Хорхе Луис Борхес
Борхес во 1951
Занима?е	писател, поет, критичар, библиотекар
?азик	шпански

Хорхе Луис Борхес ( шпански : Jorge Luis Borges ; Буенос Аирес , 24 август 1899 ? Женева , 14 ?уни 1986 ) ? аргентински писател, есеист и поет. То? е еден од на?познатите интелектуалци на современата култура ко? длабоко ?а одбележал латиноамериканска книжевност , поради што се вбро?ува ме?у на?големите светски писатели. ^[1] Ме?у неговите на?важни дела се вбро?уваат: ? Универзална истори?а на бесчестието “, ? Фантазии “, ? Алеф “, ? Извешта?от на Броди “ итн.

Животопис [ уреди | уреди извор ]

Хорхе Луис Борхес е роден во образовано семе?ство од средната класа на 24 август 1899 година. ^[2] Живеел во сиромашното предградие на Буенос Аирес , Палермо. Ма?ката на Борхес, Леонора Асеведо Суарез , потекнувала од традиционално уругва?ско ?криоло“ семе?ство, со шпанско потекло. Не?зиното семе?ство било вклучено во населува?ето на Европе?ците во ?ужна Америка и учествувало во аргентинската во?на за независност. Борхес растел со приказните за семе?ните подвизи. Така, во 1929 година, во книгата Cuaderno San Martin , то? ?а вклучил песната ?Исидоро Асеведо“, одддава??и му почит на сво?от дедо Исидоро де Асеведо Лаприда, во?ник во во?ската на Буенос Аирес, ко? бил потомок на аргентински адвокат и политичар Франциско Нарцисо де Лаприда , ко? пак се борел во битките ка? Сепеда ( 1859 , ка? Павон ( 1861 ) и ка? Лос оралес ( 1880 ). Исидоро де Асеведо Лаприда умrel во ку?ата во ко?а подоцна се родил неговиот внукот Хорхе Луис Борхес. Таткото на Борхес Хорхе Гилермо Борхес Хаслам имал шпанско, португалско и англиско потекло и бил, исто така, син на полковник. Борхес Хаслам, чи?а ма?ка била Англичанка , пораснал со англискиот ?азик и често го водел своето семе?ство во Европа .

На возраст од девет години, Хорхе Луис Борхес направил превод на делото на Оскар Ва?лд ?Сре?ниот принц“ ( The Happy Prince and Other Tales ) од англиски на шпански ?азик , ^[3] об?авен во локалниот весник, а неговите при?атели мислеле дека, всушност, преводот го направил татко му. ^[4] Борхес живеел во Аргентина до единаесетгодишна возраст при што зборувал шпански и англиски , а на дванаесет години го читал Шекспир . Во големата семе?на ку?а имало голема англиска библиотека со над ил?ада книги, ^[5] за што Борхес подоцна забележал: ?Ако ме прашаа за на?важниот настан во мо?от живот, ?е речев библиотеката на татко ми.“ ^[6]

Сепак, кога Борхес почнал да го губи видот, татко му ?а оставил адвокатурата и во 1914 година, неговото семе?ство се преселило во Париз , а оттука во Шва?цари?а , ^{[3] [7]} каде што Борхес студирал на Женевскиот коле? . Таму, сестрата на Борхес, Нора одела на училиште , а младиот Борхес учел француски ?азик , го читал Томас Карла?л на англиски ?азик и почнал да чита филозофи?а на германски ?азик . Во 1918 година, Борхес матурирал на Женевскиот коле? . ^[8] Поради политичките немири во Аргентина, семе?ството на Борхес останало во Шва?цари?а до 1921 година. Потоа, неговото семе?ството патувало низ Европа и во 1919 година се задржало во Шпани?а . Во тоа време, Борхес ги открил Артур Шопенхауер и евре?скиот мистицизам на Густав Ме?ринк (со неговиот роман ?Голем“ од 1915 година), ^{[3] [7]} кои подоцна извршиле големо вли?ание врз неговото творештво. Во Шпани?а, Борхес станал член на литерарната авангарда и Ултраист , под вли?ание на Ги?ом Аполинер и Филипо Томазо Маринети , и бил близок до Имажизмот . ^[9] Во Шпани?а се запознал со познатите шпански писатели, ме?у кои и Рафаел Кансинос Асенс и Рамон Гомес де ла Серна .

