Нобелова награда за мир

Од Википеди?а ? слободната енциклопеди?а
Нобелова награда за мир
Nobels fredspris
Доделува Норвешки Нобелов комитет  Уреди на Википодатоците
Мрежно место https://www.nobelprize.org/prizes/peace/   Уреди на Википодатоците


Нобелова награда за мир ( норвешки и шведски : Nobels fredspris ) ? една од петте Нобелови награди оставени во наследство од шведскиот индустри?алец, изумител и производител на оруж?е Алфред Нобел заедно со наградите во областа на хеми?ата , физиката , физиологи?а или медицината и литературата . Од 1901 година, наградата се доделува секо?а година (со некои исклучоци) на оние коишто направиле на?многу за заедништво поме?у нациите, за укинува?е или намалува?е на ве?е постоечките вооружени сили и за залага?е и пропагира?е на мировните конгреси.

Потекло [ уреди | уреди извор ]

Според тестаментот на Алфред Нобел, оно? ко?што ?а добива наградата е одбран од страна на Норвешкиот одбор за Нобелови награди, петочлен одбор назначен од страна на Норвешкиот парламент. Од 1990 година, наградата се доделува на 10 декември секо?а година во Градското собрание во Осло . Доделува?ето на наградата претходно се вршело во Атриумот на Правниот факултет при Универзитетот во Осло ( 1947 - 1989 година), во Норвешкиот институт на Нобелови награди ( 1905 - 1946 година) и во Парламентот (1901- 1904 година).

Според Нобеловиот тестамент, наградата за мир треба се додели на личноста ко?а ??е има направено на?многу за заедништво поме?у нациите, за укинува?е или намалува?е на ве?е постоечките вооружени сили и за залага?е и пропагира?е на мировните конгреси“. [1] Тестаментот на Алфред Нобел одредува да наградата се доделува од страна на комитет од пет члена избрани од Норвешкиот парламент. [2] [3]

Нобел умрел во 1896 година, без об?аснува?е за изборот на наградата за мир како категори?а на награда. Биде??и то? бил хемиски инженер со искуство, категориите хеми?а и физика биле очигледни избори. Според Норвешкиот одбор за Нобелови награди, на?големо вли?ание врз неговата одлука да ?а вклучи наградата за мир како категори?а, имало неговото при?ателство со Берта фон Сутнер ( Bertha von Suttner ), мировна активистка. [4] Некои ученици на Нобел претпоставуваат дека на то? начин Нобел се трудел да надомести за создава?е на оруж?а со разорна мо?. Во неговите прона?доци се вбро?уваат динамитот и балиститот , кои биле злоупотребувани за време на неговиот животен век. [5] Така, Ирското републиканско братство извршило напади со динамит во 1880-те години. [6] Нобел бил од помош во менува?е на Bofors од компани?а за производство на железо и челик во компани?а за производство на оруж?е.

Не?асно е зошто Нобел сакал мировната награда да се доделува во Норвешка , ко?а се нао?ала под власт на Кралството Шведска во времето кога то? починал. Норвешкиот одбор за Нобелови награди шпекулира дека Нобел ?а земал Норвешка како посоодветна за доделува?е на наградата, биде??и Норвешка немала иста воена позадина како Шведска. Одборот забележал дека при кра?от на деветнаесеттиот век, Норвешкиот парламент станал тесно вмешан во напорите на Интерпарламентарната уни?а да ги реши конфликтите преку меди?аци?а и арбитража. [4]

Номинаци?а и селекци?а [ уреди | уреди извор ]

Норвешкиот парламент го именува одборот за Нобелови награди, ко? го одбира лауреатот на Нобелова награда за залага?е за мир.

Номинаци?а [ уреди | уреди извор ]

Секо?а година, Норвешкиот одбор за Нобелови награди посебно повикува квалификувани индивидуалци да приложат номинации за Нобеловата награда за мир. [7] Законските одредби на Фондаци?ата одредуваат категории на лу?е кои се квалификувани да се номинираат за наградата. [8] Овие кандидати за номинаци?а се:

  • членови на државни парламенти и влади и членови на Интерпарламентарната уни?а;
  • членови на Посто?аниот арбитражен суд и Ме?ународниот суд на правда во Хаг;
  • членови на Институтот за ме?ународно право;
  • универзитетски професори по истори?а, општествени науки, филозофи?а, право и теологи?а, универзитетски декани и директори на иститути за мировни истражува?а и ме?ународни работи;
  • претходни добитници на наградата, вклучува??и и членови на одбор на организаци?а кои претходно ?а имаат освоено наградата;
  • сегашни и поранешни членови на Норвешкиот одбор за Нобелови награди;
  • поранешни посто?ани советници на Норвешкиот Нобелов институт;

