За други значе?а на поимот, видете Фердинанд I (по?аснува?е) .

Фердинанд I
Цар на Бугарите
На престол	7 ?ули 1887 - 3 октомври 1918
Крунисува?е	2 август 1887
Претходник	Александар I Батенберг
Наследник	Борис III
Почивалиште	Црквата Свети Августин , Кобург
Жена	Елеонора фон Ро?с-Костриц
Полно име Фердинанд Максимилиан Карл Леополд Мари Сакскобурготски
Династи?а	Сакскобургготски
Династи?а	Сакскобургготски
Татко	Аугуст фон Сакс-Кобург-Гота и Кохари
Ма?ка	Клементина Бурбон-Орлеанска

Фердинанд Сакс-Кобург-Готски ( германски : Ferdinand Maximilian Karl Leopold Maria von Saxe-Coburg und Gotha ; 26 февруари 1861 г. во Виена - 10 септември 1948 г. во Кобург ) ? кнез во периодот од 1887 г. до 1908 г. и цар на Бугари?а во периодот од 1908 г. до 1918 г.

То? бил син на принцот Август Сакскобурготски и на принцезата Клементина Бурбонско-Орлеанска, ?ерка на последниот француски крал Лу?-Филип . По падот на Стефан Стамболов и Мелничкото востание , кнезот Фердинанд бил признаен за законит владетел. На 22 септември 1908 г., во црквата "Свети Четириесет маченици" се одржала грандиозна верска свеченост на ко?а била прогласена независноста на Бугари?а, а Фердинанд I бил прогласен за ?цар на Бугарите“, со што била возобновена титулата од Првото и Второто Бугарско Царство . На кра?от од Првата светска во?на , Фердинанд знаел каков ?е биде односот на со?узничките сили и ги надитрил сите за да не им овозможи да биде срамно соборен. На 3 октомври 1918 г.,Фердинанд I абдицирал во корист на сво?от на?стар син Борис . Остатокот од животот го поминал во прогонство, живее??и во градот Кобург во Германи?а . Патувал и низ ?ужна Америка и источна Африка , а се обидувал и да се врати во Бугари?а, но неговиот син, Борис, тоа никогаш не му го дозволил.

Потекло и рани години [ уреди | уреди извор ]

Фердинанд (во западната литература познат како Ferdinand von Sachsen-Coburg-Gotha ) се родил на 26 февруари 1861 година во дворецот Кобург ^[1] во Виена .

То? бил син на принцот Август фон Сакс-Кобург-Гота и на принцезата Клементина Бурбон-Орлеанска , ?ерка на последниот француски крал Лу?-Филип .

Младиот принц детството го поминал ка? своите родители во Виена , каде што татко му бил во австриска воена служба.

Таму го посетувал училишето за кадети, а по завршува?ето станал полковник во вториот полк при австриските хусари, при што чинот го задржал сe до неговиот избор за кнез на Бугари?а .

Заедно со сво?от брат Август, во 1879 г., отпатувал во Бразил . Резултатите од нивните ботанички наб?удува?а биле издадени во Виена под насловот Itinera Principum S. Coburgi ( 1883 - 1888 ).

Владетел на Бугари?а [ уреди | уреди извор ]

Крунисува?е [ уреди | уреди извор ]

Во август 1886 г. во Софи?а бил извршен државен удар од страна на проруските офицери и Александар I Батенберг бил принуден да ?а напушти Бугари?а .

Ме?утоа, бугарските националисти, на чело со Стефан Стамболов , извршиле контраудар и го вратиле Батенберг , но под притисок на рускиот цар Александар III , во септември 1886 г. бугарскиот кнез бил принуден да абдицира.

По заминува?ето на Батенберг со Бугари?а владеел Стефан Стамболов во улога на како намесник. То? се држел на расто?ание од Руси?а и таквите руско-бугарски односи вли?аеле во изборот на новиот бугарки кнез. Стамболов формирал една комиси?а ко?а требало во Европа да го избере новиот владетел, но европските принцови учтиво ?а одбиле понудата, затоа што се плашеле од судбината на Батенберг . ^[2] Ме?утоа, принцезата Клементина од Сакс-Кобург-Готе, една од ?ерките на францускиот кралот Лу? Филип I и кралицата Мари?а Амели?е, стапила во контакт со бугарската парламентарна комиси?а. Таа сакала не?зиниот син Фердинанд да стане монарх и семе?ството да добие престиж. По договорот ме?у двете страни дошло до гласа?е во бугарскиот парламент и на 7 ?ули 1887 г., Фердинанд бил избран за кнез на Бугари?а .

1887-1894 [ уреди | уреди извор ]

Ово? период е карактеристичен по тоа што фактички со државата владеел Стамболов. Имено, Фердинанд го оставил Стефан Стамболов да го има главниот збор во сите клучни праша?а, а истовремено, бил под вли?ание на сво?ата ма?ка принцезата Клементина, ко?а се стремела да го зацврсти бугарскиот престол за сво?от син ^[2] . Таа успеала да вли?ае врз бугарските поданици, бргу да го прифатат новиот владетел, зазема??и пробугарски ставови, а самата таа била особено популарна во Бугари?а . Вли?анието на Клементина се гледа и во изборот на идната жена на новиот бугарски владетел. Таа се одлучила за принцезата Мари?а Лу?за од Бурбон и Парма . Оваа принцеза била избрана за идна сопруга на Фердинанд со цел да се искористи не?зиниот престиж како потомок на францускиот крал Шарл X ^[2] .

Бракот бил склучен во 1893 г., а од него се родиле Борис , Кирил , Евдоки?а и Надежда. За да се спечалат симпатиите на Бугарите , Фердинанд се решил сво?от на?стар син Борис да биде крстен во православната вера . На тоа се спротивставиле Мари?и Лу?за и папата , ме?утоа пресудна улога имала принцезата Клементина. Борис бил покрстен во православна вера и покра? забраната на папата и екскомуницира?ето на Фердинанд ^[2] .

Падот на Стамболов [ уреди | уреди извор ]

Фердинанд со текот на годините сe пове?е ?а зацврстувал сво?ата власт и сe помалку ?а поднесувал надмо?носта на Стамболов. То? пак од сво?а страна сe пове?е владеел автократски и сво?ата власт ?а потпирал врз полици?ата и судовите, но сето тоа довело да до?де до незадоволство ме?у бугарските политички кругови. Биле организирани неколку завери против Стамболов, но сите биле откриени и неутрализирани навремено.

