Традици?а ? збор што доа?а од латинскиот traditionem , односно traditio со значе?е дека ?нешто се пренесува натаму“, а се користи на пове?е начини, но на?често да означи збир на верува?а или обичаи во одредена област, на пример: христи?анска традици?а, традици?а на прослава и слично.

Концептот на традици?ата [ уреди | уреди извор ]

Без оглед дали проучуваме специфичен елемент на фолклорот , или начинот на ко? членовите на групата комуницираат и учат, традици?ата секогаш е витална, динамична одлика на културата на одредена фолклорна група. Всушност традици?а е често првиот збор ко? па?а на памет кога лу?ето размислуваат за тоа што е фолклор . Токму заради тоа што иде?ата за традици?а е толку позната, честопати се поставуваат праша?а околу тоа како фолклористите го толкуваат концептот и како то? се вклопува во генералното сфа?а?е на терминот фолклор. Овие праша?а се поврзани со тоа како традициите се пренесуваат, како тие се учат и одржуваат во рамки на одредена група. Биде??и овие праша?а се однесуваат на познати концепти, ?е ги разгледаме едно по едно, користе??и ги и како рамка за подобро разбира?е на современиот пристап кон проучува?ето на традици?ата. Традици?а е:

1. нешто што го споделуваме и процесот низ ко? се врши тоа споделува?е
2. нешто што создава и потврдува идентитет
3. нешто што групата го идентификува како традици?а.

Традици?ата е нешто што се пренесува, но таа го подразбира и процесот на тоа пренесува?е

Иде?ата за традици?ата [ уреди | уреди извор ]

Иде?ата за традици?ата е суштинска за фолклорот и фолклористичките студии; сепак како што дисциплината се менувала и се развивала така се менувал и начинот на ко? фолклористите ?а сфа?але традици?ата. Сега таа ве?е не означува некаков реликт (остаток од минатото) ко? се пренесува од генераци?а на генераци?а во рамки на неко?а заедница. Еволуци?ата во сфа?а?ето на традици?ата се случила и заради тоа што самите фолклористи ве?е не се гледале себеси како неко? ко? собира остатоци од неписмените или несофистицираните групи за да ?а зачува нивната културна истори?а. Наместо тоа, како елементи на традици?ата почнале да се наведуваат оние врз кои групата се потпира за да го зачува постоечкото чувство на групен идентитет.

Терминот традици?а, како и фолклор, се однесува на неколку ме?усебно поврзани концепти. То? ?а означува содржината на она што се комуницира, како и самиот процес на комуникаци?а. Терминот исто така се однесува на она што го чини процесот на создава?е на традици?а. На пример, неко?а приказна, чинот на раскажува?е и начините на кои приказните и раскажува?ето се важни за една група, сето тоа е знача?но кога зборуваме за традици?ата. Оваа дефиници?а имплицира (подразбира) чувство на континуитет и споделени матери?ални предмети, обичаи и вербални експресии, кои продолжуваат да бидат практикувани внатре и поме?у одредени групи.

Концептот на континуитет ?а сугерира важноста на времето и повторува?ето во традици?ата, но то? исто така се употребува за да се забележи дека традициите не секогаш ни доа?аат од минатите генерации. Традициите можат да се повторуваат со текот на времето , но како што тоа го забележува Толкин , времето може да биде мерено во ? години “ но и во ?моменти“. Повторува?ето е знача?но за воспоставува?ето континуитет: групата повторува нешто биде??и тоа ? е знача?но, доколку не би било знача?но, тоа не би било повторувано, а ако не е повторувано нема да стане традици?а. Континуитетот не значи истост или точност, биде??и традициите не се секогаш просто дуплицирани, изведени на истиот начин секогаш кога се повторени. Поимот континуитет пове?е се однесува на значе?ата кои ?а поврзуваат традици?ата со групата. Споделува?ето го опишува процесот на подучува?е и уче?е на традициите но исто така ни помага да го концептуализирме преносот ко?а се случува внатре групата, ме?у не?зините членови, како и ме?у групите. Тоа ни помага да видиме дека традици?ата не секогаш се движи по ?права“ лини?а, од минатото кон сегашноста , од една генераци?а на следната. Традици?ата вклучува простор и време , ние ги пренесуваме традициите од група на група, од лице на лице, од место на место - во сегашноста - поме?у и внатре групите.

