t
Vorstendom Liechtenstein
(
Duuts
:
Furstentum Liechtenstein
;
Alemannies
:
Forschtatum Liachtaschta
) is n
dwargstaot
zonder kust in t midden van
Europa
. t Lig an t geschei mit
Zwitserlaand
in t westen en zujen en
Oostenriek
in t oosten. t Bargachtige laand is n
wientersportgebied
en oek n
belastingsparadies
. Net as
Zwitserlaand
is Liechtenstein gien lid van de
Europese Unie
. Wel is t lid van de
Europese Ekonomiese Ruumte
(EER). Oek worden der sameneworken op ekonomies gebied. Sinds
19 desember
2011
is Liechtenstein n
Schengenlaand
.
[1]
In
1699
kocht de Boheemse
vorst
Johan Adam Andreas van Liechtenstein
de
heerlikheid Schellenbarg
en in
1712
t
graafschap Vaduz
van de graven van
Hohenems
. Oek kreeg e veur n lening van 250.000 gulden in 1707 n zetel op de vorstenbanke van de
Zwabische Kreits
. Op
23 jannewaori
1719
verenigden keizer
Kaorel VI
de heerlikhejen Vaduz en Schellenbarg tot n vorstendom, mit de naam Liechtenstein. Tenslotte kreeg t nieje vorstendom in 1723 n zetel en n stemme in de
Rieksdag
.
Op 12 juli 1806 was Liechtenstein een van de ondertekenaars van de
Rijnbondakte
, waordeur t vorstendom zien eigen losmaakten van t Heilige Roomse Riek en soeverein wordden.
t
Kongres van Wenen
stelden in 1815 vaste dat t vorstendom deel gung uutmaken van de
Duutse Bond
. Disse situasie duurden tot de opheffing van de Duutse Bond in 1866.
Tot t einde van de
Eerste Wereldoorlog
had t laand nauwe baanden mit
Oostenriek
, mer de slichte ekonomie die disse oorlog veroorzaakten, dwong Liechtenstein tot t angaon van n douane- en monetaere unie mit Zwitserlaand. Vanaof de
Tweede Wereldoorlog
, waorin Liechtenstein onder vorst
Frans Jozef II
neutraal bleef, hebben de lege belastingstarieven t laand grote ekonomiese greui ebrocht.
Liechtenstein was t eerste laand ter wereld dat de
doodstraf
in praktijk aofschaften. In
1798
wordden de leste doodstraf uutevoerd. De wettelike uutbanning van disse onumkeerbaore straf volgden eerst in 1985.
[2]
Liechtenstein lig in t Rijndal in de
Alpen
. Van noord naor zuud is t laand hooguut 24 kilometer lange. Mit n oppervlakte van 160,475 km² is Liechtenstein op vuuf nao t kleinste laand ter wereld. De grenzen mit Oostenriek en Zwitserlaand bin samen 77,9 kilometer lange. Overigens bin t Liechtensteinse grondgebied en de grenzen eerst in 2006 mit behulp van moederne technologie veur t eerst nauwkeurig op-emeten, waordeur Liechtenstein n halve vierkaante kilometer groter bleek as ze eerst dochten.
[3]
In t westen vormp de Rijn grotendeels t geschei mit Zwitserlaand. t Oostelike gedeelte van t laand lig t hoogst. De
Grauspitz
(2599 meter) is t hoogste punt van t laand. Allewel t laand in de Alpen lig, is t klimaot aordig mild as gevolg van de zujerwiend. De barghellingen biejen 's wienters gelegenheid veur t beoefenen van welende
wientersporten
.
Liechtenstein is n
parlementaere demokrasie
, eleid deur de vorst (
Furst
). De vorst van Liechtenstein is noen
Hans Adam II
, die zien vaor nao zien dood in
1989
opvolgden. Op 15 augustus 2004 hef de vorst zien bevoegdhejen overedreugen, mer zonder troonaofstaand te doon, an zien jonge prins
Alois
. t Parlement van Liechtenstein, de
laanddag
, worden evormp deur 25 deur t volk ekeuzen vertegenwoordigers. t Kammenet, dat besteet uut vuuf lejen, is verantwoordelik veur de dagelikse leiding. Liechtenstein is, naost Zwitserlaand, een van de twee laanden waor der
drekte demokrasie
op nasionaal nivo besteet. Sinds 1984 hef t laand
vrouwenkiesrecht
. De vorst kan wel t parlement en t kammenet op huus op an sturen. Op 16 meert 2004 stemden 64,3% van de bevolking van Liechtenstein in n
volksraodpleging
veur t wiezigen van de
grondwet
en daormee t behoud van t vorstenhuus. De rechten van de vorst bin hiermee egarandeerd. Hij kan t parlement en t kammenet ontbienen as e dat neudig vient en hef n veto in de beneuming van ambtenaren en rechterlike macht.
