Юмжаагийн Цэдэнбал
(
1916
оны
9 сарын 17
-
1991
оны
4 сарын 21
) нь 1940 оноос 1984 он х?ртэл
БНМАУ
-ыг удирдаж байв. Тэрээр амьдралынхаа туршид БНМАУ-ын
т?рийн тэрг??н
,
Ер?нхий сайд
,
Монгол Ардын Хувьсгалт Намын
Т?в Хорооны Ер?нхий нарийн бичгийн дарга, Улс т?рийн товчооны гиш??нээр ажиллаж байв.
БНМАУ-ын маршал
,
БНМАУ-ын баатар
,
х?д?лм?рийн баатар
цолоор шагнагдаж байсан.
Юмжаагийн Цэдэнбал нь
?нэн Зоригт Хан аймгийн
Зоригт Хан хошуунд
(?н??гийн
Увс
аймгийн
Давст сум
)
Д?рв?д
гэр б?лд 1916 онд т?ржээ. Цэдэнбал нь 11 х??хэдтэй айлд тав дахь нь болж т?рс?н байна. 1925 онд Ховд хотын бага сургуульд элсэж 1929 онд т?гсс?н. М?н онд Цэдэнбалын боловсролыг ?ргэлжл??лэхээр
ЗХУ
-ын
Эрх??
хот руу явуулжээ. 1929 оноос 9 жилийн турш тэрээр
Улаан-?д
,
Эрх??
д суралцаж 1938 онд
Сибирийн
Санх??, Эдийн засгийн институтыг онц д?нтэй т?гс?ж санх?? эдийн засагчийн мэргэжил эзэмшжээ. Оросууд "Володя" гэж орос нэрээр дууддаг байжээ.
1938 онд сургуулиа т?гс??д
Улаанбаатар
хотод ирж Санх??гийн техникумд хичээлийн эрхлэгчээр ажиллаж байгаад 1939 оны 3-р сараас Сангийн яамны дэд сайд, 7-р сараас 1940 оны 4-р сар х?ртэл Сангийн яамны сайдаар ажиллах хугацаандаа Монголын худалдаа аж ?йлдвэрийн банкны ер?нхий хорооны даргын ажлыг хавсран г?йцэтгэж байжээ. 1940 оны МАХН-ын Х Их хурлаар МАХН-ын Т?в Хорооны Ер?нхий нарийн бичгийн дарга буюу намын даргаар сонгогдож 1984 оны 8-р сар х?ртэл 44 жил тасралтг?й ажиллажээ. Энэ 44 жилийн хугацаанд Улс т?рийн товчооны гиш??н байв.
1945-1952 онд БНМАУ-ын Ер?нхий сайдын орлогч, Улсын т?л?вл?г??ний хорооны дарга, 1952-1974 онд БНМАУ-ын Ер?нхий сайд, БНМАУ-ын Сайд нарын З?вл?лийн дарга, 1974-1984 онд БНМАУ-ын Ардын Их Хурлын Тэрг??лэгчдийн дарга буюу БНМАУ-ын т?рийн тэрг??нээр ажилласан юм.
Т??нийг улс т?рийн амьдралд орж эхлэх ?ед Монгол Улс Азийн буурай хоцрогдсон орны нэг байсан. З?вл?лтийн заавраар социалист нийгэм байгуулах х?гжлийн зам дээр д?нг?ж гарч ирж байсан орон байжээ. Ю.Цэдэнбал Монгол орныг аж ?йлдвэр, х?д?? аж ахуй, газар тариаланг х?гж??лж, х?н амаа шинэ бичиг ?сэгт хамруулж, эр??л мэнд, боловсрол, шинжлэх, ухаан, соёлын салбарыг х?гж??лэхэд онцгой анхаарч байсан. З?вл?лт Холбоот Улсын болон социалист орнуудын Их дээд, тусгай дунд сургуулиудад монголын олон мянган оюутан залуус сурч дээд боловсролтой болж байв. ?йлдвэрийн
Дархан
,
Эрдэнэт
хотууд шинээр байгуулагдаж байв.
Ю.Цэдэнбал БНМАУ-ын тусгаар тогтнолыг баталгаажуулах, 1961 онд Н?Б-ын б?рэн эрхэт гиш??н болгоход анхаарч чухал хувь нэмэр оруулсан. Т??нийг т?рийн эрх барьж байх хугацаанд БНМАУ дэлхийн 130 гаруй улстай дипломат харилцаатай, 60 гаруй улстай соёлын харилцаатай болсон. Ю.Цэдэнбал ЗХУ болон бусад социалист лагерийн орнуудын дэмжлэгтэйгээр БНМАУ-ын нийгэм эдийн засаг, соёлыг 1960-1980 онуудад эрчимтэй урагшлуулан х?гж??лсэн гавьяатай.