Кога се вратил во Аргентина , во 1921 година, Борхес работел како библиотекар и предавач. Во 1923 година повторо патувал низ Европа, а во 1927 година видот започнал прогресивно да му се намалува. ^{[3] [7]} Во 1938 година умрел таткото на Борхес и тоа многу го погодило, затоа што бил многу близок со него. Истата година на Бадник , Борхес сериозно заболел од септисеми?а . Во ово? период, Борхес работел како преведувач и литературен критичар за списанието ?Ел Хогар“, кое излегувало од 1936 до 1939 година.

Во 1950 година, Борхес бил избран за претседател на Друштвото на аргентинските писатели ( Sociedad Argentina de Escritores ), а во 1955 година бил именуван за директор на Националната библиотека ^[3] и за професор на англиска литература на Универзитетот во Буенос Аирес . На возраст од 55 години, Борхес ослепел и никогаш не ?а научил Бра?овата азбука , па тоа го спречило да чита. Некои струч?аци сметаат дека слепилото му помагнало преку сво?ата имагинаци?а да создаде нови литерарни симболи. ^[10] Биде??и бил слеп, неговата ма?ка се грижела за него, му била лична секретарка, ?а водела неговата преписка, го следела на патува?ата итн. Во 1967 година, Борхес неочекувано се оженил со дамнешната при?ателка од младоста Елса Мил?ан. ^[11] Неговите при?атели сметале дека неговата ма?ка го средила бракот за да има ко? да се грижи за него по не?зината смрт . Бракот траел само три години, а по разводот, Борхес се вратил ка? ма?ка си, со ко?а живеел во мал стан с? до не?зината смрт. ^[12] По смртта на ма?ката, негова асистентка станала Мари?а Кодама, Аргентинка со германско и ?апонско потекло. Во април 1986 година, Борхес се оженил со неа со посредство на еден парагва?ски адвокат, што тогаш било вообичаена по?ава за Аргентинците кои сакале да ги избегнат строгите закони во врска со разводот.

Борхес умрел на 14 ?уни 1986 година, на возраст од 86 години, од рак на црниот дроб . Една од неговите последни желби била да го закопаат на гробиштата во Женева , а неговиот надгробен споменик е дело на аргентинскиот ва?ар Едуард Лонгат . Во февруари 2009 година бил направен проект за преместува?е на Борхес на гробиштата во Буенос Аирес, но вдовицата на Борхес, Мари?а Кодама жестоко се спротивставила на иде?ата и проектот пропаднал. Неговата вдовица ги добила сите права на неговите дела.

Политички убедува?а [ уреди | уреди извор ]

Хорхе Луис Борхес посто?ано се интересирал за политиката, а дваесеттите години од XX век за него биле многу важни во полтичка смисла. На почетокот, то? бил приврзаник на бившиот аргентински претседател, Иполито Ириго?ен ( Hipolito Yrigoyen ). Во 1928 година, поддржува??и го Иполито, Борхес бил член на Комитетот на млади интелектуалци. Иполито победил на изборите, но подоцна воената хунта го симнала од власта и Борхес бил згрозен од политиката. Оттука, извесно време не се занимавал со политика, но подоцна повторно пишувал написи во аргентинското списание ?Ел Огар“ во кое не поддржувал ниту еден политичи режим, туку ги критикувал, особено нацизмот , антисемитизмот и фашизмот . Со овие написи, Борхес се стекнал со големи признани?а, но тие му предизвикале проблеми во почетокот на четириесеттите години на 20 век. ^[13]

Во 1946 година, во Аргентина дошол на власт Хуан Доминго Перон , а Борхес поради своите добропознати определби станал инспектор за контрола на живинско месо во Буенос Аирес . То? веднаш поднесол оставка и искажувал уште поголема одвратност кон тоталитарните режими, истакнува??и дека една од на?важните должности на писателите е да се борат против авторитарноста и с? што носи таа. Режимот на Перон го отежнувал животот на семе?ството на Борхес и на неговите при?атели. Во 1948 година, ма?ка му и сестра му Нора биле уапсени, затоа што учествувале на протест. Неговата ма?ка била во домашен притвор, додека сестра му била затворена. На сестрата Нора ? понудиле да ?а ослободат, ако на Ева Перон ? напише писмо на извинува?е, но таа одбила и останала во затворот . Откако во 1950 година бил избран за претседател на Друштвото на аргентинските писатели, Борхес ги предводел интелектуалците во борбата против перонистичкиот режим. ^[14] По смртта на Ева Перон , два?ца полица?ци побарале од Борхес во Друштвото на аргентиските писатели Борхес да закачи портрет на Хуан и на Ева Перон, но то? одбил, по што Друштвото било укинато. Подоцна, во 1973 година, кога Хуан Перон бил повторно избран за претседател, Борхес дал оставка на местото директор на Националната библиотека . Кога со државен удар од власт била сменета Исабел Перон , Борхес пак почнал да се занимава со политика. То? ?а прифатил новата влада, што ?а разочарало аргентинската левица. Сепак, кога новата влада ?а злоупотребила сво?ата власт, Брохес ?а критикувал не?зината политика с? до во?ната за Фокландските Острови , што ка? него повторно предизвикало изненадува?е и то? се повлекол од политиката.