Опозици?ата, од сво?а страна, побарала средба со кнезот и му укажала дека то? не треба сво?ата судбина исклучиво да ?а поврзува со Стефан Стамболов . Фердинанд го прифатил укажува?ето и започнал да де?ствува против тогашниот шеф на државата. Таквата ситуаци?а ка? кнезот било зацврстена и под вли?ание на руската дипломати?а. ^[2] Имено, иако Фердинанд бил избран од страна на бугарскиот парламент за кнез, сепак то? ме?ународно не бил признат од ниедна голема сила, вклучува??и ?а и Руси?а , ко?а претставувала голема пречка.

Една од главните пречки бил Стефан Стамболов и додека то? се нао?ал на чело во Софи?а , Бугари?а била ме?ународно изолирана, а таквата изолираност Стамболов ?а компезирал со туркофилска политика. Во ма? 1894 г., Фердинанд му ?а одзел власта на Стамболов и ?а доверил на конзервативната влада во ко?а влегол и русофилот Цанков, ко? ?а организирал заверата против Батенберг . По отстранува?ето од власта, Стамболов ги изгубил сите привилегии, а останал и без заштита од своите непри?атели. Кнезот не презел ништо за да го заштити сво?от поранешен прв човек. ^[2] Оттука, под нераз?аснети околности, на 15 ?ули 1895 г., Стамболов бил смртно ранет во Софи?а . Нема дирекни докази кои го поврзуваат Фердинанд со убиството на поранешниот прв министер, ме?утоа посто?ат сомнежи дека то? бил еден од нарачателите на атентатот. Падот и смртта на Стамболов довеле до затоплува?е на руско-бугарските односи . Новиот руски цар Никола? II бил подготвен да го признае Фердинанд за законски владетел на Бугари?а , а кнезот пак, од сво?а страна, го поканил царот да биде кум на бугарскиот престолонаследник Борис .

Кога руската делегаци?а пристигнала во Софи?а , Фердинанд свечено пред плоштадот на парламентот ?а открил статуата на рускиот цар Александар II - Царот ослободител , ко?от, намерно или не, со задниот дел бил свртен кон француската амбасада ^[3] , а руско-бугарските односи влегле во нова фаза:

?

Бугари?а повторно станала главна фигура на руската стратеги?а при балканската шаховска табла [2]

“

Признава?е за законски владетел на Бугари?а [ уреди | уреди извор ]

По падот на Стефан Стамболов и Мелничкото востание , кнезот Фердинанд бил признат за законски владетел. На 14 февруари 1896 г. во Софи?а бил миропомазан бугарскиот престолонаследник, а потоа следувало признава?е на Фердинанд од Руси?а и западноевропските држави . На 13 март во Софи?а пристигнале два султананови фермани. Со едниот, Фердинанд бил признат за кнез на Бугари?а, а со другиот за главен гувернатор на Источна Румели?а , биде??и формално - правно Бугари?а сe уште не била независна држава, а кнезот бил вазал на Османлиското Царство .

Фердинанд Лисицата (Фокси Ферди) [ уреди | уреди извор ]

Фердинанд претпочитал та?ни преговори, задкулисни игри, убедува?а и лукавство при оставрува?ата на своите цели, како на внатрешен така и на надворешен план. Главна негова политичка платформа била зголемува?е на сво?ата популарност во Бугари?а , зацврстува?е на власта и престолот, при што, за да ги оствари овие цели кнезот бил подготвен да се сретне и разговара со секого.

На надворешен план, Фердинанд сакал да ?а претстави Бугари?а како фактор од ко? зависи редот и мирот на Балканскиот Полуостров , независност и кралство ^[2] . То? разбрал дека Бугари?а со сво?ата географска положба во срцето на Балканот , може да бара со?узници ме?у двете големи сили Австроунгари?а и Руси?а , а тие соодветно биле на?многу заинтересирани за то? дел од Европа .

Таквиот анатагонизам овозможувал неограничено делува?е на личната кнежевска дипломати?а. Од падот на Стамболов па сe до првата децени?а на XX век , Бугари?а кокетирала ме?у Виена и Санкт Петербург , секако под вли?ание на самиот кнез. Бугарската држава од 1878 г. имала самоуправа, но формално-правно султанот во Цариград и понатаму бил суверен на бугарскиот кнез. Такавата положба имала репекусии на внатрешен и надворешен план.

Бугарскиот кнез морал да ги почитува протоколите на султанот и да ги разгледува желбите на Високата порта по разни праша?а за Источна Румели?а или административниот статус на Бугарската егзархи?а и не?зиниот однос со Цариградската патри?арши?а . Така, Фердинанд сакал руско-австрискиот анатагонизам да го искористи за да се ослободи од тутурството на Високата порта .

Балансира??и ме?у Руси?а и Австроунгари?а , Фердинанд од 1895 г. му се умилкувал на рускиот цар, ме?утоа во почетокот на XX век, бугарскиот кнез увидел дека балканските амбиции на Франц ?осиф I нудат подобра перспектива. Фердинанд та?но се приближил на Виена . Затоа, Фердинанд од сво?ата роднина Мари?а Единбуршка од Романи?а бил наречен Фердинанд Лисацата или Фокси Ферди ^[2] .

Македoнско праша?е [ уреди | уреди извор ]

По Берлинскиот конгрес , Македони?а го заземала централното место во надворешната политика на Бугари?а ^[4] , а секо?а влада на Бугари?а се залагала за присоединува?е на Македони?а кон Бугарската држава ^[4] и реализаци?а на санстефанскиот идеал , при што, бугарските влади се разликувале само во методите и начинот на реализира?е на таквиот идеал ^[4] .

Ме?утоа Бугари?а не била единствената држава ко?а имала претензии кон Македони?а , тука биле и Срби?а и Грци?а ^[4] , а Македонското праша?е било од втор степен знача?но за Црна Гора и Романи?а .

Во конбинаториките за Македони?а , Црна Гора претендирала на Дебар за да изврши притисок врз Срби?а и да добие територии на Косово , додека пак Романи?а преку сво?ата пропаганда во Македони?а вршела притисок врз Бугари?а за да добие територи?ални отстапки во Добру?а .

Таквите претензии на балканските држави врз Македони?а , особено на Бугари?а , Грци?а и Срби?а , создале еден силен балкански анатагонизам ко? можел лесно да се претвори во една голема во?на и да ?а запали Европа . Една од главните одлики на монархиите од кра?от на XX век и век била спрегата со национализмот . Монархиите кои биле разнишани со Француската револуци?а сво?от опстанок го гледале во со?уз со националистите и де?ствува?ето врз националистичка карта, односно честопати монарсите се претставувале за заштитници и спроводници на националистичката иде?а.

