Хар н?х

Хар н?х гэдэг нь гэрэл болон аливаа цахилгаан соронзон долгион ангижран гарахаарг?й маш х?чтэй таталцлын орон ??ссэн огторгуйн орон зай юм. Хар н?хийг тойроод эргэн гарах боломжг?й ?зэгдлийн хаяа гэдэг математикт тодорхойлсон гадаргуу байдаг. ?зэгдэх гэрлийг ??рт?? татан шингээдэг учраас гадны ажиглагчийн хувьд х?рээлэн буй харанхуй огторгуйн дэвсгэрээс ялгаран харагдах боломжг?й юм. Тийм учраас хар н?х хэмээн нэрийдсэн болно. ??р??р хэлбэл, тухайн хаяанд х?рсэн б?х гэрлийг сордог, юу ч эргэж ойдогг?й, яг л термодинамикийн т?гс хар биет шиг байдаг. Огторгуйн квант орны онолоор ?зэгдлийн хаяанаас тодорхой хязгаартай температур б?хий хар биет шиг цацраг туяа ялгардаг. Тухайн температур нь хар н?хний температуртай урвуу хамааралтай байдаг нь оддын б??гн?р?л б?хий хар н?хийг энэ цацраг туяагаар ажиглахад т?в?гтэй болгодог. Хар н?х ??р?? шууд харагдах боломжг?й ч т??нийг ?зэгдлийн хаяаныхаа гадна талаарх бодос, биет??дтэй харилцан ?йлчилж байгаа байдлаар нь ажиглан илр??лж болно. Жишээлбэл, хар н?хэнд татагдан орж байгаа хий, тоосонцрыг ажиглах боломжтой. Хий, тоосонцор нь хар н?хэнд татагдан орохдоо хуйларч (турбулент х?д?лг??н), ?нд?р температур х?ртэл халан, их хэмжээний цацраг ялгаруулна. ^[2]^[3] Ийм ажиглалтын ?р д?нд манай ерт?нц ?д хар н?х бодтой оршин байна гэдгийг шинжлэх ухааны ?ндэстэй нотолсон билээ. ^[4]

Гэрлийг ??р??с?? холдуулахг?й барьж байх х?чирхэг татах х?чин б?хий биет байж болох тухай д?гнэлтийг 1783 онд анх Английн одон орон сонирхогч Жон Мичелл хийж байжээ. ^[5] 1795 онд Францын физикч Пьер Симон Лаплас тооцооныхоо ?р д?нд тулгуурлан м?н адил д?гнэлт хийж байв. ^[6]^[7]

Хар н?хийн тухай орчин цагийн ойлголт харьцангуйн ер?нхий онолд суурилдаг. Физикийн энэх?? тулгуур онолын дагуу их хэмжээний масс маш бага орон зайд т?вл?рс?н н?хц?лд орон зайн гажилт ??сдэг тул матери ба гэрэл, цацаргалт орон зайн тэр хэсгээс зугтаж гарах боломжг?й болдог. Харьцангуйн ер?нхий онолын х?рээнд хар н?хийг т?вд?? цэг сингуляр чанартай , захдаа ?йл явдлын хязгаартай орон зай маягаар д?рсэлдэг бол квант механикийн ?йлчлэлийг тооцож ?звэл энэ д?рслэлд ??рчл?лт оруулах шаардлагатай болно.

Энэ сэдвээрх зарим судалгаанаас хар н?х нь татагдсан бодсыг эцэс т?гсг?лг?й ??рт?? агуулсаар байдаг биш харин Хокингийн цацаргалт хэмээх ?зэгдлийн явцад дулааны энерги хэлбэрээр аажмаар цацаргадаг б?г??д нас нь ч хязгаартай байдаг гэсэн д?гнэлт хийгддэг байна. ^[8]^[9]^[10] Гэвч квант таталцлын онолыг оролцуулсан хар н?хний б?рэн з?в загвар одоогоор эцэслэн боловсрогдоог?й байна.

