Bladsyden uut et
Evangely van Thomas
, in 1945 by Nag Hammadi evonden
De
gnostik
is de name voar een koppel religiose en filosofiske stroumingen in et
vrogge christendom
. Disse lude waren ouk christenen. Mar geloyvden neet an Jesus so as de nudaagse karke dat dot. Jesus was neet echt een 'messias' (redder), mar meyr een verlichten kearl.
De benoming 'gnostik' kumt van et gryksen woord
gnosis
(γνωσι?), wat
kennis
of
weaten
betekkend. In de tyd rund et begin van unse jartelling hadden de gryken voale invlood up de kulture in et romeinske ryk. Dat wordt
hellenisme
enoomd. De tarm
gnosis
wordden to wal vaker gebruked umme een benul van de hougere sfaren med an te geaven. As y
gnosis
hebt, dan bin y u bewust der van dat der yts godachtigs in elkeyne sit, wat to huus hoyrt in een godachtig geheyl/den heamel. Dat noomden se ouk wal 'benul hebben van uwen verborgen ware aerd'. Jesus is de kearl dee disse 'verlossing' ehad had en lude leyrt et ouk te krygen.
Med disse ideyen bint de gnostiken anders as de ortodokse karke. De ortodokse karke sol uutgroien tot de roomske karke en eywen later ouk de protestantsen. Dee sea dat y geloyven mos in Jesus syn kruusdoud en upstanding uut de doud, umme verlossing te krygen. De gnostiken leyrden dat y uwen eigen verlossing mossen krygen, doar 'kennis' van ho as de dinge warkelik bint.
De gnostik hevt de eyrste dree eywen van unse jartelling bestan. Tot dat et doar de ortodokse karke verketterd en uuteroid wordden. Want up et
Koncily van Nicea
, in 325, skreavden de karke de
Geloyvsbelydenisse van Nicea
, warin strak uuteyne esetted wordden wat et ware christelike geloyv is. Dat was et ende van al de stroumingen dee dar neet precys an wolden togeaven. Mar de gnostik hevt wal seakers slim belangryk ewesd voar de untwikkeling van et vrogge christendom.
De gnostik hevt in de 13. eywe noch een mal den kop boaven et sand estoaken. Dat waren de
Kataren
. Mar een eywe later waren dissen alwear doar de paus van de wearld ekeyrd.
De olde gnostik kwamd pas wear boaven na 1945. To vunden een egyptisken kearl in grotten by
Nag Hammadi
een antal olde kruken, med darin 52 olde boken. Later, na voale gesjouw dermed, kwamen disse boken terechte by wat geleyrden. Dissen sagen al rap dat et gnostike geskrivten, uut de 3. eywe na Christus, waren. Voale van disse geskrivten wisten de geleyrden algins-neet dat se bestunden, en sommigen kenden se alleyne van wat anteykeningen van karkvaders.
Eyne van de belangrykste temas in de gnostik is dat een menske 'van sichsulve vervrumd' worden kan. Mensken kunnet vergetten wee as se warkelik bint. Dan kumt doardat een menske neet meyr
gnosis
hevt. En as y 'uwsulve kwyt bint', dan bin y mar een stuk vleis. En vleis geyt een mal doud en vergeyt of wordt up-egetten. Dan bin y enkel matery wat doar matery estuurd en beinvlood wordt. Disse tostand van 'neet weaten' wordt in voale gnostike geskrivten 'slavernye', 'slap', 'blind', 'vergetterye', 'drunken weasen', 'verdwaald weasen' of sulvs 'doud' enoomd.
In et gnostiken book
Handelings van Tomas
- ouk evunden by Nag Hammadi - steyt een gelykenisse. Dee wordt et
Leed van de parel
enoomd. Et geyt oaver een koaningssoane dee doar syn olde lude nar een land oaver verre estuurd wordt. Dar mut hee van ear een parel soken gan. Mar dar in dat land ekummen, is hee alwear vergetten wat hee mos doon. Hee geyt der in dat land leaven en nemt de gebruken en sprake dervan oaver. Dan kumt der een bosskapper, van syn olde lude, by hum. Den dot hum herinneren war hee ok alwear vordkwamd. De soane wet et allemale wear, socht de parel en geyt nar huus hen. Dar wordt hee koaning.
Et verhaal geyt der dus oaver: een menske kumt uut een hougere (geysten)wearld/ den heamel en is op aerde terechte ekummen, med lyv en alles meyr. Dar verget hee war hee vordkumt en dot et sich wear herinneren, wardoar hee wear terugge kummen kan. De bosskapper is Jesus Christus. De parel is
gnosis
.
