Етимолошки ?преведува?ето“ означува пренесува?е , односно носе?е преку . Зборот транслаци?а , односно, преведува?е, потекнува од латинскиот збор translatio (ко? пак доа?а од trans- и fero , кои заедно означуваат ?пренесува?е“ или "преведува?е").

Германските ?азици (освен холандскиот ) и словенските ?азици исто така се засноваат на овие латински извори. ^[1]

Од грчкиот термин метафразис ( грчки : μετ?φρασι?), ко? означува преведува?е , потекнува поимот ?метафраза“, односно, буквален превод или преведува?е од збор до збор , за разлика од грчкиот збор парафразис (на грчки: παρ?φρασι?) од ко? потекнува терминот ?парафраза“, односно, ?кажува?е нешто исто но со други зборови“. ^[2]

Почетници, односно аматери во преведува?ето понекогаш кон него прио?аат како то? да е некаква ?прецизна“ наука, доследна, без да ги земат предвид поединечните корелации кои посто?ат поме?у зборовите и фразите на различни ?азици,- приод како во криптографи?ата . Таквите почетници веро?атно претпоставуваат дека сe што е потребно да се преведе еден текст е тоа да се ?енкодираат“ (шифрираат) или “декодираат“ еквивалентите поме?у двата ?азика, користе??и речник како ?клуч за дешифрира?е“.

Напротив, таква посто?ана врска би постоела само ако неко? нов ?азик е синтетизиран и истовремено складен со претходните домени на значе?ето на ?азикот, етимологиите и лексичките сегменти. Но и ка? новиот ?азик нема криптографската примена, биде??и постепено зборот ?е почне да поприма нови ни?анси на значе?е и ?е се отфрлат претходните асоци?ации токму поради самата ди?ахронична улога на секо? ?азик. Токму затоа криптографи?ата и преведува?ето се две сосем различни дисциплини.

Друго вообичаено недоразбира?е е дека секо? ко? може да зборува втор ?азик е добар преведувач . Во доменот на преведува?ето генерално се прифа?а дека на?добрите преведувачи се лу?е кои преведуваат на нивниот ма?чин ?азик , добро го разбираат изворниот ?азик,имаат специфично искуство од домен на то? ?азикот и добро го владеат целниот ?азик, особено во однос на лексиката и правописот . Освен тоа, добрите преведувачи не се само билингвални, туку се и бикултурни.

Постои дебата дали преведува?ето е уметност или вештина. Книжевните преведувачи при расправата сметаат дека преведува?ето е уметност како и пишува?ето, односно дека е творештво за кое е потребна дарба. Другите преведувачи (кои се занимаваат со технички, комерци?ални и легално-правни, односно, судски преводи) сметаат дека нивната работа е вештина ко?а се учи (односно, занает).Сепак, дури и документ ко? изгледа едноставен како на пример неко?а деклараци?а на производи, бара одредено ниво на ?азичарички способности што ?а надминува само техничка терминологи?а . Затоа, на?добрите преводи се добиваат преку комбинираната употреба на владее?е со техничката терминологи?а и способности во пишува?ето .

Преведува?ето послужило како школо за пишува?е на многу истакнати писатели . Преведувачите, вклучително и првите европски преведувачи на Библи?ата, во текот на нивната работа ги оформиле ?азиците на кои преведувале.Тие биле мостови за пренос на познава?а и идеи поме?у културите и цивилизациите. Заедно со идеите, тие во сво?от ?азик пренесувале заемки, цели граматички структури, идиоми и го збогатувале вокабуларот на целниот ?азик, црпе??и од изворниот.

Толкува?ето односно интерпретира?ето,е интелектуална активност што се состои од усна или ?азична комуникаци?а, силмултано или консекутивно , ме?у два?ца или тро?а соговорници кои не зборуваат на истиот ?азик .

Зборовите толкува?е е општоприфатен во професионалните и преведувачките студии со цел да се избегне меша?е со другите значе?а на зборот интерпретира?е , односно “ интерпретаци?а “.

