Екосистемот претставува целина од биотопот (неживиот дел) и биоценозата (живиот дел) на животната средина , во ко? тие се нераскинливо поврзани. Екосистемот е еден бескра?но сложен, динамичен систем на заемно поврзани делови кои де?ствуваат еден врз друг, директно или индиректно . Поради ова, екосистемот е во посто?ана промена (или движе?е).

На?општо, природните екосистеми можат да се поделат на копнени и водни. Обично копнените се класифицираат по принцип на доминантната растителна заедница ( шумски , тревести , блатни , планински екосистеми), додека водните врз основа на видот на стаништето ( морски , езерски , речни екосистеми) или доминантните организми (екосистеми на коралните гребени).

Составни делови (компоненти) на екосистемите [ уреди | уреди извор ]

• Матери?алниот дел од екосистемот го чинат:
  • неживите состо?ки (почва, вода и хранливи материи)
  • продуценти
  • консументи (растено?ади, месо?ади)
  • редуценти (разградувачи - бактерии и животни кои ги разградуваат мртвите органски материи , со што ги рециклираат хранливите материи)
• Енерги?а

Класификации на екосистемите [ уреди | уреди извор ]

Во зависност од присуството или отсуството на одреден составен дел на екосистемот, посто?ат фрагментарни (неполночлени) и полночлени екосистеми. Во неполночлените екосистеми отсуствуваат еден или пове?е составни делови, на пример, екосистем од вечен мраз ( Арктик и Антарктик ), изливи од лава и слично.

Односи во екосистемот [ уреди | уреди извор ]

Во екосистемот се сре?аваат три типа на односи ме?у неговите делови, и тоа: акци?а, реакци?а и коакци?а.

Структурно-функционална организаци?а [ уреди | уреди извор ]

Просторна организаци?а [ уреди | уреди извор ]

Големите површини во секо? екосистем се мошне разнородни. Притоа, неживиот дел од екосистемот (како почвата и атмосферата) се далеку поеднородни отколку живиот дел. Во пове?ето случаи, на?голема улога во нееднородноста на екосистемот имаат растени?ата. Во просторот варираат:

• густината на растителните единки
• разместеноста на одделните видови (групно, дифузно, петнесто распоредува?е)
• бро? на катови
• разво?ни стадиуми и сл.

Разместеноста на матери?алните градбени делови на екосистемот е нерамномерна во два правци:

• вертикално (слоевитост) - различни катови или страти, односно биогеохоризонти. Оваа слоевитост се забележува во почвата, но и во надземниот дел. Така, има кат на мовови и лишаи, кат на треви, кат на грмушки, кат на дрв?а. Растени?ата на?често ги сочинуваат т.н. фотосинтетски биогеохоризонти.
• хоризонтално (поделба на биогеоценотички парцели) - основни и дополнителни парцели.

Функци?а на екосистемите [ уреди | уреди извор ]

Првата и основна функци?а на еден екосистем е движе?ето на енерги?а и матери?а низ него. Придвижува?ето на матери?ата и енерги?ата низ одделните живи делови на екосистемот (трофички нивоа или алки) се остварува преку односот грабливец - плен , ко? ги гради ланците и мрежите на исхрана. Ланецот на исхрана е последователност од трофички нивоа (биотоп-продуценти-консументи-редуценти-биотоп), низ ко? последователно поминува матери?ата. Основен составен дел се продуцентите (организми кои самосто?но, со помош на неоргански соединени?а и енерги?а, создаваат органски соединени?а), по кои следуваат консументите (организми кои не можат самосто?но да создаваат органски соединени?а од неоргански, туку само ги употребуваат и ги претвораат за сопствените потреби). Во еден ланец на исхрана може да присуствуваат и организми кои се хранат со мртва органска матери?а, т.н. детритофаги или сапрофаги , кои понекогаш се редуценти (трета функционална група на организми во структурата на екосистемот кои ?а преработуваат синтетизираната органска матери?а во неорганска). Според ова, посто?ат два вида на ланци на исхрана: ланци кои започнуваат со пасишта и ланци кои започнуваат од мртва органска матери?а. При пасишниот ланец на исхрана, во неговиот почеток стои продуцент ко? на?често е зелено фотосинтетизирачко растение . По него следува консумент од прв ред (на?често растено?адни организми), а потоа следуваат консументи од втор ред, кои се хранат со консументите од прв ред, па консументи од трет ред итн. При детритусниот ланец на исхрана, почетокот е составен од детритус (мртви органски материи), по ко? следуваат трофичките заемоде?ства од типот на мрежа на исхрана. Мрежата е севкупност од ланците на исхрана во рамките на еден екосистем. Ово? тип на опишува?е на врските ме?у живите составни делови на екосистемот се должи поради тоа што пове?ето организми се хранат со пове?е од еден вид. Така, хранливите извори на даден вид можат да бидат и продуценти, но и консументи од различен ред.

