwag 1982.
ISBN 3-444-10272-0
- Herbert Weinstock:
Donizetti und die Welt der Oper in Italien
. Adliswil/Schweiz 1983
- William Ashbrook:
Donizetti - La vita
Turin 1986
ISBN 88-7063-041-2
- William Ashbrook:
Donizetti - Le opere
Turin 1987
ISBN 88-7063-047-1
- Philipp Gosset u. a.:
Meister der italienischen Oper (Rossini, Donizetti, Bellini, Verdi, Puccini
Stuttgart&Weimar 1993
ISBN 3-476-00928-9
- Michael Jahn (Hg.), "Donizetti und seine Zeit in Wien. Schriften zur Wiener Operngeschichte 8". Wien 2010.
ISBN 978-3-85450-310-1
.
- Marcello Sorce Keller, "Gaetano Donizetti: un bergamasco compositore di canzoni napoletane",
Studi Donizettiani
, III (1978), 100- 107.
- Marcello Sorce Keller, "Io te voglio bene assaje: a Famous Neapolitan Song Traditionally Attributed to Gaetano Donizetti",
The Music Review
, XLV (1984), no. 3- 4, 251- 264. Auch veroffentlicht als: "Io te voglio bene assaje: una famosa canzone napoletana tradizionalmente attribuita a Gaetano Donizetti,
La Nuova Rivista Musicale Italiana
, 1985, no. 4, 642- 653.
- Michael Walter, "Kompositorischer Arbeitsprozeß und Werkcharakter bei Donizetti",
Studi Musicali
, XXVI (1997), 445- 518.