Така, Фердинанд како странец во Бугари?а и нов владетел заиграл на картата за Санстефанска Бугари?а и во текот на своето долгогодишно владее?е то? себеси се претставувал за носител и претстваник на големата бугарска иде?а ^[4] за да ?а зачува и зголеми сво?ата популарност и за да обезбеди основа за сво?а власт и династи?а во Бугари?а .

Фердинанд во согласност со своите политички убедува?а и разбира?а за човековата природа бил подготвен на разговори, преговори, средби, пресметки и та?ни договори со секого ко? би можел да му помогне во реализаци?ата на санстефанската иде?а , ме?утоа секогаш имал предвид да добие што поголем дел од пленот , односно Македони?а .

Преговори со балканските држави [ уреди | уреди извор ]

Во 1896 г., по ме?ународното признава?е на Фердинанд за кнез на Бугари?а , то? презел широка турне?а низ Европа , ко?а започнала во Цариград . Таму, то? остварил бро?ни средби со офици?алните отомански лица и пове?е претставници на дипломатскиот кор.

На 6 април 1896 г. се сретнал со српскиот дипломатски претставник Владан ?ор?еви? . Притоа, Фердинанд ?а истакнал потребата од српско-бугарско зближува?е за што главен проблем претставувале нивните спротивставени интереси во Македони?а. Во разговорот, Фердинанд потенцирал дека додека Србите и Бугарите се расправале за раженот , за?акот сe уште бил во шума . Во контекст на тоа Фердинанд истакнал:

?

Во Македони?а, главната маса од населението ниту се Бугари, ниту Срби, туку Словени и христи?ани, кои зборуваат ?азик подеднакво далечен или ако сакате подеднакво близок на српскиот и на бугарскиот ?азик, но, ?азик, ко? е посебен ди?алект, ако не и посебен ?азик. Наместо да се караме околу тоа, дали то? е ди?алект на српскиот или бугарскиот ?азик, ние треба заеднички да работиме и тоа овде (Цариград б.н) ка? нашиот заеднички татко Султанот, за да им даде на своите верни поданици во Македони?а такви реформи кои ?е им осигураат човечки живот и културен развиток... Ако тоа се реши, културата на Македонците ?е го реши праша?ето кое што нико?а сила не може да го реши, па дури ако Србите и Бугарите поради тоа ?а фрлаат на коцка сво?ата државна егзистенци?а [5]

“

То? понудил формира?е на со?уз во ко?, според него, требало да влезат Бугари?а , Срби?а и Црна Гора , но бил против влегува?ето на Грци?а , смета??и дека таа сака да го искористи српско-бугарскиот антагонизам и да приграби голем дел од Македони?а .

Во контекст на оваа политика, во ма? 1896 г., Фердинанд се нашол во Белград и имал средба со српскиот крал Александар Обренови? и српскиот прв министер Сто?ан Новакови? . На оваа средба, српскиот премиер истакнал дека треба да се постигне договор за поделба на Македони?а на сфери на вли?ани?а, ме?утоа српскиот крал бил поотворен. То? истакнал дека на Срби?а ? е потребен излез на море и затоа, реката Струма треба да биде лини?ата за разграничува?е ме?у двете зем?и. Фердинанд во сво?от дневник запишал дека оваа праша?е ги разделува.

Малку подоцна, Бугари?а на чело со Фердинанд добила понуда за прегови од страна на Грци?а и преговорите се воделе во Букурешт , но двете страни не се договориле. Откако Бугари?а не се доворила со Атина , дошло до бугарско-српско зближува?е. На 1 март 1897 г. во Софи?а пристигнал српскиот крал со сво?ата делегаци?а. Два дена подоцна бил потпишан договорот ме?у кралството Срби?а и кнежевството Бугари?а, а договорот предвидувал:

1) Двете влади договорно да ги разгледуваат праша?ата од заеднички интерес на српскиот и бугарскиот народ во Османлиското Царство

2) Ниедна од договорните страни, без претходна согласност на другата, да не презема ништо на политички и воен план што ?е го наруши посто?ното статус кво

3) Додека заемно не се утврдат српските и бугарските интерси на национален, црковен и просветен план во Османлиското Царство, двете страни да не си пречат, туку заемно да си помагаат

4) Со спогодбата да се запознае кнезот на Црна Гора и да се покани и то? да пристапи ^[4]

По потпишува?ето на договорот, Срби?а посто?ано барала поделба на Македони?а 50:50 и, според Белград , териториите западно од реката Вардар требало да и припаднат на Срби?а заедно со Скоп?е и Куманово , а источно од Вардар на Бугари?а , додека Солун требало да се нао?а под заедничка управа.

Ме?утоа, српско-бугарските односи биле влошени поради бугарскиот трговски аген Димитар Ризов од Скоп?е . Сите обиди да се подобрат српско-бугарските односи биле неуспешни. Во 1903 г., поради случува?ата во Македони?а дошло до влошува?е на односите ме?у Бугари?а и останатите балкански држави. Фрнцускиот амбасадор во Лондон - Кабон, по средбата со српскиот крал и романскиот дипломатски претставник, истакнал:

?

Романи?а, Срби?а и Грци?а имале желба да ?а видат Бугари?а на колена пред султанот, исто како што балканските зем?и сакале да ?а видат Грци?а во една грчко-турска во?на... христи?анските народи на Балканот биле спремни да се уништат ме?у себе, поради што прифа?але соработка со неверникот [4]

“

Српскиот крал на средбата со Кабон се искажал:

?

против сите опции за Македони?а. Против деле?е, против автономи?а, биде??и не сакал да види реприза на Источна Румели?а и против реформи спроведени од страна на големите сили... да види во?на ме?у Бугари?а и Турци?а, со што Бугари?а би добила една лекци?а за наредните 25 години да не помисли да се меша во Македони?а [4]

“

Во текот на Илинденското востание , црногорскиот кнез Никола имал средба со бугарскиот дипломатски претставник во Цети?е . На оваа средба, кнезот истакнал дека Црна Гора може да покрене 50 000 во?ници против Османлиското Царство , а Срби?а , Бугари?а и Црна Гора би можеле заедно да изведат 500 000 во?ници. Ме?у другото, кнезот сметал на руска, англиска и итали?анска помош и така би го решиле македонското праша?е со делба или автономи?а.

Во текот на 1903 г. дошло до затегнува?е на турско-бугарската граница. За да се нормализираат односите, во октомври 1903 г., во Цариград бил испратен Григор Начови? . Под притисок на големите сили, двете држави започнале преговори, а Фердинанд, под притисок на Германи?а , се откажал од бара?ето за спроведува?е на реформи во Одринско . Од овие преговори произлегла Бугарско-турска спогодба од 1904 г.

