ДНК

Дезоксирибонуклеинска киселина ( ДНК ) ? нуклеинска киселина застапена главно во ?адрото ( хромозомите ) на клетката (интрануклеарно), но ?а има и во некои од органелите (екстрануклеарно). Неа ?а има во митохондриите и во хлоропластите , но не и слободна во цитоплазмата .

Хемиски состав на дезоксирибонуклеинската киселина [ уреди | уреди извор ]

Дезоксирибонуклеинската киселина е составена од:

Азотни бази ? пурински: аденин и гванин (со двоен прстен), и пиримидински: цитозин и тимин (со единечен прстен),
Ше?ер пентоза ? дезоксирибоза,
Фосфорна киселина ? H ₃PO ₄.

Горе, Гванин-Цитозин пар со три водородни врски. Долу, Аденин-Тимин пар со две водородни врски. Нековалентните водородни врски поме?у паровите се покажани со испрекинати линии.

Градба на дезоксирибонуклеинската киселина [ уреди | уреди извор ]

Дезоксирибонуклеинската киселина е полимер , претставува полинуклеотид од n-мономери (нуклеотиди). Нуклеотидите ме?усебе се разликуваат само по азотните бази.

Има 4 вида нуклеотиди:

А (аденин) ? дезоксирибоза ? H ₃PO ₄
Т (тимин) ? дезоксирибоза ? H ₃PO ₄
С (цитозин) ? дезоксирибоза ? H ₃PO ₄
G (гванин) ? дезоксирибоза ? H ₃PO ₄

Вотсон-Криков модел на градба на ДНК-молекулата [ уреди | уреди извор ]

Структурната (просторна) организаци?а на молекулата на ДНК е предложена од Вотсон и Крик во 1953 година, кои биле добитници на Нобеловата награда за медицина врз основа на истражува?ата на Розалинд Френклин .

Според нив молекулата на ДНК е: Дво?на спирала (дихеликс) составена од две полинуклеотидни низи. Полинуклеотидните низи ме?усебно се поврзани со азотните бази . Поврзува?ето на базите од двете низи е преку лабилни (дво?ни или тро?ни) H (водородни) врски.

Секогаш се поврзува исклучиво пуринска со пиримидинска база, со голема прецизност. На ваков начин се образуваат комплементарни парови кои се надополнуваат А = Т; C ≡ G. Ме?усебното поврзува?е на базите од двете низи не е случа?но, туку строго дефинирано.

Една молекула на пуринска база (A,G) од едниот син?ир, се врзува со молекула на пиримидинска база (C,T) на другиот син?ир и тоа секогаш комплементарно. Ако се знае редоследот на азотните бази (нуклеотиди) во едната полинуклеотидна низа, може да се определи редоследот на истите на другата ко?а е комплементарна на неа.

Нуклеотидите вдолж една полинуклеотидна низа, ме?усебно се поврзани со молекулите на H ₃PO ₄ ко?а претставува фосфодиестерска врска . За да се формира спирална структура, двете ДНК-нишки во ДНК-молекулата ме?усебе се антипаралелни. Ме?усебната ориентаци?а на двете полинуклеотидни низи од ДНК-спиралата е антипаралелна: 3’-5’ со 5’-3’.

Функци?а на ДНК [ уреди | уреди извор ]

ДНК е носител на генетската (наследната) информаци?а за синтеза на белковините , биде??и истата е запишана во редоследот на азотните бази т.е. нуклеотидите.

ДНК е молекула одговорна за наследува?е т.е. пренесува?е на наследните особини на организмите, одржува?е на видовите низ генерации и нивна евентуална менливост. Всушност, не се наследуваат сво?ства, особини, туку се наследуват гени , наследен матери?ал, од ко? во интеракци?а со средината се развиваат сво?ства или особини.

Сво?ства на ДНК [ уреди | уреди извор ]

Репликаци?а ? удво?ува?е,
Менливост ? мутабилност.

ДНК-молекулата во сите клетки на еден организам е иста и квалитативно ? има ист редослед на нуклеотиди во низата, и квантитативно ? исто количество, или ист бро? на гени, хромозоми.

Редоследот на базните парови, вдолж син?ирот на ДНК-молекулата е строго утврден и е одлика и специфика на видот.

Репликаци?а на ДНК-молекулата [ уреди | уреди извор ]

Репликаци?а е сложен процес при ко? од една молекула ана ДНК се добиваат два.

Репликаци?ата е синтеза на ДНК ко?а се врши со копира?е на не?зината молекула. Процесот се одвива во ?адрото на клетката во интерфаза. Во ?адрото за време на интерфаза има многу слободни азотни бази ? па на примарните нишки штотуку расплетени нишки се сврзуваат комплементарни бази, така од 2 примарни ДНК-нишки се добиваат 4 ДНК-нишки.

Полуконзервативен модел на репликаци?а [ уреди | уреди извор ]

Според полуконзервативниот модел на репликаци?а, на нишките од раздвоената ДНК-молекула настануваат нови син?ири со ист редослед, биде??и секо?а нишка од родителската ДНК служи како калап според ко? се прави редоследот на базите во новосинтетизираната нишка.

За процесот репликаци?а е потребно:

Матрица (молекула)
Нуклеотиди (дезоксирибонуклеотиди),
Ензими ,
Енерги?а (АТР).

Репликци?ата обезбедува пренесува?е на наследната информаци?а од клетка во клетка (при расте?е) и од генераци?а на генераци?а (при размножува?е)

При репликаци?ата можни се и грешки, т.е. погрешно поврзува?е на нуклеотиди во новонастанатата ДНК, кои ?а менуваат истата. Вакви грешки кои настануваат спонтано се нарекуваат: спонтани мутации .

Во ?адрото има механизми за исправка, репараци?а (поправка) на грешките настанати за време на репликаци?ата, затоа и бро?от на спонтани мутации заради вградени погрешни нуклеотиди е многу мал (10 ^?2).
Освен грешки при репликаци?ата, ДНК-та е подложна и на повреди или оштетува?а на нуклеотидите индуцирани од средината т.н. индуцирани мутации.