Жарулката , инкандесцентната светилка , односно класичната електрична светилка е вештачки извор на светлина ко?а се создава кога електричната стру?а поминува??и низ тенко ( волфрамово ) влакно го загрева до усвитува?е, кое потоа почнува да зрачи светлина. Зраче?ето на светлина всушност е предизвикано од топлината. Стаклениот балон спречува металното влакно да до?де во допир со кислородот од околниот воздух (со што би била уништена).

Класичните светилки се произведуваат за различни напони (од 1,5 до 300 V) и во различни големини. Имаат едноставна конструкци?а и затоа нивната цена за производство е ниска. Работат многу добро на наизменична и еднонасочна стру?а .

Жарулката нашла широка примена, како во ку?ната така и во индустриската комерци?ална употреба. Заради тоа што произведува и прилична количина на топлина се користи во разни цели каде покра? светлината е потребна и помала количина на топлина, на пр. инкубатори, ка? младата живина, процеси на суше?е, итн.

Денес наголемо се ?авува тенденци?а на замена на жарулките со други видови светилки, главно заради помалата потрошувачка на енерги?а. Доста држави (вклучува??и ги и членките на ЕУ) одат толку далеку што планираат целосна забрана на користе?е на жарулките заради потребата да се намали потрошувачката на електрична енерги?а.

Истори?а на жарулката [ уреди | уреди извор ]

Често се вели дека Томас Едисон ?а пронашол жарулката, но пред Едисон се наведуваат ими?ата на 22 други пронао?ачи на светилката со вжарено влакно. Всушност Едисон го унапредил ве?е посто?ниот производ. То? употребил поефикасен матери?а, постигнал поголем вакуум во балонот, и конечно, поголема отпорност на светилката. ^[1] Пронао?ачите пред Едисон се заборавени од едноставна причина биде??и сво?от изум ( прона?док ) не го пласирале за поширока употреба, како што тоа го сторил Едисон со сво?от дистрибутивен систем на еднонасочна стру?а. Првиот систем за напо?ува?е со еднонасочна стру?а му овозможил на Едисон да направи и цел систем на осветлува?е. ^{[2] [3]}

Уште во 1802 година Хамфри Де?ви ?а имал на?мо?ната електрична батери?а на светот. Истата година го добил првото светло од усвитено тело пушта??и електрична стру?а низ тенко парче платина кое се усвитило. Платината ?а избрал заради високата точка на топе?е . Добиеното светло не било доволно силно, ниту траело доволно долго, така што не нашло неко?а практична примена. Но тоа било претходница за многу серии експерименти во следните 75 години, до изработката на светилката од Томас Едисон ко?а добила свое место во пракса и почнала првпат комерци?ално да се употребува во 1879 година. ^[4] Хамфри Де?ви исто така, во 1809 година, направил лачна светилка , поврзува??и две ?агленови прачки на батери?ата. Ова го демонстрирал на Англискиот кралски институт во 1810 година. Во текот на XIX век, експериментите се ределе еден по друг. Се користеле разни матери?али како: платина, иридиум, ?агленови прачки итн.

Дури во 1835 година ?е?мс Линдсе? демонстрирал константна електрична светлина во Данди , Шкотска . Се разбира тоа било многу слаба светлина, како што и самиот Линдсе? рекол, можел да чита книга кога светилката била оддалечена до некои 45 см. Со понатамошно усовршува?е на сво?от изум не продолжил, биде??и наводно се заинтересирал за безжична телеграфи?а.

Во 1841 година првиот патент за светилка со вжарено влакно му е доделен на Фредерик де Моле?нс од Англи?а. То? употребила жица од платина ко?а ?а затворил во вакуумски балон. ^[5] Американецот ?он Стар (John W. Starr) добил патент за сво?ата светилка со вжарено ?агленово влакно. ^[6]

Во 1872 година, Александар Лодигин ?а пронашол светилката со вжарenoо влакно за ко?а добил патент во 1874 година. ^[7]

.

