한국   대만   중국   일본 
Дархан цол ? Википедиа нэвтэрхий толь Jump to content

Дархан цол

Википедиа ? Ч?л??т нэвтэрхий толь

Дархан ( Орхоны бичээс : ?????????, латин галиг : Tarqan , Монголоор : ?????? Darqan/Darkhan ; Персээр : ??????; хятадаар : 達干/達爾罕/答剌罕; Арабаар : ??????; бусад дуудлага: Tarkan , Tarkhaan , Tarqan , Tarchan , Turxan , Tarcan , Turgan ) бол эртний н??дэлчдийн улс т?рд гавьяа з?тгэлтэй ард иргэдэд олгодог эрхэм дээд соёрхлын цол байжээ. Н??дэлчдийн дунд дархан цол нь эрт дээр ?еэс уламжлагдан хадгалагдаж иржээ. “Дархан” гэдэг ?г нь ?ндсэн утгаараа “онц, эрх б?хий ч?л??т иргэн” гэсэн утгатай.

XIII зууны Дархан цол [ засварлах | кодоор засварлах ]

Эртний Х?нн? , Т?рэг , Уйгурын хаант улсын т??хэнд Тархан цолтны нэрс, ?йл хэрэг ц??нг?й бичигдэн ?лджээ. Т?рэг, Уйгурт Тархан цолыг Хааны ойр т?рлийн х?вг??д д?? нар, овгийн ахлагчид сурвалжит ноёд хэрэглэж байсан. “ Монголын Нууц Товчоо ”, зэрэг сурвалжийн мэдээг ?ндэслэвэл дархан цол XIII-XIV зууны ?ед идэвхтэй хэрэглэгдэж байсан б?г??д Чингис хаан бээр Монголын нэгдсэн улсыг байгуулахад онц их гавьяа з?тгэл ?з??лж, хааны амь насыг хамгаалсан х?м??сийг дархан цолоор шагнаж байжээ. Жишээ нь С?лд?сний Сорхоншар,Боорчи,Зэлмэ зэрэг 3 х?нд Их Монгол улс байгуулагдсаны дараа дархан цол олгосон байна. Дархан цол х?ртэгсэд нь алба татвараас ч?л??л?гд?х, ав г?р??, аян дайны олзоо ??р?? авах, эзэн хааны ордонд ч?л??тэй орж гарч болох, хаантай хамт хурим найрт саатаж зоог х?ртэх, нутаг дархлан эзэмших, ??рийн х?сэл бодлоо эзэн хаандаа шууд айлтган хэлэх зэрэг онцгой эрхийг эрхэлдэг байжээ.

XV-XVII зууны Дархан цол [ засварлах | кодоор засварлах ]

Дархан цол нь Их Юань улс , Умард Юань буюу Д?чин д?рв?н хоёрын Монгол улс, Манж Чин улсын ?ед ч хэвээр хэрэглэгдэж байсан б?г??д дархан цолтой х?ний тоо олширч байсан боловч эдлэх эрх мэдэл нь хязгаарлагдмал болж, Чингис хааны ?еийн ес?н ?еэр нь дархалах, бэлчээр нутаг соёрхох ёс нь Юань улсаас хойш нэгээс гурван ?еийн турш дархалж, з?вх?н татвараас ч?л??л?х, дээрээ ноёнг?й байх зэргийн тодорхой хязгаартайгаар эрх мэдлийг нь тогтоож байв.

Лувсанданзаны Алтан товч , Их Шар тууж зэрэг сурвалж бичигт Баянм?нх жононг 3 настайд нь Ойрадаас оргуулж, Монголын Урианхайн нутагт авч ирсэн д?рв?н х?нд ?рийн ?р х?ртэл, Мандуул хааны зарлигаар дай дарх , ал жуух, алтан тамга соёрхож байсан. Батм?нх даян хаан , Далан Тэрг??ний тулалдаанд баруун т?мний цэргийг ялж т?вшитг?х?д гавьяа байгуулсан Жарууд Халхын Баасан тавнан , Ордосын Т?м?р тэрг??тэй 25 х?нд дай дарх , ал [1] жуух, алтан тамга, х?нд цолыг соёрхсон билээ. [2] М?н Саган сэцний бичсэн Эрдэнийн товчид Далан тэрг??ний тулаанд гавьяа байгуулсан " Цэгцэ гийн ?р дээрээ ноёнг?й болтугай гэж дархлав" , "Ойрадын Сэг?сэ ахлах ын ?р долоон ?е болтол албаг?й болтугай гэж дархлав" гэж тэмдэглэсэн байдаг.

Юань улсаас хойш дархан цол нь дархан, дай дархан гэдэг хоёр шат дамжлагатай болжээ. Ямар нэгэн гавьяа з?тгэл байгуулсан х?нийг эхлээд дархан болгож, дахин гавьяа байгуулбал нэмж дай дархан буюу их дархан болгож байжээ. Тэдний эдлэх эрх нь ?мн?х ?етэй ижил тодорхой тооны ?рхийг захирч алба татвараас ч?л??л?гд?ж, ав хомрого аян дайны олзыг дангаар авах, 9 удаагийн ялнаас мултрах, найр хуримд ч?л??тэй оролцож болдог байв. Гэхдээ улс т?рийн бутрал нь тухайн ?еийн дархан нарын эрх мэдлийг эрх дарх олгосон ноён юмуу хааны шууд захиргааны отог аймгийн х?рээнд х?чинтэй байлаа. Улс т?рийн бутралын с??л ?ед харц гаралтай х?нээс гадна тайж, ноёд ??рийн цолны ард дархан чимэг хэрэглэж байсан. Жишээлбэл: Ар Халхын баруун гарын Ашихай дархан хунтайж , Чин г?рний Хорчины з??н гарын дундад хошууны засаг ноён Манзушир дархан чин ван нарыг дурдаж болно.

Т??хэнд алдаршсан дархан цолтнууд [ засварлах | кодоор засварлах ]

Эшлэл [ засварлах | кодоор засварлах ]

  1. ↑ Ал гэдэг нь Гал улаан ?нгийг заасан монгол ?г
  2. ↑ Ж.Гэрэлбадрах. Д?чин, Д?рв?н хоёрын Монгол улсын язгууртны цол зэрэг. УБ.,2010.т.85
" https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Дархан_цол&oldid=779983 "-с авсан