На некои ?азици, како во македонскиот , францускиот , англискиот и др. ?асна е дисктинкци?ата ме?у пишаниот превод (на македонски: преведува?е , на англиски: translation , француски traduction ) и усното преведува?е (на македонски: толкува?е , на англиски, француски: interpretation ).

Толкувачите одиграле знача?ни улоги во истори?ата. Прв пример е Ла Малинче , исто така позната и како Малинцин , Малинали и До?а Марина , жена од раниот 16 век, припадничка на инди?анското племе Нахуа од Мексиканскиот Залив . Како дете таа била продадена или дадена на маиските трговци со робови и така станала билингвална. Дадена заедно со другите жени на шпанските конквискадори станала инструмент во шпанското осво?ува?е на Мексико , во улога на толкувач, советник, посредник и ?убовница на Ернан Кортес . ^[3]

Приближно три века подоцна, во САД , слична улога на толкувач за експедициите на Луис и Кларк во 1804?6 одиграла Сакагавеа . Како дете, жената од Шошон била киднапирана од Инди?анците Хидаца и станала билингвална. Сакагавеа ги олеснувала експедициите низ континентот на Северна Америка кои се протегале до Тихиот Океан . Четири децении подоцна, во 1846, Тихиот Океан станал западна граница на Соединетите Држави.

Дискусиите за теори?ата и практиката на преведува?ето се воделе уште во античко време . Старите Грци правеле разлика ме?у метафразата ( буквален превод ) и парафразата . Оваа дистинкци?а ?а прифатил и англискиот поет и преведувач ?он Дра?ден (1631?1700), ко? преведува?ето го опишал како мешавина на овие два начина преку селектира?е на еквиваленти во целниот ?азик за изразите користени во изворниот:

... Би било навреда за авторот (зборовите) да се менуваат. Но биде??и... тоа што е убаво во еден ?азик, честопати е несоодветно, па дури и нелогично во неко? друг, би било неразумно да се ограничува преведувачот слепо да ги почитува зборовите на авторот: доволно е то? да избере некои изрази кои не ?а извртуваат смислата. ^[1]

Точноста, односно верност, и ?асноста се две одлики што во минатиот милениум се сметале за идеали во преведува?е, особено за книжевното преведува?е. Овие два идеала честопати се во контрадикци?а. Па така, во 17 век, Француските критичари ?а создале фразата ? les belles infideles “ за да им укажат на преведувачите дека преводите, исто како и жените, можат да бидат или верни или убави, но не и двете нешта истовремено. ^[4]

Верноста се однесува на степенот на ко? преводот прецизно го пренесува значе?ето на текстот на изворниот ?азик, без додава?е или одзема?е од истиот, без засилува?е или намалува?е на неко? дел од значе?ето и притоа без негово изобличува?е.

?асноста се однесува на степенот колку преводот изгледа како да е пишуван на ?азикот на ко? бил пренесен текстот при што се приспособува граматиката, синтетичките и идиоматските обичаи.

За преводот што го исполнува првиот критериум се вели дека е верен превод ; а преводот ко? го исполнува вториот е идиоматски превод . Двете одлики ме?усебно се исклучуваат.

Критериумите за верноста на квалитетот на преводот се прецизноста на оригиналната содржина, видот, функци?ата и примената на текстот, неговите литературни одлики, неговата соци?ална и историска содржина и така натаму.

Критериумите за процена на ?асноста на преводот се поедноставни: неидиоматскиот превод едноставно ?звучи грешно“ и во краен случа?, при буквалното преведува?е од зборот до збор (произведено од системи за машинско преведува?е), преводот звучи сосем нелогично.