Номинациите вообичаено мора да бидат приложени до одборот до почетокот на февруари во наградната година. Номинации од членови на одборот можат да се поднесат сe до датата на првиот состанок на одборот, после ово? рок. [8]

Во 2009 година се примиле рекордни 205 номинации, [9] но рекордот се надминал во 2010 година со 237 номинации. Во 2011 година рекордот се надминал уште еднаш со 241 номинаци?а. [10] Законските одредби на Нобеловата фондаци?а не дозволуваат ?авно открива?е на информации за номинациите, мисле?а и истражува?а поврзани со доделува?ето на наградата, барем педесет година откако самата награда е доделена. [11] Со времето многумина индивидуалци станаа познати како кандидати за Нобелова награда за мир, но ово? назив не е офици?ализиран. [12] Ме?утоа, номинации од периодот од 1901 до 1956 година се об?авени во база на податоци. [13]

Избира?е [ уреди | уреди извор ]

Номинации се разгледувани на собир на Норвешкиот одбор каде се формира кратка список на кандидати за понатамошно разгледува?е. Оваа листа е потоа разгледувана од посто?ани советници на Нобеловиот институт, ко? се состои од раководителот на институтот, раководителот на одделот за научно истражува?е и мал бро? на Норвешки академици со експертиза во тематските области поврзани со наградата. Советниците вообичаено имаат неколку месеци за да ги формираат извештаиите, кои потоа се разгледувани од страна на одборот со цел да се избере лауреатот. Одборот насто?ува да постигне едногласна одлука, но тоа не секогаш е возможно. Одборот вообичаено ?а сведува сво?ата одлука кон средината на септември но повремено кра?ната одлука не е донесена сe до последниот собир пред офици?ално прогласува?е на почетокот на октомври. [14]

Доделува?е на наградата [ уреди | уреди извор ]

Претседавачот на Норвешкиот одбор за Нобелови награди, во присуство на Кралот на Норвешка, ?а предава Нобеловата награда за мир на десетти декември секо?а година (таа дата вооедно ?а означува и годишнината од смрта на Нобел). Наградата за мир е единствената Нобелова награда ко?а не се доделува во Стокхолм. Нобеловиот лауреат добива диплома, медал и документ ко? ?а потврдува сумата на наградата. [15] Тргнува??и од 2019 година, наградата вреди десет 9 шведски круни. Од 1990 година церемони?ата за Нобеловата награда за мир се држи во Градското собрание во Осло.

Од 1947 до 1989 година церемони?а се одржувала во Атриумот на Правниот факултет при Универзитетот во Осло, неколку стотина метри од Градското собрание во Осло. Поме?у 1905 и 1946 година во Нобеловиот институт, а од 1901 до 1904 година во Норвешкиот парламент. [16]

Критики [ уреди | уреди извор ]

За разлика Нобелови награди во областа на науката и литературата, кои вообичаено се доделуваат во ретроспектива од две или три година по награденото достигнува?е, Нобеловата награда за мир се доделува за понеодамнешни или моментални достигнува?а, [17] или со намерата за охрабрува?е за идни достигнува?а. [17] [18] Одредени критичари мислат дека да се додели награда за мир врз основа на современо мисле?е од дадена епоха кое не може да се измери е неправедно или дури и погрешно, особено биде??и не може да се каже дека пове?ето од судиите се непристрасни наб?удувачи. [19]

Во 2011 година, норвешкиот дневен весник ?Aftenposten“ из?авил дека главните критики за наградата биле обврската на Норвешкиот одбор за Нобелови награди да регрутира членови од професионална и ме?ународна позадина, а не пензионирани парламентарци, преголемата ограниченост на критериумите на одборот при избор на добитникот на наградата и потребата на построго придржува?е до тестаментот на Нобел. [20] Во оваа стати?а, Норвешки историчар Еивинд Стернесен (нор. Øivind Stenersen) тврди дека Норвешка е способна да ?а користи наградата како инструмент за создава?е на националниот идентитет и потпомага?е на норвешките економски интереси и надворешна политика.