Фердинанд и македонското револуционерно движе?е [ уреди | уреди извор ]

Дел од темата ? Македонски комитет “
Основачи Тра?ко Китанчев Македонската емиграци?а
Ментори Фердинанд I Бугари?а
Противници Отоманско царство МРО
Со?узник БТРБ
Конгреси ? македонски конгрес ?? македонски конгрес ??? македонски конгрес IV македонски конгрес V македонски конгрес V? македонски конгрес V?? македонски конгрес V??? македонски конгрес IX македонски конгрес Х македонски конгрес
Востани?а Мелничко востание Миси?ата на Атанас ?анков Тушимско востание Горно?ума?ско востание Илинденско востание
Органи Реформи Право Автономи?а
Фракции Сарафисти Цончевисти
Поврзано Проект за реформи ТМОРО И ВМК Миси?а на Георги Белев Македони?а Врховизам
Кути?ава: преглед разговор уреди

Односот на Фердинанд со македонските револуционери на?добро го претставил Крсто Гермов во разговор со Лазар Колишевски во 1961 г., кога истакнал:

?

... До?дов да ти кажам уште една работа: сите пишувате, и порано пишуваа, внатрешни, надворешни, врховисти, централисти и слично, е, па до?дов да ти кажам дека на Дворот (ка? Фердинанд б.н) влегувавме сите: едни низ главната врата, други низ малата врата, некои низ капи?ик, некои низ прозорец, некои преку таван, а некои богами и преку ба?а! Туку да знаеш, сите влегуваа... (Трите точки се ставени од Д. К?аки?) освен еден човек... Таму не влезе само Гоце Делчев... [6]

“

Фердинанд со претставниците на македонското револуционерно движе?е си играл топло-ладно. По формира?ето на Македонскиот комитет во Софи?а , Фердинанд и бугарската влада му дале поддршка на Тра?ко Китанчев да продолжи со организира?ето и пра?а?ето на вооружените чети во Македони?а .

Но во април 1895 г., Фердинанд примил една делегаци?а на Македонскиот комитет на ко?а, ме?у другото, истакнал дека:

?

?ас и мо?ата влада... со жал ги следевме агитациите кои се покренаа ме?у македонските жители во Кнежевството... ние со жал требаше да константираме дека последиците од тие необмислени манифестаци беа: зголемува?е на бро?от на во?ската на нашата граница, нивно преворужува?е, зголемува?е на административните и полициските органи, раздразнетост на властите и населението... ниту то?, ниту владата нема да дадат никаква поддршка за населението во Македони?а... ако... Македонците не ги прекинат своите агитации... [7]

“

Ме?утоа, без разлика на ваквото предупредува?е, кон кра?от на ?уни и почетокот на ?ули 1895 г. дошло до Мелничкото востание во Македони?а , но тоа во воен поглед било катастрофа. Веднаш по востанието, Фердинанд и неговата влада ?а откажале подdршката за Македонскиот комитет и ги собрале плодовите. Ме?утоа сплетките на Фердинанд биле откриени и во ?ануарскoто издание на весникот Право од 1896 г. било истакнато:

?

Па и зошто да не... кога делото може да се искористи за во корист на непризнаениот кнез? Кнезот замина на запад и владата ги отвори своите складови... факт дека то? со сво?ата телеграма од Карсброд за 24 часа го сопре нашето движе?е со бугарската во?ска ко?а ги затвори границите. Таа телеграма... го изеде Китанчев, ко? не можеше да поднесе дека е попаднат во неговата капаана и несвесно служел за неговите интереси [8]

“

Една година по акци?ата на Македонскиот комитет , весникот Право напишал:

?

... македонските чети минатата година во?уваа... и изво?уваа признава?е на бугарскиот кнез од Руси?а и Турци?а, бугарската влада, за да го отплати долгот за неа (Македони?а б.н) изде?ствува реформи. Работата стана квит. Услуга за услуга [8]

“

Фердинанд го искористил Мелничкото востание за свое законско признава?е, но не застанал тука. Во текот на идните години, Фердинанд се стремел да го стави под индиректна контрола Македонскиот комитет , односно макеодонското револуционерно движе?е и затоа во него уфрлал разни свои лу?е од Данаил Николаев па сe до Иван Цончев . Поради таквата политика, Фердинанд дошол во судир со некои од македонските револуционери. Борис Сарафов во своето интерв?у со Амфитеатров од 1901 г. истакнал:

?

Автономната македонска иде?а нe скара со бугарската влада. Зар порано со нас не беше ?убезен и внимателен кнезот Фердинанд? Зар... Рачо Петров ко? со своето Министерство толку грижливо се зафати да нe скроти, не беше наш соучесник во 1895 г. и не ни дозволи да ?а минеме македонската граница и да водиме чети? Нe фалеа зошто се надеваа дека ние, со своите раце, ?е ги вадиме од огнот македонските костени и ?е им ги дадеме ним како подарок на бугарската влада. Големите лу?е сакаа да ?аваат на грбот на малите. Владата мечтаеше за Санстефанските граници, кнезот Фердинанад... го примамува ефектот кон своите два венца да го придодаде и третиот - Македони?а [9]

“

Според српскиот дипломатски претставник во Софи?а , кон кра?от на март 1902 :

?

Сарафов и неговите приврзаници, а тие ?а држат во раце Внатрешната револуционерна организаци?а, не крие?а дека сакаат своето држе?е да го доведат во согласност со династичките интереси на кнезот Фердинанад, ко? секогаш насто?уваше та?но да раководи со комитетскиот ред и на то? начин како носител и претстваник на големата бугарска иде?а... да ?а зачува и зголеми сво?ата популарност [10]

“

Ме?утоа истиот српски претставник истакнал дека:

?

Сарафов и неговите приврзаници отворено из?авуваа дека ним не им дошло до националистички проповеди, туку до политичко ослободува?е, за кое народот треба да се подготви и воодушеви, за во дадениот час да биде готов да се жртвува. Малку расположени да му служат на политичките интереси на кнезот Фердинад и на славистичките стремежи на бугарските државници, тие се воодушевуваат од иде?ата за самосто?на Македони?а, до ко?а, според нивното мисле?е, во денешните политички услови може да се до?де под покровителство на Султанот. И токму затоа што не сакаат да допуштат автономи?ата да послужи како мост за подоцнежната бугарска анекси?а, предизвикаа гнев ка? кнезот Фердинад и тогашниот шеф на владата - Каравелов, ко? како запален шовинист, прв почна да ги гони (Сарафистите б.н). Само со тоа гоне?е може да се об?асни што на чело на ВК до?де резервниот генерал Иван Цончев и поетот Миха?ловски, од кои првиот е повереник на кнезот Фединанад, а другиот приврзаник на Каравелов [4] [10]

“

Ме?утоа и покра? спротивставува?ата, Фердинанд успеал да го стави Македонскиот комитет под сво?а контрола преку генералот Иван Цончев , а од тука произлегло и Горно?ума?ското востание . Фердинанд своите контакти со македонското револуционерно движе?е ги продолжил до кра?от на своето владее?е, сретнува??и се со многумина. Во своите спомени, Ванчо Миха?лов приложил писмо за кое кажува дека е напишано од Иван Балабанов, во кое, Балабанов на 27.12. 1957 г. на В. Миха?лов ме?у другото му напишал:

?