Традици?ата и чувството на идентитет [ уреди | уреди извор ]

Некои фолклористи сметаат дека групите ги бираат традициите, одбира??и настани и херои од нивното културно минато кое го моделираат минатото за тоа да се вклопи во нивната сегашна концепци?а за самите нив. Одбира?ето на традициите ги засилува вредностите и верува?ата во моменталниот ими? на групата. Откако еднаш ?е сфатиме дека постои процес на ?селективна традици?а“, начините на кои традици?ата помага во создава?ето или потврдува?е на групното чувство на идентитет стануваат многу по?асни.

Учеството и споделува?ето на традициите на одредена група им овозможува на не?зините членови да се чувствуваат дека се дел од неа. Често ние не сме свесни за тоа како воопшто сме започнале да почитуваме одредена традици?а. Понекогаш пак свесно одлучуваме да се придружиме на неко?а група, биде??и не?зините традииции ни се допа?аат. Уче?ето на традици?ата, според Хенри Гласи (1995), е еден вид осмоза - кога зборува за уче?ето на традиционалната уметност, то? го опишува процесот едноставно како споделува?е на ист воздух со уметничкиот ментор, ко? ни овозможува да навлеземе во суштината на уметничката форма.

Еден турски грнчар го опишува процесот на следниов начин: ?Во младоста, додека учиш, ти го дишеш воздухот на искуството. Воздухот циркулира во тебе, меша??и се со здивот на тво?ата сопствена душа. При создава?ето ти го испушташ воздухот и твоето дело емитира одредена хава, воздух ко? го делиш со другите дела, создадени од оние кои вдишале и издишале во истата атмосфера“.

Ово? поетски опис ?а илустрира главната иде?а за тоа како ние учиме и споделуваме традици?а; примерите од терен, како горенаведениот, ни помагаат ?да ?а разбереме традици?ата како процес, интегриран стил на творба“.

Следе??и ?а оваа лини?а на мисле?е, станува ?асно дека иде?ата за пренесува?е на традици?а пове?е не го опишува начинот на ко? ние го сфа?аме процесот на уче?е и адаптаци?а на традициите. Традициите имаат различно потекло, и понекогаш нивниот извор е навистина во групите кои постоеле пред нас, но иде?ата дека нешто се ?пренесува“ сугерира дека споделува?ето на традициите е само линеарно и хронолошки. Антропологот Клифорд Гирц пишува за културата како за мрежа. Размислува?ето за традици?ата е дел од таа мрежа на однесува?а и текстови кои помагаат да се добие по?асна иде?а за начиинот на ко? традиците се споделени, изградени или повли?аени од културните однесува?а на фолклорната група и не?зините членови.

Визуелизира?ето на културата како мрежа, и на традици?ата како нешто што активно се пренесува и циркулира низ таа мрежа, ни помага да видиме дека минатото е само еден дел од флуидниот, сложен процес. Ово? концепт на традици?а вели дека традици?ата е, на едно ниво, ?создава?е на иднина од нашето минато“ (Гласи), но исто така ни покажува дека минатото е само еден од патиштата на споделува?е и продолжува?е на традици?ата. Ние учиме од минатите групи, но исто така учиме од лу?ето и групите кои посто?ат во сегашноста; ние формираме и адаптираме традици?а во сегашноста за таа да одговара на моменталните интереси и искуства на групата.

Кога мислиме на тоа ко? ?а пренесува традици?ата и ко? ?а учи и ?а продолжува, на?често на ум ни доа?а неко? поединец. Фолклористите го користеле терминот ?носител на традици?а“ за да укажат на еден посебен член на одредена група ко? ?а пренесува традици?ата на други членови на групата, и понекогаш активно и свесно ?а подучува или споделува со други. Ово? назив може добро да послужи за идентификува?е на поединец ко? групата го смета за, на пример, ма?стор занаетчи?а или вешт раскажувач на приказни; сепак, не е целиот фолклор комунициран од еден поединец ко? има специфична улога на носител на традици?ата во неговата односно не?зината фолклорна група. Ниту еден поединец не ?а ?поседува“ традици?ата, односно нико? нема помало или поголемо право или вештина да ?а споделува.