Целиот сво? живот, Борхес отворено им се спротивставувал на перонизмот , на марксизмот и на комунизмот . ^[15] Во едно интерв?у , то? дури за себе рекол дека е анархист , иако пове?ето лу?е го сметале за либерал . Според него, Тоталитарниот режими е тирани?а ко?а освен огромната мо?, има можност и да решава за с? и за секого. То? верувал во етичката хуманост и интелектуалност на поединецот. Така, во делото ? Песочна книга “, Борхес пишува дека не треба да се вреднуваат политичките системи, туку поединците и нивните особини. ^[16] За своите политички убедува?а, Борхес зборувал во пове?е наврати и за политичарите велел дека се неетички лу?е кои со текот на врремето добиваат навика и да подмитуваат. Своите политички забелешки ги искажал во голем бро? есеи, од кои на?познат е ??ас, Евреин“ ( Yo, Judio ), ко? се однесува на неговиот претходен напис ??ас, Аргентинец“ ( Yo, Argentino ) напишан како одговор на обвинува?ата од страна на симпатизерите на нацистичката парти?а дека е Евреин и не е вистински Аргентинец .

Творештво [ уреди | уреди извор ]

За време на животот во Шпани?а, Борхес станал член на литерарната авангарда и ултраист , под вли?ание на Ги?ом Аполинер и Филипо Томазо Маринети , а бил близок и до Имажизмот . Неговата прва песна ?Химна на морето“, напишана во стилот на Волт Витман , била об?авена во списанието Grecia . ^[9] Кога се вратил во Аргентина , во 1921 година, почнал да об?авува песни и есеи во надреалистичките литерарни списани?а. Сво?ата прва поетска збирка, ?Страста на Буенос Аирес“ ( Fervor de Buenos Aires ) ?а об?авил во 1923 година, а соработувал во авангардното списание ?Мартин Фиеро“. Истата година, Борхес станал уредник на литерарниот додаток во весникот ?Критика“, каде што об?авувал делови од неговите приказни коишто подоцна ги об?авил во ?Универзалната истори?а на бесчестието“. Исто така, во ово? период, Борхес бил соосновач на весниците ?Призма“ (што го лепеле по ?идовите на зградите во Буенос Аирес) и на ?Проа“. Подоцна, Борхес не бил задоволен од некои од првите публикации и се обидел да ги откупи за да ги уништи ^[17]

Во средината на триесеттите години од XX век , Борхес почнал да ги истражува егзистенци?алните праша?а и фикци?ата. Аргентинската критичарка Ана Мари?а Варенечеа го нарекува неговиот стил ?иреалност“. Тогаш, Борхес редовно соработувал во списанието ??уг“, основано во 1931 година од Виктори?а Окампо , кое било на?знача?ното литерарно списание што го прославило неговото творештво ^[18] Окампо го запознала Борхес со Адолфо Био? Казарес , уште едно познато име во аргентинската литература, со кого се спри?ателил и често соработувал. Заедно напишале многу трудови под литературниот псевдоним Х. Бустос Домек , како и пароди?а на детективските серии и фантастични приказни. Во то? период, семе?ниот при?ател Мацедонио Фернандес имал големо вли?ание врз Борхес. Тие воделе разговори во кафеаните, на село или пак во малиот стан на Фернандес во Балванера . Неговото име се по?авува во ? Ди?алог за ди?алогот ", ^[19] каде што два?цата расправаат за бесмртноста на душата . Во 1933 година, на еден уреднички состанок, Борхес се изборил во литературниот додаток на весникот ?Критика“ да ги об?ави собраните приказни под насловот ?Универзална истори?а на бесчестието“ ( Historia universal de la infamia ). Овие раскази биле об?авени како посебна книга во 1935 година, а следната година излегло неговото дело ? Истори?а на вечноста “. ^{[3] [7]} Во ма? 1939 година, Борхес го об?авил расказот ?П?ер Менар, Автор на Кихот “, а неговата прва збирка со кратки раскази ? Градина со разгранати патеки “ ( El jardin de senderos que se bifurcan ), се по?авила во 1941 година, составена од осум раскази што биле претходно об?авени во списанието ??уг“. Книгата наишла на добар прием, но не освоила неко?а книжевна награда, како што се очекувало. ^[20] Во 1944 година, Борхес ?а об?авил книгата ? Фантазии “, додека во 1949 година излегло делото ?Алеф“. ^{[3] [7]}