На?често, преведувачите на религиозни текстови се држат колку што е можно поблиску до изворниот текст додека пак оние книжевните честопати намерно ги пречекоруваат границите на ?азикот со цел за да произведат идиоматски превод. Честопати, кога термините што посто?ат во неко? изворен ?азик не посто?ат во целниот, истите биле поза?мувани со што целниот ?азик се збогатувал. Поголем проблем при преведува?ето претставуваат културните концепти кои немаат еквиваленти во целните ?азици. ^[5]

Цицерон и Хораци? , уште во 1 век п.н.е. се из?аснувале против преведува?ето ?од збор до збор“ ( verbum pro verbo ). ^[2] Денешната практика е слична на онаа во антиката. Освен некои екстремни метафрази во раниот христи?ански период и во средниот век ?: Преведувачите главно покажувале флексибилност во бара?ето на вистинската формула главно воде??и се по следново: ? буквално “ онаму каде што тоа е можно, адаптирано онаму каде што тоа е потребно. ^[2]

Францускиот преведувач, историчар и теоретичар на преведува?ето Антоан Берман (1942?1991) препознал 12 тенденции на изобличува?е сво?ствени за пове?ето преведувачи на прозни текстови (рационализаци?а, по?аснува?е, проширува?е, облагородува?е, квалитативно осиромашува?е, квантитативно осиромашува?е, уништува?ето на ритамот, уништува?ето на основните мрежи на значе?е, уништува?ето на ?азичните шаблони,уништува?ето на изрази и идиоми и др.). Германскиот теолог и филозоф Фридрих Шла?ермахер во своето епохално предава?е ?Различните методи на преведува?ето“ (1813) направил разлика поме?у методите на преведува?е што го насочуваат ?авторот кон читателот“, односно ?асноста, и оние кои го насочуваат ?читателот кон авторот“, односно екстремната верност на изворниот текст.

Адаптираното преведува?е се применувало во некои незападни традиции. Токму затоа индискиот еп Рама?ана се по?авува во многу верзии на различни индиски ?азици а притоа, во секо?а верзи?а и приказните се различни. Сето тоа се должело на слободата ко?а си ?а земале преведувачите при преносот од изворниот текст. Слични примери на адаптаци?а можат да се на?дат и во средновековната христи?анска литература ко?а ги прилагодувала текстовите согласно обичаите и вредностите на публиката.

Праша?ето на верноста наспроти ?асноста исто така било формулирано и со термините ? формална еквиваленци?а“ и ? динамичка (или функционална ) еквиваленци?а“. Изразите му се припишуваат на преведувачот Ежен Нида и првенствено биле осмислени за да ги опишат начините на преведува?е на Библи?ата . Сепак, двата приода можат да се применат на било ко? вид преведува?е.

?Формалната еквиваленци?а“ одговара на ? метафразата “, а ?динамичката еквиваленци?а“ на ? парафразата “.

?Динамичката еквиваленци?а“ (или ? функционална еквиваленци?а“) ?а следи главната мисла изразена во изворниот текст ? и доколку е потребно, на сметка на буквалното значе?е , оригиналната семема и редот на зборовите и сл.

Наспроти тоа, ?формалната еквиваленци?а“ се стреми кон тоа да го пренесе текстот буквално, или ?збор по збор“ односно verbum pro verbo ) ? и доколку е потребно, на сметка на нештата кои се во природата на целниот ?азик. Затоа, честопати истата е неприродна, извештачена.

Сепак, не постои остра граница ме?у функционалната и формалната еквиваленци?а. Напротив, секо?а од нив се користи од време на време, и тоа во рамки на еден ист текст и од страна на еден преведувач ? понекогаш симултано. Способниот преведувач умее вешто да ги меша и двете еквиваленции. ^[6]

Повратното преведува?е е постапка кога неко? преведен текст, одново се преведува на изворниот ?азик со цел да се реконституира оригиналниот текст. Понекогаш ваквата постапка на повратен превод се применува со цел да се провери степенот на верност на преводот.

Пример за ваков обратен превод дал писателот Марк Твен кога го об?авил сво?от превод, на еден негов разказ претходно преведен на француски ?азик ^[7] . То? во 1903 го об?авил сво?от обратен превод заедно со неговиот оригинален расказ.