Како што наведува Дороти Но?с (Dorothy Noyes), концептот на носител на традици?а постои како дел од ?стара парадигма ко?а ги разбираше лу?ето како носители а не создавачи на традици?ата“. Од оваа постара дефиници?а произлегува дека одреден текст само се пренесува од збор до збор на друг човек, а притоа не служи за комуникаци?а. Изведувачот, ко? комуницира во стандардизиран контекст, така личи на професор ко? предава во училница или учител по пи?ано ко? ги насочува движе?ата на прстите на неговиот ученик. Според оваа дефиници?а, само оние поединци кои ?а пренесуваат традици?ата имаат активна улога во споделува?ето и продолжува?ето на групните традиции, другите членови се секогаш пасивни примачи на традициите. Ова е елитистички начини на гледа?е на фолклорот и на тоа како функционираат групите, биде??и сугерира постое?е на ?фолклорни специ?алисти“ кои имаат поголема мо? на пренесува?е на традиции отколку други членови на групата. Секако такви вешти лу?е или изведувачи навистина посто?ат. Тие можеби знаат неко? посебен текст подобро токолку другите. Во оваа смисла терминот носитл на традици?а има вредност, кога опишува ваков тип на подучува?е или споделува?е од страна на изведувач, биде??и то? може да им помогне на фоклористите да зборуваат за лу?ето со коишто соработуваат како консултанти. Но важно е да се нагласи дека ваквите примери илустрираат само еден од начините на кои традициите се одржуваат и учат. Сите членови на групата учествуваат во тековен процес на споделува?е и создава?е на фолклорот.

Во пове?ето ситуации неформалната природа на фолклорот не бара постое?е на едно лице со специфична улога да изрази и пренесе одредена традици?а. Ка? адолесцентите, кога ме?у нив се раскажува неко?а случка, не постои некаков ?ма?стор на раскажува?е“ ко? ги подучува останатите на техниките на раскажува?е во текот на големиот одмор. Процесот се повторува во неформални контексти од страна на пове?е членови на групата, и тоа ?а продолжува традици?ата. Фолклорот се однесува на идентитетот на групите онака како што то? е дефиниран од групата, а не од поединецот внатре или вон неа; ние споделуваме традиции на многу начини, во многу различни контексти, преку целата мрежа на културата.

Особено знача?на е виталноста на традици?ата - традициите се однесува?а кои ги практикуваме сега, а тие не поврзуваат со другите лу?е во групата, и можат исто така што не поврзат со друга култура, да ни овозможат чувство на етничност, или да ни помогнат да создадеме други врски. Традициите се оние неформално споделени однесува?а, обичаи и вербални изрази кои циркулираат внатре и поме?у групите. Ние ги споделуваме и ги продолжуваме биде??и тие ни помагаат да им кажеме на другите членови на групата и на оние во другите групи кои сме ние и што е тоа што нам ни значи. Тоа е причината зошто ги пренесуваме традициите низ мрежата на заедницата.

Дали традициите исчезнуваат? [ уреди | уреди извор ]

Без оглед дали се работи за семе?ство, религиска или локална група, оние групи во кои посто?ат традиции зависат од нив за да се одржи чувството на ’групност’. Со оглед на тоа што традициите ни овозможуваат чувство на припадност, ние се приврзуваме кон нив и сме загрижени да не ги загубиме. Традициите можат да не поврзат со минатитие генерации, со етничкиот и религискиот идентитет, и да не сврзат со одредени лу?е и кулутурни однесува?а кои ни се важни. Ние го црпиме нашиот идентитет делумно и од нашите традиции, така што колку што пове?е инвестираме во дефинира?ето на самите себеси како членови на одредена група, толку пове?е инвестираме во одржува?ето на традициите на таа група. Понекогаш едноставно сме носталгични за минатото, и тоа ги моделира нашите ставови и очекува?а во врска со традици?ата. Нашите поединечни животи се кратки, така што може да биде утешно доколку се почувствуваме поврзани со минатото. Често гледаме наназад за да видиме кои сме, или да видиме колку се сигурни нашите идентитети, како начин за обезбедува?е потврда дека нашите животи би продолжиле да бидат релевантни и во иднина.