Во 1950 година се по?авило неговото познато дело, краткиот расказ ?Чека?е“ ( La espera ). Во ово? период, Борхес покажувал голем интерес за идеализмот , што може да се забележи во есе?от ?Ново побива?е на времето“, од краткиот расказ ?Прецизност во науката“ ( Del rigor en la ciencia ), од песните ?Нешта“ ( Cosas ) и ?Голем“ ( El Golem ), како и од расказот ?Кружни урнатини“ ( Las Ruinas Circulares ). Во 1952 година, Борхес го об?авил делото ?Нови истражува?а“, а во 1954 ? Книга за измислените суштества “ ( El libro de los seres imaginarios ). Во 1961 година, Борхес го свртел вниманието на пошироката книжевна ?авност кога ?а добил ме?ународната награда ? Форментор “ ( Prix Formentor ), зедно со Самуел Бекет . Во 1967 година, Борхес започнал петгодишна соработка со американскиот преведувач Норман Томас ди ?овани. Во ово? период, Борхес ги об?авил делата: ?Поинакви, исти“ (1964), ?Пофалба на сенката“ (1969), ?Бродиевиот извешта?“ ( El informe de Brodie ) од 1970 година, расказот ?Конгрес“ ( El Congreso ) од 1971 година, ?Песочна книга“ ( El libro de arena ) од 1975 година, и ?Истори?а на но?та“ (1977). ^{[3] [7]} Во 1971 година, Борхес ?а добил Наградата на Ерусалим . Во 1980 година, во Мадрид му била врачена престижната награда ? Сервантес “, следната година ?а об?авил книгата ?Лозинка“, а во 1984 се по?авило делото ?Атлас“. ^{[3] [7]} Своето последно дело ?Заговорник“ го посветил на градот Женева, ^[21] додека неговите последни четири раскази се об?авени во збирката ? Се?ава?ето на Шекспир “ ( La memoria de Shakespeare ). ^[22]

Осврт кон творештвото на Борхес [ уреди | уреди извор ]

Борхес е на?познат по своите кратки раскази, но пишувал и поези?а , есеи , сценари?а , литературни критики , а об?авил и многу антологии . ^[23] Борхес е значаен и како преведувач. Преведувал од англиски, француски и германски ?азик , а ги превел делата на Вили?ам Фокнер , Херман Хесе , Франц Кафка , Волт Витман , Вир?ини?а Вулф и други. Борхес дал голем придонес кон филозофската литература, но и кон жанрот на фантастиката. Критичарот Анхел Флорес, ко? прв го употребил изразот ? магичен реализам “ за да го одреди жанрот ко? се развил како одговор на реализмот и на натурализмот кои доминирале во 19 век , смета дека почетоците на ова движе?е се нао?аат во делото на Борхес Универзална истори?а на бесчестието ( Historia universal de la infamia ). ^[24] За него, писателот Куци рекол: ?Пове?е од секо? друг го обнови ?азикот на фикци?ата и го отвори патот на една извонредна генераци?а на шпанско-американски романописци“, ^[25] додека Роберто Бола?о го нарекува ?на?големиот латиноамерикански писател“. ^[26]

Значе?е и вли?ание [ уреди | уреди извор ]

Една книга на македонскиот писател Александар Прокопиев е наречена ? Борхес и комп?утерот “. ^[27] Краткиот расказ ?Писмото на пустината“ на македонскиот писател Влада Урошеви? ?а носи посветата ?во чест на Борхес“. ^[28]

Наводи [ уреди | уреди извор ]