Не беше за мене та?на дека Сандански влегуваше многу често во Дворецот (т.е. ка? Фердинанд т.е) преку северната врата и мене ми правеше впечаток дека таму влегуваше со револвер во ?ебот... Дали то? се сметал за лошо платен за тоа што го извршувал и станал непри?ател на Фердинанд ?е можете вие подобро да оцените... Чудни се - да го употребам на?мекиот израз - тие средби на Сандански со царот, - то? Сандански, ко? се истакнуваше како заколнат непри?ател на врховизмот... Голема недоумица и сомничави праша?а ка? многу современици предизвикувал фактот што цар Фердинад испратил венец за да биде положен врз гробот на Сандански, наскоро откако бил убиен. Венецот е положен од Иван Вапацаров, родум од Банско (таткото на поетот Никола Вапцаров, четникувал во четата на ?.Сандански б.н). Самиот Вапцаров повторуваше дека таа работа никако не може да ?а разбере - цар Фердинанд испра?а венец за Сандански... [11]

“

Меша?ето на Фердинанд во внатрешните работи на македонското револуционерно движе?е носеле несре?а за Македони?а и Македонскиот народ . Македонската револуционерна организаци?а изгубила драгоцено време во борбата со Цончевистите и Врховизмот во чие создава?е учествувал и самиот Фердинанд.

Босанска криза [ уреди | уреди извор ]

Во 1908 г., австрискиот министер Ало?з Лекс фон Ерентал ?а анектирал Босна и Херцеговина . Оваа област, врз основа на Берлинскиот конгрес , била под австриски мандат, но формално-правно таа сe уште била дел од Османлиското Царство .

Областа била анектирана без консултации со останатите големи сили. Кралството Срби?а од стратешки интереси имала територи?ални претензии кон оваа област. Срби?а извршила мобилизаци?а и ?а повикала Руси?а на помош, Австроунгари?а се обратила кон Германи?а . Со тоа е создала првата криза ко?а ?а тресела Европа во почетокот на XX век .

Руси?а била подготвена да влезе во во?на, но под вли?ание на Франци?а се откажала од таквата намера. Во целата криза била вовлечена Бугари?а и кнезот Фердинанд. На Австроунгари?а ? бил потребен со?узник на Балканот , ко? би ?а неутрализирал Срби?а во евентуална во?на и Виена го избрала Фердинанд. Неколку дена пред самата анекси?а, во Виена биле водени та?ни преговори ме?у Фердинанд и Франц ?осиф . Кнезот прифатил да биде австриски со?узник, под услов да се прогласи за цар и Бугари?а да стане независна држава ^[2] . Условите биле прифатени.

Прогласува?е за цар [ уреди | уреди извор ]

Новиот цар, за да остави голем впечаток, во придружба на главниот штаб и високите достоинственици на Бугари?а , свечено го посетил Трново и рушевините на стариот дворецот на Иван Асен I ^[2] .

На 22 септември 1908 г., во црквата Свети Четириесет маченици се одржала грандиозна религиозна свеченост на ко?а била прогласена независноста на Бугари?а, а Фердинанд I бил прогласен за цар на Бугарите ^[12] со што била возобновена титулата од Првото и Второто Бугарско Царство .

Во манифестот било истакнато:

?

... По вол?атата на... царот ослободител, големиот братски Руски народ, потпомогнат од добрите ни соседи, поданици на Негово Величество Романскиот крал, и од ?унаците Бугари, на 19 февруари 1878 г. се скрши?а робските син?ири, што со векови ?а оковуваа Бугари?а... Секогаш миро?убив, мо?от народ копнее за сво? културен и економски напредок... Таква е желбата на мо?от народ, таква е неговата вол?а, да биде како што то? посакува... ?ас и народот искрено се радуваме ма политичката преродба на Турци?а. Таа и Бугари?а - слободни и независни една од друга, ?е ги имаат сите услови за создадат и да ги за?канат при?ателските врски и да се препушта на мирен внатрешен разво?. Воодушевен од тоа свето дело и за да одговорам на државните потреби и народни желби, со благослов на севишниот, обединетата Бугари?а на 6 септември 1885 г. ?а прогласувам за независно Бугарско Царство и заедно со народот длабоко верувам, дека то? акт ?е наиде на одобрение ме?у големите сили и сочувство низ целиот просветен свет. Да живее слободна и независна Бугари?а. Да живее Бугарскиот народ [13]

“

На 12 октомври 1908 г., Фердинанд свечено влегол во Софи?а . По неговото пристигнува?е се одржала воена свеченост пред насобраниот народ, а генералот Кутиншев, воен управник на престолнината, ?а прочитал деклараци?ата за независност.

На таквото еднострано прогласува?е Османлиското Царство се заканила со во?на, а Бугари?а одговорила со воена мобилизаци?а и истовремено ?а истакнала подготвеност за мирно разрешува?е. Берлинскиот конгрес истовремено бил нарушен од Виена и Софи?а , но големите сили сe уште не биле подготвени за во?на, па затоа Фердинанд направил ненаде?на рокада.

Рокада [ уреди | уреди извор ]

Фердинад многу бргу сфатил дека неговото зближува?е со Австроунгари?а може да ?а доведе во опасност неговата власт во Бугари?а . То? се плашел дека рускиот цар Никола? II , слично како на неговиот татко, би можел да предизвика династички преврат и затоа Фердинанд сакал да добие прошка од Никола? II и го чекал мометот за тоа. Шансата се укажала во почетокот на 1909 г., кога починал чичкото на рускиот цар, во?водата Владимир Александрович. Фердинанд, иако не бил негов роднина, веднаш се упатил кон Руси?а за да присуствува на погребот. Таму рускиот цар го прегрнал Фердинанд и му простил за неговиот испад за време на Балканската криза .

