Роалд Амундсен е роден во семе?ство на норвешки бродосопственици и капетани во Борге , поме?у градовите Фредрикстад и Сарпсборг , во Норвешка , како четврти син на ?енс Амундсен и Хана Салквист. Неговата ма?ка сакала то? да не се занимава со поморска тргови?а и го охрабрувала да стане доктор, ветува?е кое Амундсен го одржувал сe до смртта на ма?ка му ко?а починала кога то? бил на возраст од 21 година. То? се откажал од универзитетот и одбрал да живее на море. ^[4]

Неговата скриена доживотна желба била инспирирана од преминува?ето на Фрит?оф Нансен на Гренланд , во 1888 година и од последната експедици?а на ?он Френклин . То? решил да живее интензивно истражува??и ги местата каде нико? не бил ^[5] .

Експедици?ата на Белгика , 1897-1899 уреди

Во 1896 година, Белги?анец , по име Адриен де Жерлаш од Гомерли, ко?што подготвувал експедици?а за научно истражува?е на Антарктикот , во Норвешка купил брод за лове?е фоки ко?што го нарекол Белгика . То? составил сво?а ме?ународен екипаж во ко? се вклучил и Роалд Амундсен.

Бродот Белгика запловил од Антверпен на 16 август 1897 ^[6] и стигнала до Греамовата Зем?а во ?ануари 1898. Таму, Амундсен учествувал во неколку истражува?а на копното со своите скии и бил првиот ко? го користел тоа на Антарктикот. Во март, бродот бил заробен во мраз во Белингсхаузеновото Море ^[7] ка? Александровиот Остров , западно од Антарктичкиот Полуостров , на 70° 30'S и шест месеци зимувал пред да се врати во Белги?а. Тоа било првото презимува?е на Антарктикот ^[8] .

Во текот на оваа прва голема експедици?а, Роалд Амундсен изградил силно при?ателство со лекарот на бродот, Американецот Фредерик Кук , ко? изиграл на?знача?на улога за успешното презимува?е на бродот. Според Амундсен, Кук го спасил екипажот од скорбут со тоа што го хранел со сурово месо од пингвини. ^[7] Кук ко? заедно со Роберт Пири го поминал северниот дел на Гренланд , му кажал бро?ни информации за Ескимите , нивните техники за заштита од студот како и за нивното патува?е со кучи?а кои влечат санки.

Северозападен приод, 1903-1906 уреди

Откако се вратил во Норвешка и добил сертификат за капетан, Амундсен ?а подготвил сво?ата прва лична експедици?а. Преминува?е на Северозападниот приод (затворен од мраз ко? го поврзува Атлантикот со Тихиот Океан преку големиот канадски север до Беринговиот Проток ). Откриен по копнен пат во 1822 година, то? никогаш не бил поминат по морски пат. Многу истражувачи се обиделе да го поминат ово? морски премин: Жан Кабо , Жак Картие и Хенри Хадсон , како и трагичната експедици?а на ?он Френклин во средината на XIX век.

За сво?ата експедици?а, Амундсен во декември 1900 се запознал со истражувачот Фрит?оф Нансен , ко? го охрабрил и го поддржал проектот. То? дури и го дополнил со пове?е научни истражува?а: северниот магнетен пол .

Амундсен ги продал своите акции од семе?ниот бизнис и запловил со шестмина членови на екипажот на 47-тонски рибарски брод, ?оа , ко? имал мал мотор. ^[9] Испловил на 16 ?уни 1903 година, потонат во долгови. Тие пловеле преку Бафиновото Море , теснецот Ланкастер и Пилскиот теснец, како и теснецот Рос и Ре?.

Наместо да тргне на запад од островот Крал Вили?ам како што направил ?он Френклин , то? одлучил да го следи источниот брег ^[7] . На 9 септември, то? го закотвил ?оа на ?ужниот брег на островот Крал Вили?ам и презимил две години во заливот што го нарекол ?оа Хе?вен (денес во Нунавут , Канада ) ^{[9] [10]} .

За време на ово? долг период, зафатен со магнетни мере?а, то? се приближил до ескимската населба Нетилик и трпеливо ги учел техниките на Инуитите за кои му раскажувал Фредерик Кук, како и нивниот ?азик . Научил да води кучи?а на санки и да носи крзнена облека од Далечниот север. По третата зима во мразот, успеал да се пробие низ Бофортовото Море и продолжува??и ?ужно од островот Виктори?а , го напуштил Канадскиот Арктички Архипелаг на 17 август 1905 година, станува??и првиот што го пробил Северозападниот приод . Пред да можел да продолжи во Ном , на тихоокеанскиот брег на Ал?аска , то? морал да застане на презимува?е. Во на?блиската телеграфска станица во Игл Сити , на 800 километри, Амундсен се вратил по истиот пат назад низ територи?ата за со порака да му го об?ави на светот успехот на неговата експедици?а. Пораката била испратена по телефон на 5 декември 1905 година. То? конечно пристигнал во Ном во 1906 година.