Ю. Цэдэнбал
Никита Хрущевы
г залгамжлаад 1964 онд
Леонид Ильич Брежнев
ийг нэгд?гээр дарга болонгуут З?вл?лтийн зээл тусламжийг Монгол руу ил?? татаж чадсан.
1966 онд анх удаа
З?вл?лт холбоот улсын
удирдагч
Л.И.Брежнев
манайд айлчлав. Энэ ?ед ЗХУ Монгол улс хоёрын хооронд 30 жилийн ?мн? маршал
Х.Чойбалсан
гийн ?ед байгуулсан гэрээний баримт бичг??дийн хугацаа дуусч байв. Брежнев Цэдэнбал хоёр Хятадын з?гээс заналхийлсэн н?хц?л байдал бий болсон тохиолдолд хоёр тал хамтран тус хоёр орны аюулг?й байдал тусгаар тогтнол, нутаг дэвсгэрийн б?рэн б?тэн байдлыг хангах зорилгоор б?хий л шаардлагатай т??ний дотор цэргийн арга хэмжээ авах болно гэсэн баримт бичигт гарын ?сэг зурсанд Брежневийн айлчлалын гол ач холбогдол нь байсан юм.
Брежневтэй байгуулсан гэрээгээр урьд БНХАУ-ын хилийн дагуу 100 гаруй мянган х?нтэй З?вл?лтийн цэргийн ангийг байрлуулах асуудал тэр ?ед яригдсан байдаг. Хятадын байдал юунд ч х?рч болзошг?й аюултай байдалд х?рсэн тул Цэдэнбал ийнх??
Брежневээс
Монголд байгаа цэргийнхээ тоог нэмэгд??лэхийг гуйхаас ??р аргаг?й байдалд х?рч байжээ. 1979 онд Хятадууд Вьетнам руу дайрч байх тэр ?ед орос цэрг??д манай урьд хилийн ойролцоо байрлаж, Монголчууд бидний аюулг?й байдлын баталгаа болж байсныг илэн даланг?й ухуулж таниулж болохг?й улсын нууц байсан байна.
Цэдэнбалын санаачилгаар баригдсан томоохон б?тээн байгуулалтууд
[
засварлах
|
кодоор засварлах
]
Т??нийг улсаа удирдаж байх ?ед Улаанбаатар, Эрдэнэт, Дархан, Чойбалсан, Багануурт ?йлдвэржилт явагдаж, орон сууцны хорооллууд босч, Монгол орны нарийвчилсан газрын зургууд хийгдэж, н??рс, барилгын материал, жонш, газрын ховор элемент, ?нг?т металлын шинэ орд газрууд нээгдэж байжээ.
Тэрээр БНМАУ-д маш олон б?тээн байгуулалтыг хийсэн хэдий ч аливаа улст?рчийн адилаар т??нийг алдаа дутагдал, завхрал тойроог?й:
- Т??ний хамгийн том алдаа нь З?вл?лтийг ш?тсэн ?злийнхээ улмаас улс орныхоо тусгаар тогтнолоос татгалзаж ЗХУ-д нэгтгэх сонирхолтой байсан явдал. Тэр ч б?? хэл энэ талаар 2 ч удаа санаачлага гаргаж байсан боловч тухайн ?еийн олон улсын харилцааны н?хц?л байдал, ЗХУ-ын Хятадаас тусгаар буфер буюу жийргэвч улс байлгах гэсэн геополитикийн сонирхол зэрэг шалтгааны улмаас б?тээг?й юм.
- Улс орны нийгэм, эдийн засгийн х?гжилд ш??мжлэлтэй хандсан, алдаа дутагдлыг нь харж хэлж сануулсан улс т?рч, урлаг соёлын з?тгэлтэн, эх оронч сэхээтн??дийг хавчин гадуурхах ажлыг системтэйгээр явуулж байв. Чухам т??ний санаачлага н?л??г??р МАХН-ын Т?в Хорооноос ??рийн гол ?рс?лд?гч болох
Дашийн Дамба
(1959),
Дарамын Т?м?р-Очир
(1962),
Лувсанцэрэнгийн Цэнд
(1963) болон ≪намын эсэрг??н≫
Цогт-Очирын Лоохууз
,
Хоролс?рэнгийн Нямбуу
болон
Бандийн Сурмаажав
(1964) нарыг зайлуусан юм.
- Социализмын жил??дэд Монголын байгалийн баялаг, алт зэс, уран, молибден, мал с?рэг ямар ч татварг?й, бараг ?нэг?й з?вл?лт р?? /орос/ гарч байв. Монголын эдийн засаг сул дорой байлаа. Ард т?мний амьдралын т?вшингийн хувьд нэг х?нд ногдох ДНБ д?нг?ж 350 доллар байсан нь африкийн ядуу орнуудын т?вшинд байлаа.