На пат за Бугари?а , Фердинанд се задржал во Романи?а и се обидел да го оттргне романскиот крал Карл I од Австроунгари?а и Германи?а , тоа било желба на Никола? II . Во Романи?а , Фердинанд бил учтиво примен и оставил силен впечаток ка? своите соговорници.

Мари?а, жената на романскиот престолонаследник и, воедно, роднина на новиот бугарски цар, за посетата на Фердинанд истакнала:

?

Француската крв ко?а тече во неговите вени од него направила да биде неспоредлив говорник. Неговите брзи духовити одговори биле с?а?ни, неговата ирони?а... неповторлива и секогаш во вистински момент... често се препушташе да ужива во мометот кога сам себеси се потсмеваше, шегува??и се на сметка на сво?от физички изглед, сво?от темперамент... [2]

“

Романскиот крал ?а известил Виена за посетата на Фердинанд и, на?веро?атно, ово? извешта? не му се допаднал на Хофбург, биде??и веднаш потоа Франц ?осиф решил да го ускрати Фердинанд од орденот Златна руна , ко? во ме?увреме му го ветил. Од таквиот потег бугарскиот цар бил навреден, истакнува??и дека му се ускратува орденот по дваесет и една година владее?е, владее?е кое не било лесно, биде??и то? не е роден со круна врзана за папочната врвца ^[2] .

Ме?утоа, од руско-бугарското зближува?е следел Руско-турскиот протокол ( 1909 ), Бугарско-турскиот протокол ( 1909 ) и Руско-бугарски протокол ( 1909 ). Со нив било предвидено:

Руси?а ? ги простила на Отоманското Царство долговите уште од во?ната 1877-1878 г

Отоманското Царство се откажала од секакви финансиски претензии кон Бугари?а

Бугари?а била задолжена да ? го исплати на Руси?а долгот од 1875 г. во износ од 82 мил. франци

По потпишува?ето на договорите, на?прво Отоманското Царство , а потоа и големите сили во април 1909 г., ?а признале независноста на Бугари?а . Фердинанд со сво?ата дипломати?а успеал да ?а стекне независност ко?а била чекана триесет години ^[2] .

Прва балканска во?на [ уреди | уреди извор ]

Руси?а , благодарение на Фердинандовата рокада од 1909 г., останала господар на балканскиот простор, а можела да се надева на со?уз со Срби?а и Црна Гора , неутралност на Романи?а , на грчката наклонетост и при?ателство со Бугари?а ^[2] .

Руси?а , ко?а била незадоволна од кра?от на Босанската криза , почнала да подготвува контраудар. Серге? Сазанов , министерот за надворешни работи на Никола? II подготвил план за обединува?е на сите христи?ани на Балканот и одзема?е на османлиските територии ме?у ?адранското и Мраморното море . Во праша?е биле Албани?а , Македони?а и Траки?а .

Под вли?ание на Руси?а , балканските владетели ?а прифатиле иде?ата за со?уз и во?на со Османлиското Царство и не?зино протерува?е од Балканот . Срби?а и Црна Гора ?а сакале северна Македони?а и Албани?а , Грци?а сметала на ?ужна Македони?а и Солун , додека пак Бугари?а била заинтересирана за источна Македони?а и Траки?а , ме?утоа бугарските националисти сакале остварува?е на санстефанскиот идеал на ко? Фердинанд морал да внимава.

На?големиот проблем при комбинаториките на балканските држави предизвикала Македони?а , сите имале претензии кон неа, а потешкоти?а претставувала и не?зината поделба. Остава??и го Македонското праша?е настрана и премолчува??и ги несогласува?ата, во октомври 1912 г. балканските држави влегле во во?на со Османлиското Царство , со што започнала Првата балканска во?на .

Во текот на октомври и ноември 1912 г., Османлиите претрпеле тешки порази ка? Кир Килис , Куманово и Солун . По падот на Едрене во март 1913 г., Османлиското Царство морала да се покори. Прелиминарните договори биле потпишани во Лондон во текот на ма? со ко? Импери?ата ги потврдила своите загубени територии во Европа , со исклучок на источна Траки?а и Цариград .

Втора балканска во?на [ уреди | уреди извор ]

По победата, со?узниците почнале да се расправаат околу балканските поседи на Османлиското Царство . Грците и Бугарите се судриле околу Траки?а и брегот на Еге?ското Море . Србите и Црногорците биле незадоволни од одлуката за создава?е на независна држава Албани?а и се нафрлиле кон Македони?а . Обидите на Руси?а да се зачува Балканската антанта биле неуспешни, антагонизмот на балканските држави околу Македони?а бил преголем.

Фердинанд како носител и претставаник на големата бугарска иде?а ^[10] , а како таков во текот на целото свое владее?е се претставувал пред бугарското општесво, не можел да се задоволи со толку мал дел од Македони?а , бил подготвен на компромиси и договори но со тенденци?а да добие што поголем дел од раженот ^[5] , не реализира?ето на санстефанскиот идеал можел да го плати со губе?е на престолот.

Успехот на бугарската надворешна политика, вооруженинот триумф над Османлиското Царство и Македони?а придонеле Фердинанд да се откаже од компромис. Компромисот бил неможен поради притисокот од бугарското општество, Македони?а го заземала централното место во надворешната политика на Бугари?а ^[4] уште од 1878 година.

Затоа се ослободил од премиерот Гечов и владата ?а доверил на Данев. Заобиколува??и ?а владата, Фердинанд на генералот Савов и генералниот штаб им дозволил да извршат напад врз Србите и Грците во Македони?а . Бугарската арми?а сво?от напад го извршила на 28 наспроти 29 ?уни 1913 година и со тоа започнала Втората балканска во?на . Ме?утоа бугарскиот напад бил сопрен од Србите и Грците .

Набргу во во?ната се вклучиле Романи?а и Османлиското Царство , Романците ?а зазеле Силистра на Дунав , а Османлиите го зазеле Едрене . Во текот на еден месец Бугари?а била поразена на сите фронтови и таа на 28 ?ули 1913 година побара примир?е. Мирот бил потвреден со Букурешкиот договор , а Македони?а била поделена.

По поразот владата на Данев паднала, а за нов премиер бил поставен Радославов. Во то? момент Фердинанд сета одговорност ?а префрлил врз главниот штаб и започнал една силна антироманска кампа?а ко?а имала силен оглас во Бугари?а . На таков начин Фердинанд успеал да си ?а сочува круната ^[2] .

Прва светска во?на [ уреди | уреди извор ]

Во предвечериието на Првата светска во?на , Фердинанд преговарл и со едните и со другите убедува??и ги во сво?ата добра вол?а и добронамерност ^[2] .