Знаеме дека посто?ат ситуации во кои традициите навистина завршуваат или се насилно изменети и прекинати. На пример, истори?ата забележува примери на неколку домородни групи во Северна и ?ужна Америка кои речиси исчезнале заради болестите кои ги донеле европските доселеници. Територи?алните во?ни ме?у доселениците и домородните групи понекогаш дури и актите на геноцид избришале цели домородни заедници. Некоку групи биле преобратени во религиите воведени од колонистите и заради тоа престанале да ги практикуваат нивните оригинални традиции - понекогаш и под закана. Овие групи толку радикално се промениле (во некои случаи биле целосно уништени) што голем бро? од нивните традиции биле, во многу реална смисла, загубени. За фолклористите овие видови ситуации поставуваат голем бро? тешки праша?а и истражувачки предизвици. Дискуси?ата за начините на кои самата традици?а може да придонесе кон ваквите деструктивни акти е секако ме?у нив.

Поголем дел од времето традициите се менуваат и еволуираат природно, и она што изгледа како кра? е всушност адаптаци?а, дел од фолклорниот процес. Ова се поприродни, еволутивни видови промени кои типично се по?авуваат во нашето секо?дневно искуство. Биде??и традициите посто?ат заради тоа што имаат некакво значе?е за групите, тие ретко завршуваат нагло. Промените се постепени, а изведува?ето на традиционалната практика на нов, малку поинаков начин, не значи дека претставува непочитува?е кон традици?ата. Доколку постои ?нов“ начин, на?веро?атно се работи за тоа дека членовите на таа група, свесно или не, ?а адаптирале традици?ата за таа да има поголемо значе?е за нив, како моментални членови на групата. Доколку одредена вербална експреси?а, предмет или обича? продолжи да има значе?е за одредена група, то? на?веро?атно во неко?а форма ?е продолжи да постои. Нашата збрка околу традици?ата и не?зиниот можен кра? произлегува и од можното меша?е на традици?ата и истори?ата. Историски, одредени практики можат да завршат, но традициите еволуираат и се адаптираат.

Динамички и конзервативни елементи на традици?ата [ уреди | уреди извор ]

За нешто да биде сметано за традици?а, групата треба да е согласна дека тоа содржи одлики кои самата таа ги идентификува како суштински за дефинира?е на традици?ата. Истовремено, за да остане релевантна, традици?ата мора посто?ано да се прилагодува, да се менува и развива заедно со разво?от и промената на групата. Во неговата книга ?Динамика на фолклорот“ Бар Толкин вели дека традици?ата претставува рамнотежа на елементи кои се менуваат и елементи кои остануваат исти. То? сугерира дека фолклорот поседува и ?динамички“ (променливи) и ?конзервативни“ (статични) одлики кои му овозможуваат да биде адаптибилен, но исто така што создава чувство на континуитет. Она што ?а прави традици?ата витална и динамична е креативноста. Иако Толкин се фокусира на вербалната уметност и изборите кои ги прават поединците преку нивните креативни потези, овие концепти исто така се релевантни и за невербалната уметност и процесот на промена низ ко? поминуваат групите.

Поврзува?ето на овие два дела - конзервативниот и динамичкиот, или ?законот на близнаци на фолклорниот процес“ - об?аснува како е можно истовремено зачувува?е на базичните идеи на фолклорот и постое?е на вари?ации. Толкин сугерира дека за некои елементи на структурата или одликите на текстот е помалку веро?атно да се променат отколку други, и дека вербалниот фолклор останува на?конзервативен по природа, биде??и неговата структура и значе?е можат да зависи од римата и играта со зборови. Па дури и тогаш, ситуациите во кои овие видови изрази се споделуваат создаваат чувство на динамизам. Некои од можните вари?ации на фолклорниот текст се состо?ат во тоа како, кога и од кого то? се споделува: дури и кога текстот е доследен контекстот во ко? то? се споделува може да не биде таков. Можете да им поставите загатка на група ваши при?атели, но од лу?ето кои се присутни и од ситуаци?ата може да зависи како таа ?е биде примена и како на неа ?е биде одговорено.