Согласно вториот принцип на термодинамиката , преносот на енерги?а поме?у членовите на ланецот на исхрана не може да биде 100%. Автотрофните организми, какви што се зелените растени?а, имаат делотворност на искористува?е на енерги?ата под 1%, односно само 1% од достапната за нив сончева енерги?а се претвора во хемиска енерги?а во нивната биомаса . Останатите 99% се рефлектираат во атмосферата во вид на светлина и топлина . Животните , пак, од сво?а страна, задржуваат само 10% од енерги?ата ко?а ?а добиле при исхраната. Останатите 90% се излачуваат преку дише?ето и дефекаци?ата . Екскретите се храна за разградувачите (редуцентите), со кои тие обезбедуваат енерги?а за нив, но ?а губат при своето дише?е во вид на топлинска енерги?а . Всушност, целата енерги?а ко?а влегува во екосистемот ( биосферата ) се губи во вид на топлина.

Горните податоци покажуваат дека ниската делотворност на искористува?е на енерги?ата од страна на организмите побарува посто?ан принос на енерги?а, односно исхрана за да преживеат. Друга последица од ова е и фактот што само мал дел од првичната енерги?а врзана во продуцентите останува во погорните алки од ланецот на исхрана. На пример, со 100 кг маса на луцерка можат да се прехранат 10 кг маса од говедо , со кои може да се прехрани само маса од 1 кг човек.

Втората основна функци?а на екосистемот е круже?ето на матери?ата . Посто?ат неколку на?важни круже?а на материи, и тоа ?аглероден циклус , кислороден циклус , азотен циклус и воден циклус .

Временска организаци?а [ уреди | уреди извор ]

Временската организаци?а на екосистемот ?а опфа?а неговата динамика, односно како то? екосистем се однесува во текот на времето: дали е стабилен или, пак, е динамичен (се менува).

Стабилноста на екосистемот се огледува во сочувува?е на неговата структурно-функционална организаци?а во неизменета или малку изменета состо?ба во текот на подолг временски период (десетици или стотици години). Стабилноста е резултат на долг еволутивен процес на живите и неживите делови (компоненти) на екосистемот, во ко? тие се усовршувале и адаптирале во правец на минимизира?е на врските и односите на неуспешните компоненти за функционира?е на екосистемот во целина. Стабилноста се должи на можноста што екосистемот ?а има, а тоа е можност за пуферизира?е (ублажува?е) на де?ството на факторите што се отклонуваат од нормалните состо?би. Ме?утоа, стабилноста на екосистемот не е апсолутна, што значи дека потполно ист и неменлив екосистем не постои. Можат само да се разликуваат постабилни и понестабилни екосистеми; од првите се издво?уваат природните екосистеми кои се развиваат на биотопи на кои тие природно настанале - климаксни екосистеми. На?нестабилни, пак, се екосистемите создадени од страна на човекот - агроекосистеми и урбани системи.

Динамичноста на екосистемот ги опфа?а промените во составот на неговите компоненти, структурата и метаболизмот. Причини за ваквите промени се на?често надворешните абиотички фактори (светлина, топлина, влажност), но во поретки случаи и биотичките - при наезда на одреден вид (на пример, скакулци).