На Ал?аска , Роалд Амундсен дознал дека Норвешка станала независна од Шведска и добила сво? крал и испратил порака до Хокон VII со ко?а се пофалил за "подвигот на Норвешка".

Северозападниот приод бил преминат, но брзо бил напуштен поради тешкотиите при пловидба. Не бил поминат до 1977 година кога едрилицата, Виливавос и не?зиниот капетан, Вили де Роос , не го обновиле подвигот на Амундсен ^[11] .

Еспедици?ата на ?ужниот Пол, 1910-1912 г. уреди

Сонот на Амундсен бил осво?ува?ето на Северниот Пол . Во тоа време поларните експедиции биле во полн замав и со дух на конкуренци?а поме?у нациите, како за Северниот Пол (Пири, Кук, Амундсен), така и за ?ужниот ( Скот , Шеклтон ).

На 1 септември 1909 година, Фредерик Кук об?авил дека стигнал до Северниот Пол на 21 април. Шест дена подоцна, Пири об?авил дека стигнал до Северниот Пол на 6 април. Големата контроверзност околу Северниот Пол започнала.

Роберт Фалкон Скот подготвувал експедици?а , врз основа на белешки и мапи за отворен пат кон кра?от на 1908 година и почетокот на 1909 година, од страна на Ернест Шеклтон , неговиот поранешен поручник на експедици?ата Дискавери (1901-1904) ко?што ?а предводел експедици?ата, Нимрод . Шеклтон бил принуден да се врати на 9 ?ануари 1909 година, на 180 километри од ?ужниот Пол. Затоа, Скот ги забрзал подготовките за оде?е на полот. Амундсен за кратко време ги дознал вестите за осво?ува?ето на Северниот Пол, слушнал за експедици?ата што ?а подготвувал Скот и го сменил планот тргнува??и кон осво?ува?е на ?ужниот Пол ^[12] . Таквата одлука ?а држел во та?ност и за неа знаеле само брат му и неговиот прв офицер

На 3 ?уни 1910, неговиот брод Фрам офици?ално запловил од Кристи?ани?а ? денешно Осло ^{[12] [13]} . Кога стигнал во Мадера , Амундсен го известил екипажот за промена на одредиштето и му испратил телеграма на Скот.

На 14 ?ануари 1911, наместил базен камп, ко? го нарекол Фрамха?м , на подвижниот ледник во Заливот на китовите источно од Росовиот Леден Гребен на Антарктикот . Амундсен погрешно верувал дека ледникот ?е остане на цврсто тло и дека ?е биде безбеден ^[14] . Кога Тера Нова , бродот на Скот, навлегол во Заливот на китовите , тие го виделе бродот Фрам на Амундсен и на норвешката експедици?а заедно со 130 кучи?а. Скот кампот го поставил на 700 километри западно од кампот на Амундсен ка? ‘ртот Еванс.

Користе??и ги кучи?ата за санки, Амундсен и екипажот создале складишта за храна на 80°, 81° и 82° ?ужно во права лини?а кон полот. ^[4] После еден прекинат обид на 8 септември 1911, на 19 октомври Амундсен, Олав Б?аланд , Хелмер Хансен , Свере хасел и Оскар Вистинг тргнале со 4 санки и со 52 кучи?а. Отвора??и дотогаш непознат пат на ледникот Аксел Ха?берг, тие пристигнале на Поларната Висорамнина на 21 ноември, по 4 дена искачува?е. На 14 декември, во 15 часот стигнале на ?ужниот Пол. Скот тогаш бил 572 километри подалеку и му требале уште 33 дена за да пристигне.

Амундсен, нивниот камп на ?ужниот Пол го нарекол Полха?м , ку?ата на полот . ?а преименувал Поларната Висорамнина во ?Висорамнина на Хокон VII “. То? и останатите таму оставиле мал шатор и писмо адресирано до кралот Хокон каде го раскажале нивниот подвиг во случа? да загинат на пат до Фрамха?м. Преживеале и се вратиле на 25 ?ануари 1912, со 11 кучи?а откако изминале 2824 км за 94 дена (56 за оде?е, 38 за вра?а?е) или во просек 30 км на ден.

Успехот на експедици?ата на Амундсен се случил поради добрата подготовка, и то? самиот за истата рекол:

Можам да кажам дека на?големиот фактор за ова е - начинот на ко? е опремена експедици?ата - начинот на ко? се предвидува секо?а тешкоти?а и преземените мерки на претпазливост за исполнува?е или избегнува?е на тоа. Победата го чека оно? ко? има сe што треба - лу?ето тоа го нарекуваат сре?а. Поразот е сигурен за оно? ко? занемарил да се погрижи за себе - и тоа се нарекува лоша сре?а.

- од ?ужниот Пол од Роалд Амундсен ^[15]

Кога Фрам остарел, Амундсен подготвил нов брод, Мод . Во 1918 година, на ово? бро?, го преминал Североисточниот приод отворен во 1879 година од страна на Шве?анецот Нилс Густаф Норденшелд , станува??и првиот човек што ги преминал двата митски приоди на Арктикот .