Овие промени не мора да бидат драматични. Изборот на групата за некаква промена може да биде направен свесно, заради креативни или естетски причини, или заради вли?ание врз свеста на публиката и потребата традици?ата да се прилагоди на вкусовите. Промените можат да се случат и без свесност или контрола, и да бидат поврзани со групното или поединечното искуство. Но промените мораат да бидат релевантни, да имаат значе?е и да се соодветни за групата во ко?а се споделува фолклорот. Теориите на Толкин за законот на близнаци на фолклорниот процес покажуваат дека централна одлика на фолклорот е она што е вари?абилно и секогаш под вли?ание на надворешни и внатрешни промени кои се случуваат во групата. ниедна традици?а не е неменлива.

Измислува?е на традици?а [ уреди | уреди извор ]

Еден од на?динамичните процеси во кои учествуваат групите е инвенци?ата на традици?ата. Терминот ?инвенци?а“ (измислува?е) на традици?ата бил воведен од историчарите Ерик Хобсбаум и Теренс Ре?н?ер во 1983 година, и оттогаш фолклористите го истражуваат ово? концепт. Како што об?аснуваат овие два?ца автори, тоа можат да бидат традиции кои се целосно ?измислени“, создадени и воспоставени заради одредена причина, или пак тие можат суптилно да се по?ават и брзо и спонтано да се воспостават.

?асно е дека ако одредена традици?а може да биде адаптирана така за да одговара на различна публика, или ако таа може да се менува за да го одржи своето значе?е или важност за заедницата ко?а ?а практикува, тогаш и инвенци?ата не е далеку од овие по?ави. Различните начини на измислува?ето на традициите им овозможува да се по?ават во различни ситуации. Во некои случаи една ’нова’ група може да измисли традиции за кои смета дека ?е ги одржи во иднина . Други случаи можат да вклучат создава?е на традици?а од страна на постоечка група, повторно со претпоставка дека таа традици?а ?е продолжи да постои. Но една група може дури и да измисли традици?а за ко?а нема намера да ?а продолжи засекогаш, со очекува?е дека други традиции ?е ?а заменат кога тоа ?е ? биде потребно на групата.

Способноста на групите да измислуваат традиции, и во текот на процесот веро?атно да се ’измислат’ и себеси, е поврзана со пошироки културни и соци?ални последици. Хендлер и Линекин сугерираат дека традици?ата е всушност културна интерпретаци?а и ги критикуваат пораните перцепции на традици?ата според кои таа е во дихотоми?а со модерноста - во конфликтен однос со моменталните искуства на лу?ето. Иако се фокусираат на традици?ата како на нешто кое овозможува котинуитет со минатото, тие исто така велат дека суштинска црта на традици?ата е дека таа е “процес на мисле?е, тековна интерпретаци?а на минатото“. Традици?ата е и тековен процес на интерпретаци?а на идентитетот. На кра?, како што велат овие автори, измислува?ето на традици?ата постои, и оваа тековна реконструкци?а на традици?ата е една од клучните одлики на сиот соци?ален живот.

Доколку инвенци?ата на традици?ата е посто?ан процес на културна интерпретаци?а и реконструкци?а, тогаш е ?асно дека таа може да биде соци?ално и политички мо?на активност. Тед Туле?а (Tad Tuleja) вели дека неопходноста на политички немо?ните да измислат нивни традиции, ?креативно користе??и ги минатите практики - како оние кои се навистина стари така и оние кои намерно се ’остарени’ - се маркери подложни на манипулаци?а, поврзани со заедничкиот идентитет“. То? истакнува дека преку ово? процес групите можат да имаат контрола врз нивниот сопствен идентитет. Еден пример би можел да биде зимскиот празник Кванза (Kwanzaa) прослава на духовното и културното заедништво кое вклучува традиции, вредности и принципи на зем?и во Африка . Ово? празник намерно бил создаден во 1960-те години на 20 век за да промовира чувство на споделено наследство и идентитет ме?у Американците со африканско потекло. Туле?а исто така инсистира дека ?измислува?ето“ подразбира креативен импулс, а не негативна конотаци?а на лажност или ?измисленост“.

Праша?ето на автентичноста [ уреди | уреди извор ]

Едно од праша?ата кои логично се наметнуваат кога се зборува за способноста на групите да измислат традиции е како да знаеме дали одредена традици?а е автентична доколку не постои истори?а ко?а неа ?а идентификува како таква.

