Б?гд Найрамдах Кирибати Улс Kiribati   ( Гильберт )
Т?рийн далбаа С?лд
Уриа:  Te Mauri, te Raoi ao te Tabomoa ("Эр??л энх, Энхтайван, Х?гжил цэцэглэл")
Т?рийн дуулал:   Kunan Kiribati ("Кирибатийн Дуулал")
Нийслэл ба томоохон хот	Тарава [1] 1°28′N 173°2′E  /  1.467°N 173.033°E  / 1.467; 173.033
Албан ёсны хэл	Англи Гильберт хэл
Угсаатны б?лг??д (2020 тооллого)	95.7% Кирибатичууд 4.3% Бусад [2]
Шашин (2020 тооллого)	96.2% Христ ?58.9% Католик ?21.2% Нэгдлийн с?м ?16.1% Бусад урсгал 2.1% Бахай 1.7% Бусад / Шашинг?й [2]
Ард т?мний нэршил	Кирибатичууд
Т?р засаг	Нэгдмэл г?йцэтгэх ер?нхийл?гчийн парламентын б?гд найрамдах улс
?  Ер?нхийл?гч	Танети Маамау
?  Дэд Ер?нхийл?гч	Теуеа Тоату
Хууль тогтоох байгууллага	Ассамблейн танхим
Тусгаар тогтнол ( Их Британиас )
? Олгогдсон	7 сарын 12, 1979
Газар нутаг
? Нийт	811 км 2 ( 172 )
Х?н ам
? 2021 [3] тооцоо	121,388 ( 192 )
? Нягтаршил	151.9/км 2 ( 55 )
ДНБ   ( ХАЧТ )	2023 тооцоо
? Нийт	▲ $297 сая
? Нэг х?нд ноогдох	▲ $2,381 [4]
ДНБ   (нэрлэсэн)	2023 тооцоо
? Нийт	▲ $248 сая
? Нэг х?нд ноогдох	▲ $1,989 [4]
ХХИ   (2021)	▼  0.624 [5] дундаж  ·  136
М?нг?ний нэгж	Австрали доллар ($) [6] (AUD)
Цагийн б?с	UTC +12 , +13 , +14
Жолооны тал	з??н
Утасны томьёо	+686
Домэйн нэр	.ki

Кирибати ( Англи : Kiribati ), албан ёсоор Б?гд Найрамдах Кирибати Улс , нь Номхон далайн т?в хэсэгт орших арлын улс юм. Тус улс нь экватор орчмын 3,500,000 хавтгай д?рв?лжин километр талбайд тархсан 32 ш?рэн арал болон нэг ?рг?гдс?н ш?рэн арлаас тогтох б?г??д з??н талаар нь Олон улсын ?д?р солигдох шугам ?нг?рн?. Кирибати хэмээх нэр нь тус улсыг б?рд??лэгч гол ольтриг болох Гильбертийн арлуудын нэр "Гильбертс"-ийг нутгийн хэлээр дуудсан дуудлага болно.

Нэршил [ засварлах | кодоор засварлах ]

Кирибати нь 1788 онд тус арлуудыг нээсэн Британийн ахмад Томас Гильбертийн нэрээр Гильбертийн арлууд хэмээн нэрлэгдэж байв. Уугуул оршин суугчдын гильберт хэлээр Тунгару гэж нэрлэдэг боловч шинэ улс байгуулахдаа "Кирибати" хэмээх нэрийг сонгон авчээ ^[7] .

Т??х [ засварлах | кодоор засварлах ]

?ндсэн ?г??лэл: Кирибатийн т??х

Эртний т??х [ засварлах | кодоор засварлах ]

?дг?? Кирибати хэмээгдэж буй б?с нутагт МЭ? 3000 жилээс МЭ 1300 оныг х?ртэл нэг ижил далайн орнуудын хэлээр ярилцагч микронезич ??д оршин сууж байсан ^[8] . Хожим Тонга , Самоа , Фижигээс н??н суурьшигчид полинез , меланезийн соёлын элемент??дийг авчирчээ. Тэдгээр соёл нь холилдож, ?в?рм?ц онцлог б?хий соёлыг бий болгожээ ^[9] .

Колоничлолын ?е [ засварлах | кодоор засварлах ]

Тэдгээр арлуудыг Их Британи, Америкийн х?л?г онгоцууд 18-р зууны с??л, 19-р зууны эхээр анх олж мэджээ. 1820 онд гол ольтригийг Оросын адмирал Адам фон Крузенштерн , Францын ахмад Луй Дюперрей нар, Австралиас Хятад орох замдаа 1788 онд ольтригийг нээсэн Британийн ахмад Томас Гильбертийн нэрээр Гильбертийн арлууд хэмээн нэрийдсэн аж ^[10] .