Der bin dree politieke bewegingen in Liechtenstein. De
Fortschrittliche Burgerpartei
(FBPL) en de
Vaterlandische Union
(VU), die mekaar in evenwicht houwen en haost niet verschillen in partieprogramma's, en de
Freie Liste
, n liberale partie, die de tradisionele spelregels wil deurbreken, veur geliekgerechtigdheid is, en oek veur bescharming van t milieu. An de sinds 1938 bestaonde koalisie tussen de progressieve FBPL en de VU kwam in meert 1997 n einde, naodat de FBPL bie de parlementsverkiezingen van begin febrewaori n zetel verleur in t 25 lejen tellende parlement en ruum n maond laoter uut de koalisie stapten.
Laandschap in Liechtenstein
Liechtenstein hef elf gemeenten (
Gemeinden
- enkelvoud
Gemeinde
), die meestentieds uut een plaotse of darp bestaon. De meeste gemeenten hebben komplexe vormen;
enklaves
koemen aordig vake veur.
De gemeenten bin:
Ondanks dat t zo'n klein laand is, en t n gebrek an grondstoffen hef, hef Liechtenstein zien eigen ontwikkeld tot n rieke, stark geindustrialiseerde marktekonomie mit n starke finansiele sektor. De levensstandard is arg hoge, vergeliekbaor mit die in de stedelike gebiejen van Zwitserlaand, of zelfs nog hoger. t Laand gebruukt de
Zwitserse frank
as munteenheid.
De lege belastingen veur bedrieven - t maximale tarief is 18% - en de geringe belemmeringen um n bedrief te beginnen hebben ongeveer 73.000 houdstermaotschappiejen en zogeheten brevenbusbedrieven dertoe ebrocht der n offisieel kantoor te beginnen. t Zorgt veur 30% van de overheidsinkomsten. Meer as 90% van de energie worden in-evoerd. De regering is doonde de ekonomiese politiek van t laand te harmoniseren mit die van n verenigd Europa.
-- T DUUTSE TAALGEBIED --
De verspreiding van t Duuts in West- en Midden-Europa
Ongeveer n darde van de inwoeners van Liechtenstein, t op dree nao kleinste laand van
Europa
, besteet uut butenlaanders, veurnamelik
Duutsers
,
Oostenriekers
en
Zwitsers
. De offisiele laandstaal is
Duuts
, hoewel de meesten n
Alemannies
dialekt
praoten.
De leste, mer verouwerde, siefers over de verschillende geleuven in Liechtenstein stammen uut de leste volkstelling (2000).
[4]
Ten opzichte van de resultaoten uut de volkstelling uut 1990 is t antal christenen aofeneumen, t antal moslims verdubbeld en t antal personen dat niet beheurt tot n geleufsgroep (oek de meensen die niks op-egeven hebben) zwat verdreevoudigd naor 7%.
| Geleuf
|
2000
|
1990
|
| Katholiek
|
78,4%
|
84,9%
|
| Griffemeerd
|
7,9%
|
9,4%
|
| Orthodox-christelik
|
1,1%
|
0,7%
|
| Overig christelik
|
0,4%
|
0,1%
|
| Moslim
|
4,8%
|
2,4%
|
| Joods
|
0,1%
|
0,0%
|
| Aandere geleuven
|
0,3%
|
0,1%
|
| Niks op-egeven / niet-geleuvig
|
7,0%
|
2,4%
|
| Totaal:
|
100%
|
100%
|
- ↑
Oek zonder paspoorte naor Liechtenstein
- ↑
Jstor.org: Clarence H. Patrick,
The Journal of Criminal Law, Criminology, and Police Science
(desember 1965);
Liechtenstein.li: Protection of life
(augustus 2005)
- ↑
MSNBC (29 desember 2006):
Tiny Liechtenstein gets a little bigger. Alpine nation's border 1 mile longer after officials resurvey frontiers
.
- ↑
Publikationen zur Volkszahlung 2000 ? Amt fur Volkswirtschaft (AVW) ? Landesverwaltung Liechtenstein<