На неко? начин, откако еднаш видовме и прифативме дека традици?ата може да биде измислена, тогаш дискуси?ата околу тоа што ?а прави неа автентична не е неопходна. Фолклористите порано биле позагрижени околу автентичноста кога сметале дека во неа спа?аат само текстови кои се стари, рурални и чисти. Овие термини се успешно преиспитани и во на?голем дел отфрлени. Второ, откако нашиот интерес ?е се промени и ?е се сврти пове?е кон тоа како групите ги споделуваат текстовите а не се фокусира на самите текстови, тогаш и праша?ето за автетичноста станува поневажно. Автентичноста зависи од тоа како групата ги дефинира сопствените традиции. Бара?ето за ?автентична“ традици?а може да биде порелевантно за некои групи отколку за други, некои групи можат да инсистираат на дупликаци?а, истоветно пренесува?е до на?ситниот детал, додека други можат да прифатат големи вари?ации. Со други зборови, автентичноста на?добро се сфа?а во смисла на комуникаци?а внатре една група - доколку групата споделува одредена традици?а и комуникаци?а, и доколку таа има значе?е за таа група, тогаш традици?ата е автентична. Автентичноста е релативен термин и зависи само од тоа ко? ?а одредува автентичноста, и заради кои причини.

Комодификаци?ата е процес преку ко? нешто станува потрошна стока, тоа е нешто што се купува, продава или тргува. Примери за комодификаци?а на фолклорот е лесно да се на?дат, од популаризаци?а на таканаречените ?селски уметности“, па до вметнува?ето на теми од ба?ките во создава?ето на нови кукли Барби. Голем бро? лу?е истакнуваат дека на ово? начин фолклорот се манипулира за да се направат пари, и дека тоа ги потценува експресивните и комуникативните квалитети на фолклорот. Проблемот на фолклористите извира од потенци?алната штета ко?а ваквиот пазарен пристап кон фолклорот може да им ?а нанесе на интимните, дури и емоцинални значе?а кои ваквите елементи во оригиналниот контекст можат да го имаат за членовите на групата кои ги споделуваат. На пример, приказната за Пепелашка постои во многу форми и во многу културни групи. Но кога таа ?е се прераскаже од неко?а колема корпораци?а како филм и потоа ?е се рекламира како приказна чи? главен лик е некаква кукла, потенци?алот за локални вари?ации се намалува. Комодифицираните, хомогенизирани верзии создадени од филма?иите и компаниите за играчки можат да ?а засенат “автентичната“ локална верзи?а.

Политичките или соци?ални употреби на фолклорот се исто така познати, иако тие можат успешно да бидат затскриени внатре етаблирани организации или институции како училишта, влади или специ?ални интересни групи. Овие манипулации можат да бидат дел од напорите за маркетинг, или можат да изникнуваат од желбата за зачувува?е или заштита на таканаречената традиционална култура; или можат да бидат мотивирани од желбата за се прослават или задржат групните основни вредности и истори?а. Посебен вид на измислена традици?а е онаа во ко?а праша?ето на автентичноста станува високо политизирано - тоа е намерната конструкци?а или манипулаци?а на традиции за да се вли?ае врз вредностите или однесува?ата на лу?ето. Во сво?ата на?екстремна форма ово? вид манипулаци?а се приближува до пропаганда.

Рано во текот на неговата кариера, Ричард Дорсон го вовел терминот “fakelore“ односно лажен фолклор токму за да ги опише овие видови на намерно насочувани, создадени текстови. Без оглед дали тоа се прави преку намерна дисеминаци?а на вистински фолклор или преку создава?е на ба?ки и песни кои поддржуваат одредени политички вредности, ваквите видови употреба на фолклор се изградени на националистички (и носталгични) аспекти на традици?ата, кои лу?ето, на?често од доминантните политички, владини или комерци?ални институции, ги создаваат заради политички и популарни цели. Во некои случаи намерно создадените текстови стануваат дел од “автентичната“ традици?а. Фасцинантно е да се разгледува врската поме?у пазарните сили, образовните институции, владите, организациите со посебни интереси и фолклорните групи во однос на тоа како сите тие ги дефинираат и презентираат сопствените концепти на автентична традици?а.