Oldgotlandsk (in rose) as underdeyl van et oldnoordsk
Oldgotlandsk
of
oldgutnisk
is de name voar de
sprake
dee in
Gotland
esproaken wordde vanaf et jar
900
tot en mid de
17. eyw
.
Oldgotlandsk had en konservativ verbugingssysteem en is, in teagenstelling tot andere skandinaviske spraken, in principe tot in de moderne tyd neet beinvloded doar et
neadersassisk
. In de
17. eyw
veranderde de sprake en kwammen der aldoar meyr daansk-sweedske formen en een eynvoldiger verbugingssysteem. Dit markeert et endpunt van et oldgotlandsk dee darna oavergung in sweedsk-gotlandske dialekten. Toch binnen der noch een bult oldgotlandske kenmarken (warunder de olde naamvallen) binnen konservative bevolkingsgruppen beholden, byvoarbeald up
Faro
en in et uterste suden in
parochys
(
socknar
) as
Sundre
,
Vamlingbo
en
Hamra
, tot halverweage de 19. eyw. Ouk
Nas
en
Gothem
beholden noch tot in de
jaren '40
nar voale olde kenmarken en formen.
Oldgotlandsk wordde eyrtyds tot de oustnoordske takke van de noordske spraken ereakend, mar vertoynde sodaninge afwykingen in vergelyking mid et
olddaansk
en
oldsweedsk
dat et teagenswoordig as amparte takke eseen wordt . Van et oldgotlandsk stamt et hudige
gotlandsk
dat noch altyd in bepalde parochys in
Gotland
esproaken wordt, howel et swar beinvloded is doar et
daansk
en
sweesk
.
De wurtels van et woord
got (
of:
gut)
binnen identik an
goat
en der is vake eweasen up et feit dat de sprake seakere oavereynkumsten mid et
gotisk
hevt. Disse oavereynkumsten hebben sprakkundigen as
Elias Wessen
en
Dietrich Hofmann
derto anesetted um een historiske link voar te stellen. Der mut lykewels benadrukked worden dat et oldgotlandsk in alle upsichten een amparte noordske sprake is.
Kenmarken voar oldgotlandsk binnen:
1. Alle oldnoordske tweyklanken binnen beholden lykas in de oldwestnoordske spraken, in teagenstelling tot de oustnoordske spraken. Dat beteykent dus:
stain
(steyn),
gait
(geite),
auga
(ouge),
draumbr
(droum),
droyma
(droumen as warkwoord),
oyra
(oure). Oldgotlandsk is hyr noch konservativer as de oldwestnoordske spraken, doardat et de oornoordske tweyklank -
ai
beholden hevt, dee byvoarbeald in et oldnoorsk en yslandsk doar lenity
-ei
eworden is. In de oustnoordske spraken is dit een eynklank eworden,
-e
. De oldgotlandske
-oy
kumt oavereyne mid de
oldyslandske
-ey
en de
oldnoorske
oy
(sweeske/daanske -
o
).
2. Oldnoordske
iu
is
iau
eworden:
fliauga
(vlegen).
3. Verskillende klinkers worden meyr achterin de mund uutesproaken:
dyma
(veroordeylen) etc.
3. Oornoordske "u" is in voale gevallen beholden:
gutar
(goten/gotlanders),
Gutland
(Gotland),
gutnisk
(gotlandsk/gutnisk),
sun
(soane),
skut
(skot),
fulc
(volk).
4. I-umluud kumt vaker voar as in andere noordske spraken.
slegr
(soort),
stedh
(steade).
5. Oustnoordske
sj-
untbrikt.
Singa
(singen; olddaansk =
siunga),
sinka
(sinken; olddaansk =
siunka).
Oldgotlandsk is voaral bekend doar de
Gutalagen
(een old wetbook van Gotland) en darnast uut de
Gutasaga
(gotlandske sage). Hyrunder vind jy een fragment uut de
Gutasaga
in enormaliseerde oldnoodske ortografy. Nast de sweedske oaversetting, is der ouk een moderne
yslandske
oaversetting to-evoogd um de oavereynkumsten mid westnoordske spraken te illustreren.
Oldgotlandsk
- Þissi Þielvar hafði ann sun sum hit Hafði. En Hafða kuna hit Hvitastierna.
- Þaun tu byggðu fyrsti a Gutlandi. Fyrstu nat sum þaun saman svafu þa
- droymdi henni draumbr; So sum þrir ormar varin slungnir saman i barmi hennar,
- oc þytti henni sum þair skriðin yr barmi hennar. Þinna draum segði han
- fyri Hafða bonda sinum. Hann rað draum þinna so: Allt ir baugum bundit,
- boland al þitta varða ok faum þria syni aiga. Þaim gaf hann namn,
- allum ofydum; Guti, al Gutland aiga; Graipr, al annar Haita; ok
- Gunfiaun þriði. Þair skiptu siðan Gutlandi i þria þriðiunga, so at Graipr
- þann elzti laut norðasta þriðiung, ok Guti miðal þriþiung, en Gunfiaun
- þann yngsti laut sunnarsta.
Modern
yslandsk
:
- Þessi Þjalfar hafði annar son sem het Hafði. En Hafða kona het Hvitastjarna.
- þau byggðu fyrst Gotland. Fyrstu nottina sem þau saman svafu, þa dreymdi
- hana draum. Það var eins ok þrir snakar (ormar) væru flæktir saman a
- barmi hennar og þotti henni eins og þeir skriðu ur barm hennar. Þennan
- draum sagði hun fyri Hafða, bonda sinum og hann reð draumin svo. "Allt
- er baugum bundið, bu-land atti þetta að verða og við þrja syni
- eiga". Þeim gaf hann nofn ollum ofæddum. "Goti atti Gotland að
- eiga, Greipur atti annar að heita og Gunnfjon sa þriðji." Þeir skiftu
- siðan Gotlandi i þrja þriðjunga. Svo að Greipur sa elsti fekk
- nyrsta þriðjunginn, Goti þann i miðju og Gunnfjon sa yngsti þann
- syðsta.
Sweedsk:
- Denne Tjelvar hade en son som hette Havde. Och Havdes hustru hette
- Vitstjarna. Dessa tva var de forsta som bodde pa Gotland. Den forsta natten
- nar de sov tillsammans dromde hon en drom. Det var som om tre ormar
- lag sammanslingrade i hennes barm och det tycktes henne som om de gled ut
- ur barmen. Denna drom berattade hon for Havde, sin make, och han tydde
- drommen saledes. "Allt ar bundet i ringar. Bebott land skall detta varda och
- vi skall fa tre soner". Dem gav han alla namn innan de var fodda. "Gute
- skall aga Gotland, Graip skall den andre heta och Gunfjaun den tredje."
- De delade sedan Gotland i tre tredingar sa att Graip, den aldste, fick den
- norra tredingen, Gute den mellersta och Gunfjaun, den yngste, den sydligaste.