19-р зууны эхээр барууны халим агнагчид, худалдаачид, боолын наймаачид арлуудаар аялан, галт зэвсэг, ?вчин тахалтай уугуул оршин суугчдыг танилцуулсан байна ^[11] . 1837 оноос англичууд байнга оршин суух болжээ. 1892 онд Гильбертийн арлуудыг дэргэдэх Эллисийн арлуудын хамтаар Британийн Эзэнт Г?рний ивээлд оруулсан байна. Тэдгээрийг Фижид т?вл?р?х Баруун Номхон Далайн Дээд Коммис удирддаг байв ^[10] . Хожим 1916 онд Гильберт ба Эллисийн арлууд нэрээр титмийн колони болгожээ. Колонийн захиргаанд 1919 онд Киритимати (Зул Сар Арал), м?н 1937 онд Финиксийн арлуудыг нэмж багтаасан байна.

Дэлхийн хоёрдугаар дайны ?еэр Гильбертийн б?лэг арлын Тарава Атолл зэрэг арлуудыг Япончууд эзэлж байв. Тарава нь АНУ-ын флотын т??хэнд хамгийн цус урсгасан тулалдааны талбар болсон юм. 1943 оны 11 сард Америкчууд Таравад бууж, Кирибатигийн хуучин нийслэл Бетиогийн орчимд Таравагийн тулалдаан болжээ.

Кирибатийн зарим арлууд, ялангуяа бусдаасаа зайтай орших Лайны арлуудад 1960-аад оны с??лчээр АНУ , Их Британи улсууд уст?р?гчийн б?мб?г зэрэг ц?мийн зэвсгийн туршилт хийж байлаа.

Тусгаар тогтнолоос ?н??г х?ртэл [ засварлах | кодоор засварлах ]

Гильберт ба Эллисийн арлууд 1971 онд ??рт?? засан тохинох эрхтэй болсон б?г??д 1975 онд 2 салж, ??рт?? засах захиргаа нь Их Британийн засгийн газраас х?лээн з?вш??р?гдс?н байна. 1978 онд Эллисийн арлууд нь Тувалу улс болж тусгаар тогтносон. Тун удалг?й, 1979 оны 7 сарын 12-нд тусгаар тогтносон Кирибати улс мэндэлжээ. Тусгаар тогтносныхоо дараа гарын ?сэг зурж, 1983 онд баталгаажсан Таравагийн гэрээгээр АНУ нь х?н оршин суудагг?й Финиксийн арлууд, Лайны арлуудын хэсгийг Кирибатийн нутаг дэвсгэр хэмээн х?лээн з?вш??рс?н байна.

Тус улсад х?н амын т?вл?р?л нийгмийн асуудал болоод буй. 1988 онд 4,700 иргэнээ гол арлаас х?н ам ц??тэй арлууд уруу н??лгэн шилж??лжээ. Тебуроро Тито 1994 онд ер?нхийл?гч??р сонгогдсон байна. Олон Улсын ?д?р Солигдох Шугам тус улсын нутгийг 2 хуваадаг байсныг 1995 онд болиулсан б?г??д тэр нь ер?нхийл?гч Титогийн сонгуулийн амлалтуудын нэг нь байв. Ингэснээр тус улсад ажил хэрэг явуулахад д?х?мтэй болсноос гадна дэлхий дээр шинэ ?дрийг хамгийн т?р??нд угтдаг орон болжээ. Тэд гурав дахь мянганы эхний ?дрийн ??р цайхыг хамгийн т?р??нд харах арга хэмжээ зохиож, жуулчдыг татаж байсан.

Тито 1998 онд дахин ер?нхийл?гч??р сонгогдсон б?г??д тус улс 1999 онд Н?Б -д гиш??нээр элссэн байна.

Ер?нхийл?гч Тито 2003 оны сонгуулиар дахин сонгогдсон ч м?н оны 3 сард Улсын З?вл?л??с ер?нхийл?гчид итгэл ?л ?з??лэх санал ?гч, албан тушаалаас нь огцруулан, с?р?г х?чний лидер Аноте Тонг 7 сард болсон сонгуулиар ялж ер?нхийл?гч болжээ. Тэрээр 2007 онд дахин сонгогдоод байна.

2008 оны зун Кирибатийн албаны х?м??с Австрали , Шинэ Зеланд улсуудад хандаж, тус улсын иргэдийг байнга оршин суугчийн эрхтэй болгож ?г?х х?сэлт гаргажээ. Учир нь дэлхийн уур амьсгалын ??рчл?лт?д нэрвэгдэж, хамгийн т?р??нд газар нутагг?й болох улсаар эрдэмтэд Кирибатиг нэрлэж байгаа юм ^[12] . 2008 оны 6 сард ер?нхийл?гч Аноте Тонг тус улсыг "эргэж буцах боломжг?й цэг"-т х?рснийг цохон тэмдэглээд: "Эх орон чинь байхг?й болох ?дрийг бодоход ?р ?вд?вч, бид энэ талаар бодож т?л?вл?ж эхлэхээс ??р сонголт байхг?й." гэж нэмж хэлжээ ^{[13] [14] [15] [16] [17]} .

Эшлэл [ засварлах | кодоор засварлах ]