Англичаните долго време верувале дека Бугари?а на кра?от ?е застане на страната на Антантата и побарале од романската кралица Мари?а, Англичанка по потекло, да помогне во подобрува?е на романско-бугарските односи .

Ме?утоа, Фердинанд посто?ано одолговлекувал под изговор дека стравува од непри?ателска акци?а од страна на Романи?а и дека не се знаее на ко?а страна ?е се приклони таа држава. Со?узниците не увиделе дека Фердинандовите размислува?а се зосновани врз Букурешкиот договор и Македони?а . За Фердинанд било важно во ко? табор ?е влезат Срби?а и Грци?а , а тие во август 1914 година биле во со?узничкиот табор.

Пречката за приклучува?е на Бугари?а во Антантата била голема, српско-бугарскиот и грчко-бугарскиот анатгонизам во Македони?а и Траки?а бил преголем за да се на?дат овие три држави повторно во ист со?уз. Фердинанд ?а сакал Македони?а , а Антантата не можела да му ?а даде биде??и калкулирала со Срби?а и Грци?а , а веро?атноста тие да се откажат од сво?от плен, била многу мала.

Затоа Фердинанд се свртел кон Централните сили , а тие му го ветиле српскиот дел од Македони?а, со можното приклонува?е на Грци?а и Романи?а кон Антантата за Фердинанд се отворала можноста за реализаци?а на Санстефанска Бугари?а ^[2] .

Во моментот на поразот во ?ули 1913 , Фердинанд на своите трупи им рекол: Соберете ги славните знами?а и очекува?те подобри денови. На 14 октомври 1915 година Бугари?а ги развееала своите знами?а об?авува??и во?на на Срби?а . Фердинанд конечно ?а одбрал страната, но погрешната, всушност, неговиот избор е логична последователност на неговата долгогодишна надворешна политика, а тоа е присоединува?ето на Македони?а кон Бугари?а . Срби?а ко?а ве?е била нападната од Австроунгари?а и водела неколку месечна во?на, сега морала да се брани и од бугарската арми?а, ко?а почнала да навлегува во Македони?а .

Француската во?ска, ко?а била стационирана во Солун , се обидела да интервенира, ме?утоа во?ската на Фердинанд Итриот ^[2] ги натерала да се повлечат. Срби?а оставена сама на себеси била поразена и остатоците на не?зината во?ска, зедно со принцот Александар , преку албанските планини се засолниле на острвот Крф.

Српскиот пораз предизвикал бес врз Фердинанд. Со?узниците истакнувале дека бугарскиот цар треба да се убие исто како што сакале да се убие германскиот ка?зер Вилхем II. Фердинанд бил осуден и од своите роднни Сакс-Кобург-Гота, англискиот крал ?ор? и белгискиот Алберт I, ко? се нао?але во спротивниот табор. Фердинанд откако ?а прифатил соработката со Централните сили дозволил бугарската арми?а, ко?а била засилена од германските сили, да биде ставена под команада на прускиот маршал Август Фон Макензен.

Исходот од оваа одлука е поразот на Романи?а во есента 1916 година, всушност Бугари?а ?а нападнала без офици?ална об?ава за во?на и учествува во не?зината окупаци?а. Со ово? чин Фердинанд дошол во судир со нов член на семе?ството Сакс-Кобург, романската роднина Мари?а, всушност бугарскиот цар со сво?ата политика ги уништил сите врски со своите роднини ^[2] . Во текот на Првата светска во?на Фердинанд сите гра?ански и воени работи ги препуштил на други лица и во текот на 1915 - 1916 година многу ретко се мешал во сериозните праша?а. Дирекно не се мешал во воените операци, а се ограничил само на доделува?ата на знами?а и ордени. На то? начин се дистнцирал од последиците и сакал одговорноста да ?а префрли врз воено-политичките кругови ко? биле поврзани со Германи?а .

Во септември 1918 година Источната арми?а под команда на Франш Д' Епере започнала силен напад врз Бугари?а . Отпорот траел околу десет дена, француско-српските сили ги потиснала Бугарите и ги зазеле Соко и Доброполе, по што навлегле на бугарска територи?а. По продорот бугарската влада побарала примир?е кое било потпишано на 28 септември

Абдикаци?а [ уреди | уреди извор ]

Фердинанд знаел каков ?е биде односот на со?узничките сили и ги надитрил сите за не им овозможи срамно да биде соборен. На 3 октомври 1918 година Фердинанд абдицирал во корист на сво?от на?стар син Борис со зборовите: Во иднина сум ваш поданик, но останувам татко на вашето величество ^[2] .

Освен неколку болшевизирани одреди ко? сакале да прогласат република, Бугарите го испратиле Фердинанд длабоко возбудени, а на?големиот дел од народот во поранешниот суверен гледале како на жртва на неправедна судбина ^[2] Со?узниците кои се надевале дека ?е наидат на стариот цар ко? бил оптоварен со своите дела, тие го сретнале младиот принц ко? бил невик како ?агне ^[2] . Фердинанд успеал да ?а спаси династи?ата.

Прогонство [ уреди | уреди извор ]

Откако не му било дозволено да остане на своите имоти во Унгари?а , то? заминал во градот Кобург во Германи?а и таму живеел до кра?от на животот.

По во?ната, извесно време користел пензи?а од германската влада. Во 1920-те, то? ги продолжил своите научни истражува?а низ ?ужна Америка , патувал низ Бразил , Аргентина и Уругва? , а ?а посетил и источна Африка .

Учествувал на ме?ународни научни симпозиуми по ботаника и орнитологи?а. Борис III никогаш не му дозволил на сво?от татко да ?а посети Бугари?а и покра? сите обиди на Фердинанд, а особено во 1937 г., по ра?а?ето на престолонаследникот Симеон Трновски .

Во текот на 1930-тите и 1940-тите, Фердинанд често отседнувал во семе?ните имоти во денешна Словачка - замокот ?Свети Антон“ ^[14] . Ово? имот го напушил во есента 1944 г. поради напредува?ето на Црвената арми?а кон Прага .

Смрт [ уреди | уреди извор ]

Фердинанд починал на 10 септември 1948 г. во сво?от дом во Кобург. То? ги надживееал своите два?ца сина, како и кра?от на династи?ата што ?а основал то?. На смртната постела, Фердинанд го прашал сво?от а?утант ген. П. Ганчев: Кога заминуваме за Бугари?а? Неговата последна вол?а била да биде закопан во Бугари?а и затоа неговото тело било привремено сместено на семе?ните гробишта во католичката црква "Св. Августин" во Кобург, покра? ма?ка му и татко му.