- ЗХУ-ыг хэт ш?тсэн, ?г дууг?й дагалдагч байсны хувьд эдийн засгийн тэнцвэрг?й харилцааг засаж залруулах х?чин чармайлт гаргааг?й улмаас коммунист дэглэм нуран унаж, ЗХУ задрахад Их ?р хэмээх 11 тэрбум ам.долларын ?рийг улс орондоо ?лдээсэн.
- Т??нчлэн Цэдэнбал нь З?вл?лтийн заавраар ард т?мний мал с?ргийг х?чээр нийгэмчилж, ?ндэсний соёл шашныг хориглох, хэт з?вл?лтчл?х зэрэг бодлого баримталж байлаа.
1984 оны 8 сард х?гшр?лт, оюуны доройтол гэх зэрэг шалтагаар
Цэдэнбалыг тэтгэвэрт нь гаргаж
, МАХН-ын Т?в Хорооны Ер?нхий нарийн бичгийн даргаар
Жамбын Батм?нх
сонгогдсон. Ю.Цэдэнбалыг З?вл?лтийн Улсыг Аюулаас Хамгаалах Хороо /КГБ/ монголын удирдагчаар томилж байсан бол т??нийг албан тушаалаас нь зайлуулах ажиллагааг м?н л з?вл?лтийн КГБ зохион байгуулсан хэмээн зарим судлаачид ?здэг. Ю.Цэдэнбал нас барах х?ртлээ
Москвад
бараг гэрийн хорионд амьдарч байсан. Ю.Цэдэнбал Монголдоо очих талаар ЗХУКН-ын Т?в Хороо, Москва дахь Монголын Элчин сайдын яаманд удаа дараа х?сэлт гаргаж байсан боловч т??ний х?сэлтийг х?лээж авааг?й юм. Ю.Цэдэнбал 1991 онд Москвад нас барахад шарилыг нь Улаанбаатарт авчирч,
Алтан ?лгийд
оршуулжээ. Цэдэнбалын оршуулах ажиллагаанд т??ний гэргий
А.Филатова
Москвагаас Улаанбаатарт ирэн оролцож байжээ.
Ю.Цэдэнбалыг нас барсных нь дараа
Улаанбаатар
хотод
Улсын Драмын Эрдмийн Театрын
?мн?х талбайг Ю.Цэдэнбалын нэрэмжит болгож, х?ш??г нь босгожээ. М?н Улаанбаатар хотын Эрэл дунд сургуулийн ?мн?х талбай, Увс аймгийн
Улаангом
хотын т?в талбай, т?рс?н сум болох Давст суманд тус тус х?ш??г нь босгожээ.
2016 оны 9-р сарын 21-ний Засгийн газрын хуралдааны шийдвэрээр Уулын баяжуулах Эрдэнэт ?йлдвэрийг т??ний нэрэмжит болгожээ.
[1]
- Эхнэр ?
Анастасия Ивановна Филатова
, (1920?2001), БНМАУ-ын Х??хдийн т?л?? фондын дарга.
- Х?? ? ? ( 1948 оны 03 дугаар сарын 11?13), т?р??д 3 хоногийн дараа нас барсан.
- Х?? ? Владислав (1949?1999), ЭЗХТЗ-ийн Монголын талын орлогч даргаар ажиллаж байсан. Социалист систем бутарч, ЭЗХТЗ татан буугдсаны дараа ажилг?й болсон. Гэртээ ээжийн хамт т??нийг нас бартал амьдарсан. 1999 онд автомашины ослоор нас барсан.
- Х?? ?
Цэдэнбалын Зориг
(1957 онд т?рс?н) М.В.Ломоносовын нэрэмжит
Москвагийн Улсын Их сургуу
л
ийн биологийн факультетийг т?гсг?с?н. Хиагтад т?рс?н буриад Дарьмаатай гэр б?л болсон.
- Ач охин ? Анастасия (1985 онд т?рс?н) М. В. Ломоносовын нэрэмжит Москвагийн Улсын Их сургуулийн дэргэдэх Ази, африкийн сургуулийг т?гсс?н.
- Д??
Юмжаагийн Аюуш
- Д??
Юмжаагийн Жавзан
БНМАУ-ын шагналууд
Гадны улс орнуудаас авсан шагналууд
- Монголын удирдагч Ю.Цэдэнбалыг зайлуулах ажиллагаа
|
|---|
| 1921?1990
| |
|---|
| 1990?одоо ?е
| |
|---|
Налуугаар
??рэг г?йцэтгэсэн албан тушаалтныг илтгэнэ
|