Воздухопловството го привлекувало. То? ?а добил дозвола за пилот во 1918 година. Во 1923 година, планирал да се обиде да го прелета Северниот Пол , но неговиот авион се урнал неколку дена пред заминува?ето. Американски милионер, Линколн Елсворт , тогаш предложил да го финансира проектот под услов да биде дел од истиот. Во ма? 1925 година, Амундсен, Елсворт и пилотот ?алмар Ризер Ларсен (заедно со уште тро?ца членови на екипажот) полетале од Спитсберген на два хидроавиони, N-24 и N-25, и полетале пред да се случи катастрофа на 87 ° 44 ' северно. ^[16] Авионите се спуштиле на мразот неколку километри еден од друг, но екипажите успевале да се сретнат. На N-24 бил премногу оштетен, тие работеле три недели за да се создаде пистата. Биле пречекани триумфално, ?авноста мислела дека се исчезнати засекогаш.

Следната година, во 1926 година, Амундсен, Елсворт, Ризер Ларсен, Вистинг и инженерот за воздухопловство, Умберто Нобиле , одлучиле да се обидат да прелетаат со дирижабл (Итали?а го понудила леталото под услов Нобиле да биде дел од екипажот). Норж, диза?ниран од Нобиле, го напуштил Свалбард на 11 ма? 1926 година, го прелетал Северниот Пол во 01:30 часот и пристигнува во Телер во Ал?аска два дена подоцна.

Трите тврде?а за првото патува?е кон Северниот Пол (Кук 1908, Пири 1909 и Бирд 1926 - последниот само неколку дена пред Норж ), се спорни, или заради географска неточност или заради обвинува?а за лаже?е, па некои го сметаат патува?ето на Норж како прво што навистина стигнало над легендарната точка 90°N. Така, Амундсен и Вистинг се првите лу?е што стигнале до двата пола.

Амундсен исчезнал со петмина членови на екипажот на 18 ?уни 1928 година додека летал на миси?а на Арктикот . Неговиот тим ги вклучувал норвешкиот пилот Ла?ф Дитрихсон, францускиот пилот Рене Гилбо и уште тро?ца други Французи . Тие барале исчезнати членови на екипажот на Нобиле, чи?а нов авион "Итали?а" се урнал додека се вра?ал од Северниот Пол . Потоа, во близина на брегот на Тромсо, бил прона?ден резервоарот за бензин од францускиот авион Латам 47 на Амундсен. Се верува дека авионот се урнал во Баренцовото Море и дека Амундсен и неговиот екипаж загинале во несре?ата или умреле кратко потоа. Бара?ето на телата на Амундсен и тимот било отповикано во септември 1928 година од страна на норвешката влада, а телата никогаш не биле прона?дени.

Во 2004 година и кон кра?от на август 2009 година, Кралската норвешка морнарица користела беспилотната подморница Хугин 1000 за да го побара остатоците од авионот на Амундсен. Пребарува?ата се фокусирале на површина од 40 квадратни мил?и (100 км2) на дното на моретои биле документирани од германската продукциска компани?а КонтекстТВ. ^[17] Тие не пронашле ништо од авионот на Амундсен.

•  
  Како дете во 1875
•  
  1899
•  
  1908
•  
  1909
•  
  North Pole expedition, 1920

•  
  Арктик: 1903 Северозападен приод, 1918 Северозападен приод и 1926 Лет над Северен Пол
•  
  Антарктик: Патиштата на Амундсен на ?ужниот Пол (црвено) и на Скот (зелено), 1911?1912.

Библиографи?а уреди

• Roald Amundsen's Belgica Diary. The first Scientific Expedition to the Antarctic by Hugo Decleir, Bluntisham Books, Erskine Press.
• The Last Place on Earth: Scott and Amundsen's Race to the South Pole by Roland Huntford, 1979.
• Roald Amundsen , a full biography by Tor Bomann-Larsen, 2006, ISBN 0-7509-4343-2
• Scott and Amundsen ? Duel in the Ice by Rainer-K. Langner, Haus Publishing, London, 2007, ISBN 978-1-905791-08-8
• The Last Viking ? The Life of Roald Amundsen?: conqueror of the South Pole by Stephen Bown, Aurum Press Ltd, London, 2012, ISBN 978-1-84513-844-8

• Роалд Амундсен ? Енциклопеди?а Британика (англиски)
• The Fram Museum (Frammuseet)
• Роалд Амундсен напис на south-pole.com
• Кратка биографи?а од Министерство за надворешни работи на Норвешка

Дела на Амундсен

• Дела од Роалд Амундсен на проектот ?Гутенберг“
• Дела од или за Роалд Амундсен на Семрежниот архив
•   Дела од Роалд Амундсен на LibriVox (аудиокниги во ?авна сопственост)
• ?ужен Пол Arthur G. Chater's 1912 англиски превод (HTML)