На 3 март 2015 година, за првпат во 114-годишната истори?а на наградата бил сменет претседателот на Комиси?ата што ?а доделува наградата. Имено, Торб?оерн ?агланд , поранешен премиер на Норвешка од Лабуристичката парти?а, ко? бил претседател на комиси?ата од 2009 година бил деградиран во член на комиси?ата, на местото претседател била поставена Каси Кулман Фиве, поранешната претседателка на Конзервативната парти?а. Оваа невобичаена смена на претседателот на комиси?ата се случила откако десничарските партии оствариле мнозинство во членството на комиси?ата. Инаку, ?агланд бил критикуван поради доделува?ето на Нобеловата награда за мир на нколку контроверзни личности и организации, како: Барак Обама (ко?а ?а добил наградата неколку месеци пред да стане претседател на САД ), кинескиот дисидент ?у С?аобо и Европската Уни?а . [21]

Наводи [ уреди | уреди извор ]

  1. ↑ ?Excerpt from the Will of Alfred Nobel“ . Nobel Foundation . Посетено на 26 ?ануари 2021 .
  2. ↑ Нордлингер, ?а? (20 март 2012). Peace, They Say: A History of the Nobel Peace Prize, the Most Famous and Controversial Prize in the World (англиски). Encounter Books. стр.  24 . ISBN   9781594035999 .
  3. ↑ Левуш, Рут (7 декември 2015). ?Alfred Nobel's Will: A Legal Document that Might Have Changed the World and a Man's Legacy | In Custodia Legis: Law Librarians of Congress“ . blogs.loc.gov . Посетено на 28 ?ануари 2021 .
  4. ↑ 4,0 4,1 ?Why Norway?“ . The Norwegian Nobel Committee . Посетено на 28 ?ануари 2021 .
  5. ↑ Алтман, Л. (2006). Alfred Nobel and the prize that almost didn't happen . New York Times . Посетено на 28 ?ануари 2021.
  6. ↑ BBC History ? 1916 Easter Rising ? Profiles ? The Irish Republican Brotherhood BBC
  7. ↑ ?Nomination for the Nobel Peace Prize“ . Nobel Foundation. Архивирано од изворникот на 30 август 2009 . Посетено на 28 ?ануари 2021 .
  8. ↑ 8,0 8,1 ?Who may submit nominations?“ . The Norwegian Nobel Committee. 8 октомври 2017. Архивирано од изворникот на 30 ?уни 2013 . Посетено на 28 ?ануари 2021 .
  9. ↑ ?President Barack Obama wins Nobel Peace Prize“ . Associated Press on yahoo.com. Архивирано од изворникот на 2009-10-12 . Посетено на 28 ?ануари 2021 .
  10. ↑ ?Nominations for the 2011 Nobel Peace Prize“ . Nobel Foundation. Архивирано од изворникот на 11 октомври 2011 . Посетено на 28 ?ануари 2021 .
  11. ↑ ?Confidentiality“ . Nobel Foundation . Посетено на 28 ?ануари 2021 .
  12. ↑ ?Who may submit nominations ? Nobels fredspris“ . Архивирано од изворникот на 2013-05-17 . Посетено на 28 ?ануари 2021 .
  13. ↑ ?Nomination Archive ? NobelPrize.org“ . Nobelprize.org . Посетено на 28 ?ануари 2021 .
  14. ↑ ?How are Laureates selected?“ . The Norwegian Nobel Committee. Архивирано од изворникот на 31 август 2009 . Посетено на 28 ?ануари 2021 .
  15. ↑ What the Nobel Laureates Receive Архивирано на 30 октомври 2007. . nobelprize.org.
  16. ↑ ?Prisutdelingen | Nobels fredspris“ . Nobelpeaceprize.org. Архивирано од изворникот на 4 ноември 2012 . Посетено на 28 ?ануари 2021 .
  17. ↑ 17,0 17,1 ?Obama Peace Prize win has some Americans asking why?“ . 9 октомври 2009 – преку Reuters.
  18. ↑ ?Obama's peace prize didn't have the desired effect, former Nobel official says“ . Associated Press . Посетено на 28 ?ануари 2021 .
  19. ↑ Марфи, Клер (10 August 2004). ?The Nobel: Dynamite or damp squib?“ . BBC online . BBC News . Посетено на 28 ?ануари 2021 .
  20. ↑ Нобел, Ма?кл (9 декември 2011). ?I strid med Nobels vilje“ . Aftenposten (норвешки). Осло, Норвешка . Посетено на 28 ?ануари 2021 .
  21. ↑ ?Контроверзна смена во Нобеловата комиси?а за мир“, Утрински весник , година XVI, бро? 4725, четврток, 5 март 2015, стр. 13.
Нормативна контрола
Преземено од ? https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Нобелова_награда_за_мир&oldid=4648496 “