Почеток на комерци?ализаци?а [ уреди | уреди извор ]

Англискиот физичар и хемичар ?озеф Вилсон Свон (Joseph Wilson Swan) (1828-1914) во 1880 година добил патент за сво?ата светилка. ^{[8] [8] [9]} Од 1880 година Свон почнал да ги инсталира своите светилки низ Англи?а, а наскоро основал и свое претпри?атие. ^[10] Во Северна Америка во 1874 година, Хенри Вудвард и Мет?у Еванс патентирале сво?а светилка ко?а имала свои ?агленови палици ме?у електродите во стаклен цилиндар наполнет со азот . Се обиделе сво?от прона?док да го комерци?ализираат, но не биле успешни. На кра?от се одлучиле и во 1879 година му го продале сво?от патент на Томас Едисон. ^[11] Томас Едисон (1847-1930) после голем бро? на експерименти со разни метали за влакното, му се вра?а на ?агленовото влакно. Првиот успешен тест ко? траел 13,5 саати го извел во октомври 1879 година. ^[12] . Едисон продолжува со подобрува?е на диза?нот и добива патент во ?ануари 1880 година за светилка со ?агленово влакно. ^[13]

Во 1881 година, театарот Саво? (Savoy Theatre) станал прва ?авна зграда на светот ко?а била целосно осветлена со светло од електрични светилки. ^[14]

Првата комерци?ална електрична светилка со метално жарно влакно (влакно од осмиум ) го патентирал во 1898 година австрискиот пронао?ач Карл Ауер фон Велсбах (Karl Auer von Welsbach).

Првата светилка со волфрамово (tungsten) жарно влакно се по?авува на пазарот во Унгари?а во 1905 година, од унгарското претпри?атие Тунгсрам (Tungsram). ^{[15] [16]}

Конструкци?а [ уреди | уреди извор ]

Жарулката се состои од стаклен балон со волфрамово влакно низ кое протекува електрична стру?а. Контактните жици кои проа?аат низ стакленото поднож?е поврзани се со влакното. Потпорните жици всадени во стаклената основа го држат волфрамовото влакно. Стаклениот балон е наполнет со инертен гас, како што е аргонот , со цел да се намали испарува?ето на жарното влакно. Електричната стру?а го загрева волфрамовото влакно до околу 2-3.000 ^o К, доста пониска од точката на топе?е на волфрамот (3.695 ^о К). Температурата на влакното зависи од обликот и големината на влакното, како и од ?ачината на стру?ата ко?а поминува низ влакното. Вжареното влакно зрачи светло со приближно посто?ан спектар. На?честите мо?ности на жарулките кои се на пазарот се: 25, 40, 60, 75 и 100 вати (W). Производството на жарулки е во доста поширок опсег, од 0,1 до 10.000 W.

Стаклен балон Инертен гас под низок притисок (аргон, неон, азот) Волфрамово влакно Контактна жица (излегува од основата) Контактна жица (оди во основата) Потпорни жици Основа (стаклено поднож?е) Контактна жица (излегува од основата) Наво?но капче Изолаци?а Електричен контакт

Металното капче на потесниот дел на стаклениот балон се по?авува во облик на наво? или т.н. ба?онет основа. Малите цевчести светилки може да имаат контакт на двата кра?а. Контактите во грлото на светилката овозможуваат електричната стру?а да до?де преку металната основа на светилката преку двата жични контакти до спиралното влакно. За да се постигне поголем степен на искористува?е, споменатото влакно се изработува во облик на тенка спирала. Развлечената спирала на жарулка од 60 W за 110 V, долга е 58 см. Со ваков диза?н смалено е испарува?ето на волфрамот.

Поврзано [ уреди | уреди извор ]

• Електрична светилка
• Халогена светилка

Наводи [ уреди | уреди извор ]

Литература [ уреди | уреди извор ]

• T.K. Derry &, Trevor Williams (1960). A Short History of Technology . Oxford University Press.
• A. Zukauskas, M.S. Shur and R. Caska, Introduction to solid-state ligthing, John Willey & Sons, 2002.

Надворешни врски [ уреди | уреди извор ]

? Жарулка “ на Ризницата  ?

• Story-of-The-Lamp (англиски)