Семе?ство и личен живот [ уреди | уреди извор ]

Се тврди дека Фердинанд бил бисексуален во текот на сво?от цел живот, но според современиците, до средината на неговиот живот преовладувал интересот кон женскиот пол ^[15]

Фердинанд се женел двапати. Првиот пат со итали?анската принцеза Мари?а Луиза Бурбон-Пармска, а со неа имал четири деца:

цар Борис III (1894-1943)

кнез Кирил Преславски (1895-1945)

кнеги?ата Евдоки?а (1898-1985)

кнеги?ата Надежда (1899-1958).

Мариja-Луиза умрела при пора?а?ето на Надежда, а по не?зината смрт, се оженил со германската принцеза Елеонора, но со неа немал деца. Според некои податоци, во 1947 г., Фердинанд побарал дозвола од епископот за склучува?е на трет брак со Елизабет Брезек.

Награди [ уреди | уреди извор ]

• Орден ?Св. Рамноапостоли Кирил и Методи?“ , Бугари?а
• Кавалер на орден “За храброст” I степен, Бугари?а
• Орден ?Голем орден на Златното руно " , Австроунгари?а (1911)
• Орден ?Голем офицер на Ппрвата леги?а" , Франци?а
• Орден ? Железен крст “ , I степен, Германи?а
• Орден ?Св. Александар Невски" , Руси?а (1910)
• Кавалер на Големиот крст на Воениот орден на Макс ?осиф, Бавари?а

Историски погледи [ уреди | уреди извор ]

Историската наука Фердинанд го третира како противречна личност. Од една страна, се истакнуваат, посебно од бугарската историографи?а, неговите заслуги за издига?е на Третата бугарска држава, како и зацврстува?ето на не?зината независност.

Но, врз Фердинанд се нафрла и вината за вовлекува?ето на Бугари?а во Втората балканска во?на и Првата светска во?на во кои Бугари?а доживеала две национални катастрофи.

То? имал голема улога во поделбата на Македони?а и се смета за директен наредбодавец на убиството на ?ане Сандански . Неговото меша?е во македонското револуционерно движе?е било погубно за цела Македони?а .

Извори [ уреди | уреди извор ]

Литература [ уреди | уреди извор ]

• Guy Gauthier, Les Aigles at les Lions, Histoire des monarchies balkaniques, Editions France-Empire, 1996
• Ванчо ?ор?иев, Слобода или Смрт, Македонското националноослободително движе?е во Солунскиот вилает 1893 - 1903 година, Табернакул, Институт за истори?а - Филозовски факултет, Скоп?е, 2003
• Панде Константин, Национлнотоослободително движение в Македония и Тракия 1893-1903, София, 1979
• Граф Робер дьо Бурбулон: ?Български дневници“ . София 1995, ИК ?Колибри“
• Даниела Давчева: ?Лисицата и лъвът. Фердинанд I. на фона на българската психологическа и политическа действителност 1886 - 1902“ . София 1994. УИ ?Св. Климент Охридски“
• Цар Фердинанд: ?Съвети към сина“ . София 1991. ИК ?Св. Климент Охридски“
• Иван Йовков: ?Кобургът“ . София 1980
• Josef Knodt: ?Ferdinand der Bulgare“ . Bielefeld 1947
• Йоахим фон Кьонигсльов: ?Фердинанд Български“ . София 1998. Изд. Гал-Ико
• Ханс Рожер Мадол: ?Фердинанд. Цар на българите“ . София 1932, 1992
• Erickson, Edward J. (2003). Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912?1913 . Greenwood Publishing Group. ISBN   0-275-97888-5 .
• Fotakis, Zisis (2005). Greek naval strategy and policy, 1910?1919 . Routledge. ISBN   978-0-415-35014-3 .
• Hall, Richard C. (2000). The Balkan Wars, 1912?1913: Prelude to the First World War . Routledge. ISBN   0-415-22946-4 .
• Langensiepen, Bernd; Guleryuz, Ahmet (1995). The Ottoman Steam Navy, 1828?1923 . Conway Maritime Press. ISBN   0-85177-610-8 .
• Schurman, Jacob Gould (2004). The Balkan Wars, 1912 to 1913 . Kessinger Publishing. ISBN   1419153455 .
• Seton-Watson, R. W. (2009) [1917]. The Rise of Nationality in the Balkans . BiblioBazaar. ISBN   978-1113882646 .
• Bade, Klaus J; Brown, Allison (tr.) (2003), Migration in European History , The making of Europe, Oxford: Blackwell, ISBN   0631189394 , OCLC   52695573
• Keegan, John (1998), The First World War , Hutchinson, ISBN   0091801788
• Taylor, Alan John Percivale (1963), The First World War: An Illustrated History , Hamish Hamilton, OCLC   2054370
• Willmott, H.P. (2003), World War I , New York: Dorling Kindersley, ISBN   0789496275 , OCLC   52541937

Надворешни врски [ уреди | уреди извор ]

? Фердинанд I “ на Ризницата  ?

• U.S.Library of Congress - снимки в цял ръст , в профил , сред хора
• Г.Кокеров. ЧОВЕК НА ВОЛЯТА, ЧОВЕК НА ДЕЛОТО Животът, мечтите и делото на цар Фердинанд (26.02.1861, Виена ? 10.09.1946, Кобург). (Публикувано през 1998 г. в алманаха "Света гора" по случай годишнина от смъртта.)
• Historical photographs of the royal palace in Sofia
• ГОДИШЕН ЗБОРНИК НА ФИЛОЗОФСКИОТ ФАКУЛТЕТ бр. 62 (2009)

Фердинанд I Династи?а Сакс-Кобург и Гота Помлада гранка на Династи?а Ветин Роден(а): 26 февруари 1861 Починал(а): 10 септември 1948
Владе?ачки титули
Претходник Александар I	Бугарски принц 7 ?ули 1887 ? 5 октомври 1908	Прогласен за цар Независност на Бугари?а од Отоманското Царство
Нова титула Кнежевство издигнато на царство	Бугарски цар 5 октомври 1908 ? 3 октомври 1918	Наследник Борис III
Политички функции
Претходник Александар I	Владетел на Источна Румели?а 7 ?ули 1887 ? 5 октомври 1908	Прогласен за цар Независност на Бугари?а од Отоманското Царство

Стати?ата ? Фердинанд I “ е избрана стати?а . Ве повикуваме и Вас да напишете и предложите избрана стати?а (останати избрани статии ).

Нормативна контрола WorldCat VIAF : 11150772 LCCN : n80107275 ISNI : 0000 0000 6126 879X GND : 118686720 SELIBR : 186761 SUDOC : 076080595 BNF : cb14976090z (податоци) NKC : jn20031125005 KulturNav : id