Соци?алдемократи?ата
е
политичка теори?а
ко?а во минатото беше ориентирана кон замена на
капитализмот
со
соци?ализам
и тоа главно по
револуционерен
пат, но во понатамошниот развиток на соци?алдемократската теори?а прво револуционерниот пат кон соци?ализам беше заменет со исклучиво
реформистичкиот
, а потоа и соци?ализмот како цел беше заменет со граде?е на
држава на благососто?ба
во рамките на капитализмот. Во последно време, соци?алдемократите уште пове?е се откажуваат од своите корени и заедно со
либералите
притискаат во насока на намалува?е на економските и соци?алните права кои се придобивка на државата на благососто?ба.
Соци?алдемократи?ата како посебна политичка теори?а и политички правец се по?ави во втората половина на 19-от век. Во првата фаза од сво?от развиток соци?алдемократите беа застапници на
марксизмот
. Сепак единствените соци?алдемократски партии во кои марксизмот тогаш беше доминантна идеологи?а на преминот од 19 во 20 век почнаа да се диференцираат внатре во себе поме?у ортодоксните застапници на марксизмот (
Карл Кауцки
,
Георги Плеханов
,
Роза Луксембург
, ме?у поистакнатите) и оние што почнаа да доведуваат во праша?е некои клучни поставки на марксизмот и кои беа наречени
ревизионисти
(во прв ред
Едуард Берншта?н
).
По почетокот на
Првата светска во?на
и особено по избувнува?ето на
Октомвриската револуци?а
во
Руси?а
, предвоената внатрешна поделба во рамките на соци?алдемократи?ата драстично се продлабочи и премина во отворен расцеп. Значителен дел од левото крило на предвоената соци?алдемократи?а се отцепи од матичните партии и, под иде?но вли?ание на Октомвриската револуци?а и на
Владимир Илич Ленин
, формира
комунистички
партии. Десното крило од предвоената соци?алдемократи?а, фрапирано од недемократските потези на руските комунисти, експлицитно го отфрли?а револуционерниот пат кон соци?ализам и инсистираше на своето диференцира?е во однос на комунистите, додека дел од предвоената левица и предвоениот центар на соци?алдемократи?ата сакаше да ги помири двата закарани пола и сакаше да го зачува предвоеното единство на работничките и просоци?алистички сили, но не успеа во сво?ата намера, пред сe поради непопустливоста на комунистите, и се приклони кон десното крило, кое го задржа стариот назив - соци?алдемократи?а.
По
Втората светска во?на
соци?алдемократи?ата се откажа од замената на капитализмот со соци?ализам и се ориентира кон реформира?е и хуманизира?е на капиталистичкиот систем. Иронично, оваа преориентаци?а на соци?алдемократите по Втората светска во?на е позната како демократски соци?ализам, иако токму со не?зиното прифа?а?е соци?алдемократи?ата престана да биде просоци?алистичка сила. Формира??и често влади во ово? период, соци?алдемократите во
Западна Европа
дадоа голем придонес за изградбата на држава на благососто?ба со широки економски и соци?ални права, првенствено за сиромашните и непривилегираните.
По падот на комунизмот во
Источна Европа
и по про?авените дисфункционалности на моделите на држава на благососто?ба во Западна Европа, многу соци?алдемократи почнаа да ги напуштаат сво?ата преференции кон сиромашните и непривилегираните, придружува??и им се на либералите во кастре?ето на соци?алните програми и на државата на благососто?ба. Оваа на?нова преориентаци?а на соци?алдемократи?ата е на?позната како ?Третпат“ и ?Нов центар“, а не?зини главни застапници се
Тони Блер
и
Герхард Шредер
.
Разликата поме?у соци?алдемократи?ата и демократскиот соци?ализам
[
уреди
|
уреди извор
]
Како што спомнавме, во периодот поме?у Втората светска во?на и 90-тите години од 20-от век соци?алдемократите ?а нарекуваат сво?ата идеологи?а демократски соци?ализам. Во таа насока ме?ународната организаци?а на соци?алдемократските партии,
Соци?алистичката интернационала
, во сво?от Статут ?е напише: ?Соци?алистичката интернационала е со?уз на политичките партии и организации кои се стремат да воспостават демократски соци?ализам.“ Сепак, има??и предвид од една страна дека соци?алдемократи?ата токму со усво?ува?ето на ?демократскиот соци?ализам“ го напушти?а стремежот за изградба на соци?алистичко општество, а од друга страна дека одредени соци?алистички партии и групи внатре во соци?алдемократските партии ?а задржаа претходната цел на соци?алдемократи?ата - изградба на соци?алистичко општество кое ?е го карактеризира демократи?а - во на?мала рака е заведувачка употребата на поимот ?демократски соци?ализам“ од страна на соци?алдемократите и, оттука, единственито легитимно право на ово? поим имаат
демократските соци?алисти
.
Соци?алдемократи?ата во Македони?а
[
уреди
|
уреди извор
]
Во 90-тите години од 19-от век група македонски печалбари во Бугари?а, на чело со
Васил Главинов
, се обидуваат да формираат македонска соци?алдемократска група, а потоа и парти?а, но нивниот обид е осуетен од страна на бугарските соци?алдемократи.
По
Младотурската револуци?а
во самата Македони?а се прават обиди за формира?е на соци?алдемократска парти?а, но и ово? обид, ово?пат поради поделбата поме?у тесните и широките соци?алисти, ко?а од редовите на тогашната бугарска соци?алдемократи?а беа пренесени во круговите на македонските соци?алдемократи, завршува со неуспех.
Поме?у двете светски во?ни се прават одредени обиди за заживува?е на соци?алдемократските идеи во Македони?а, но поради диктаторскиот режим ко? владееше тоа не наидува на плодна почва. По Втората светска во?на во Македони?а е воведен комунистички режим ко? забрануваше постое?е на други иде?ни опции, вклучително и на соци?алдемократската, така што првото партиско организира?е на соци?алдемократите на почвата на Македони?а се случи по воведува?ето на
партискиот плурализам
кон кра?от на
1989
година.
Така, во
1990
година беше формирана
Соци?алдемократската парти?а на Македони?а
, а дотогашната владе?ачка комунистичка парти?а на Македони?а,
Со?узот на комунистите на Македони?а
, ?а замени сво?ата дотогашна комунистичка идеологи?а со соци?алдемократска. Следната година, тоа доведе и до промена на името на парти?ата во
Соци?алдемократски со?уз на Македони?а
. Во ноември
2005
година,
Тито Петковски
се отцепува од СДСМ и ?а формира
Новата соци?алдемократска парти?а
. На?нова парти?а ко?а во сво?от назив ?а содржи соци?алдемократската ориентаци?а е
Соци?алдемократската уни?а
, ко?а е една од двете партии кои се отцепи?а од НСДП.
- ?убомир Данаилов Фрчкоски
?Есеи за соци?алдемократи?ата“ (1991)
- Нано Ружин
?Современа соци?алдемократи?а“ (1999)
[1]
- Ентони Гиденс
?Третиот пат: обнова на соци?алдемократи?ата“ (1998, македонско издание 2002)
- Здравко Савески
?Отаде едноумието: повторно открива?е на левицата“ (2006)
- Ингвар Карлсон, Ан-Мари Линдгрен ?Што е соци?алдемократи?а?: книга за идеите и предизвиците“ (2008)
- ?ор?и Спасов
?Разво?от на соци?алдемократи?ата: кус историски преглед“ (2008)
[2]
- ?ор?и Спасов ?Соци?алдемократи?ата денес: 10-те одредници“ (2008)
[3]