So as hyrboaven al beskreaven, kun y uwsulve verlossen doar de
parel
te vinden. Ofwal, as y u wear herinnert wat uwen
ware sulve
is. Dat y dus te huus hoyrt in een godachtige wearld (volgens de gnostiken). In de meyste gnostike teksten dot Jesus Christus de menske seggen dat hee 'sichsulve herinneren' mut. Alleyne so kun y van dit aerdse bestan en de doud verlosd worden. Dit herinneren wordt 'bevryding', 'wakker worden', 'nuchter worden', 'de weg wear vinden' of 'uut de doud upstan' enoomd. Mar vaker noch wordt 'herstel' gebruked.
As y vanuut gnostisk ougpunte de bybelverhalen least, dan mut y dinge anders bekyken. In de Bybel word voal volk doar Jesus 'geneasen' of 'wear in leaven emaked'. Lude nemt dit vake feitelik. Mar de gnostiken kyket der juuste teagen an van dat dat volk
geystelik
geneasen (herstelt) wordt en
geystelik
wear in leaven emaked wordt. Jesus gaven ear de
gnosis
, en verlosden ear up disse wyse.
En as y u
herinnert
wat y bint, dan dot de
gnosis
uw ouk weaten war y vord kumt en war as y hen gat. So as et
Evangely van de Warheid
- ouk evunden by Nag Hammadi, eskreaven doar
Valentinus
- eskreaven steyt:
"
Wy as de gnosis hevt, wet war ehe vordkumt en war hee hen geyt. Dat wet he, so as eyne dee drunken ewesd hevt en wear nuchter wordt. As hee dan wear by is, maakt hee syn saken wear up orde.
"
Et
Tomas-evangely
is de name van een olde papyrus, ouk evunden by Nag Hammadi. Der bint dan wal voale meyr boken evunden darsoot, mar disse hevt wat meyr andacht ekreagen. Want geleyrden hebbet uut evoagelt dat dit book eyne van de vrogste christelike skryvery is. Et sol volgens sommige geleyrden sulvs eyrder as de bybelske skryveryen eskreaven weasen. Warskynlik up papyre edan in de eyrste helvte van de eyrste eywe. Et is up-edeyld in allemale korte uutspraken en wysheyden van Jesus. Mar der sit geen verhaal in, so as de bybelske evangelyen. Lude denket dan ouk dat de bybelskryvers, to as sy de evangelyen skreaven, et
Tomas-evangely
dernast ehad hebbet. Want voale uutspraken bint byna etsulvde as ho se in de Bybel stat. Wal hevt et Tomas-evangely, wat de inhold angeyt, meyr med van de gnostik. Wat wear angevt dat de gnostik en de ortodokse leyre in et begin wal up mekare lekken. Mar later uut mekare egroid bint.
Valentinus
(°Alexandrie, umme en naby 100 - 175) was een dichter, teoloog en grout gnostisk leyraar en upsetter van de sekte van de valentinianen. Hee wordden umme en naby et jar 100 in Beneaden-Egypte geboaren. Hee wordden christen en kreagen syn weatenskappelike upleiding in Alexandrie, warna hee nar Rome gung, war as hee van 135 tot 160 of 165 in warken was. Rund 140 was hee krap-an bisskop van Rome eworden - de funkty dee later de name paus kreagen -, mar uutendelik wordden
Pius de martelaar
bisskop, in plaatse van hum. Later is Valentinus noch nar Cyprus hen-egane. Syn leyre hadden hee medkreagen doar de Stoa en et platonisme van syn tyd. Volgens
Tertullianus
, dee et neet so med Valentinus eyns was, was hee en knyvtig kearltyn en kun hee moi praten:
et ingenio et eloquio poterat
. Syn skole gung in tweyen en kreagen een oustelike kante, war Theodotus by hoyrden, en een westelike med under andere Herakleon en Ptolemaeus. Valentinus koas de mytos boaven de ratio. Dat geboarden op grund van een sweaverig geboaren. Hee had een visioon ehad van een pasgeboren kind. Hee vroag dat kind: 'Wy bin y?'. Et kind antwoordden: 'Ik binne de Logos'. An Valentinus was hum, so as Paulus to hee op Damaskus an gungen, de eywigen Christus voarekummen. So as et beskreaven stet in syn
Evangely van de Warheyd
.
- Paulicianen (vanof um en naby 650 n.Chr. tot 10. eywe)
- Bogomilen (10. tot 13. eywe)
Hyruut volgden wear:
- De Albigensen, of better bekend as de Kataren (12. eyw tot 14. eywe). In 1329 wordden de latste vere kataarske geloyvigen verbrand in Carcassonne.
Pas wear med et vinden van de olde gnostiske geskrivten bint mensken wear gnostik an gan hangen.