Хэдийгээр хар н?хний доторх харагддагг?й ч хар н?хний оршин байгааг бусад бодос болон гэрэл зэрэг цахилгаан соронзон цацрагтай харилцан ?йлчлэлцэж байгаагаар тайлбарлаж болно. Хар н?х р?? унасан бодос огторгуйн хамгийн тод биет??дийг ??сгэдэг ?рэлтээр халж б??гн?рс?н диск бий болгодог. Хэрэв хар н?хийг тойрсон одод байвал, тэдгээрийн тойрог замаар хар н?хийн масс болон байрлалыг тодорхойлоход ашиглаж болно.

Цахим холбоос [ засварлах | кодоор засварлах ]

Эшлэл [ засварлах | кодоор засварлах ]

↑ Kraus, Ute (2005-03-20). "Step by Step into a Black Hole" .
↑ "Gamma-rays from Black Holes and Neutron Stars" . NASA/Goddard Space Flight Center.
↑ Remillard, Ronald A.; McClintock (2006), "X-ray Properties of Black-Hole Binaries" , Ann.Rev.Astron.Astrophys. , 44 : 49?92 {{ citation }}: Text "first2Jeffrey E." ignored ( help ) .
↑ Celotti, A.; Miller, J.C.; Sciama, D.W. (1999), "Astrophysical evidence for the existence of black holes" , Class. Quant. Grav. , 16 .
↑ Michell, J. (1784), Phil. Trans. R. Soc. (London) , 74 : 35?57 {{ citation }}: Missing or empty |title= ( help ) .
↑ "Dark Stars (1783)" . Thinkquest . Retrieved 2008-05-28 .
↑ Laplace; see Israel, Werner (1987), "Dark stars: the evolution of an idea", in Hawking, Stephen W. & Israel, Werner, 300 Years of Gravitation, Cambridge University Press, Sec. 7.4
↑ Hawking, Stephen (1974). "Black Hole Explosions". Nature . 248 : pp. 30?31. doi : 10.1038/248030a0 . {{ cite journal }}: |pages= has extra text ( help )
↑ McDonald, Kirk T. (1998), Hawking-Unruh Radiation and Radiation of a Uniformly Accelerated Charge (PDF) , archived from the original (PDF) on 2008-10-31 , retrieved 2008-11-17
↑ Hawking & Penrose 1996 , p. 44 .

Энэ одон орны тухай ?г??лэл дутуу дулимаг бичигджээ. Нэмж г?йцээж ?г?хийг х?сье.

Энэ физикийн тухай ?г??лэл дутуу дулимаг бичигджээ. Нэмж г?йцээж ?г?хийг х?сье.

[1] Kraus, Ute (2005-03-20). "Step by Step into a Black Hole" .

[2] "Gamma-rays from Black Holes and Neutron Stars" . NASA/Goddard Space Flight Center.

[3] Remillard, Ronald A.; McClintock (2006), "X-ray Properties of Black-Hole Binaries" , Ann.Rev.Astron.Astrophys. , 44 : 49?92 {{ citation }}: Text "first2Jeffrey E." ignored ( help ) .

[CMS1999-4] Celotti, A.; Miller, J.C.; Sciama, D.W. (1999), "Astrophysical evidence for the existence of black holes" , Class. Quant. Grav. , 16 .

[Michell1784-5] Michell, J. (1784), Phil. Trans. R. Soc. (London) , 74 : 35?57 {{ citation }}: Missing or empty |title= ( help ) .

[6] "Dark Stars (1783)" . Thinkquest . Retrieved 2008-05-28 .

[7] Laplace; see Israel, Werner (1987), "Dark stars: the evolution of an idea", in Hawking, Stephen W. & Israel, Werner, 300 Years of Gravitation, Cambridge University Press, Sec. 7.4

[Nature248-8] Hawking, Stephen (1974). "Black Hole Explosions". Nature . 248 : pp. 30?31. doi : 10.1038/248030a0 . {{ cite journal }}: |pages= has extra text ( help )

[McDonald-9] McDonald, Kirk T. (1998), Hawking-Unruh Radiation and Radiation of a Uniformly Accelerated Charge (PDF) , archived from the original (PDF) on 2008-10-31 , retrieved 2008-11-17

[10] Hawking & Penrose 1996 , p. 44 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]