Во случа? кога ?е се изгуби оригиналот на неко? историски документ а притоа останал неговиот превод, научниците прибегнуваат кон обратниот превод со цел да го обноват оригиналниот текст. Тоа било случа? и со новелата Ракописот од Сарагоса од полскиот аристократ ?ан Поточки (1761-1815). Ово? полиглот ?а напишал новелата на француски и анонимно об?авувал не?зини фрагменти во 1804 и во 1813-14. Делови од оригиналниот француски ракопис подоцна биле изгубени но сепак исчезнатите делови опстанале во полскиот превод на Едмунд Чо?ецки во 1847 од целосен француски примерок ко? сега е изгубен. Верзии на француски ?азик на целиот Ракопис од Сарагоса оттогаш биле создадени, врз основа на постоечките фрагменти на француски ?азик и на верзиите на француски ?азик во обратен преводот?преведени од полската верзи?а на Чо?ецки. ^[8]

Исто така, кога историчарите се сомневаат дека неко? документот е превод од неко? друг ?азик, се прави повратен превод ко? обезбедува докази врз основа на одлики како идиоми, посебни граматички структури и сл. кои всушност потекнуваат од оригиналниот ?азик. На пример, познатиот текст на народната приказна ? Тил О?леншпигел “ (Till Eulenspiegel) е на германски, но содржи многу компоненти на долногермански ?азик. Тоа се чини како ?асен доказ дека приказните (или барем поголем дел од нив) оригинално биле пишувани на долногермански а потоа биле преведени на горногермански од страна на метафразичен преведувач.

Исто така,поддржувачите на араме?скиот примат, односно на ставот дека Новиот завет во христи?анството биле пишувани на оригинален араме?ски ?азик , сво?от аргумент сакаат да го докажат покажува??и дека проблематичните пасуси во постоечките старогрчки текстови на Новиот завет имаат многу поголема смисла кога обратно се преведени на араме?ски.

Врз основа на слични индикации, се смета дека гностичкото Евангелие според ?уда од 2. век, кое опсто?ало само на коптски , оригинално било напишано на грчки .

Знача?на улога во истори?ата одиграле преводите на верските текстови. Будистичките монаси кои ги преведувале индиските сутри на кинески ?азик често ги изменувале своите преводи нагласува??и аспекти на кинеската култура.

Еден од првите забележани преводи во западниот свет бил преводот на Стариот завет на старогрчки ?азик (оносно, коине) во 3. век п.н.е. Преводот е познат како ? Септуагинта “, име кое реферира седумдесет преведувачи (во некои верзии, седумдесет и два?ца) кои биле задолжени да ?а преведат Библи?ата во Александри?а , Египет . Секо? преведувач работел засебно, во изолирана ?ели?а и согласно легендата сите седумдесет верзии се покажале идентични. Септуагинтата станала изворен текст на подоцнежните преводи на Библи?ата на многу други ?азици, вклучително на латински , на коптски , на ерменски и на грузиски .

Еден од на?големите преведувачи во истори?ата се смета дека е Свети ?ероним , заштитникот на преведувачите, ко? на превел Библи?ата на латински . Со векови, Римокатоличката црква го користела неговиот превод (познат како Вулгата ), иако истиот отпрвин се сметал за контроверзен.

Понатаму, во Европа со протестанството Библи?ата била преведена на неколку европски ?азици што на неко? начин придонело и за поделбата на Западното христи?анство на католицизам и на протестанство како резултат на расчекорот ме?у католичките и протестантските верзии на круци?алните зборови и пасуси во Светата книга. Главно ме?у познача?ните преведувачи на Библи?ата се споменуваат Мартин Лутер ко? ?а превел на германски ?азик , ?акуб Ву?ек на полски , и преведувачите на кралот ?е?мс кои ?а превеле на англиски .

При преводите на Библи?ата се сре?авале доста интерференции па така на пример хебре?скиот збор керен, (на хебру: ?????) ко? значел ?рог” во контекстот впрочем означувал ?зрак светлина“. Како резултат на ова, ликовните уметници со векови го претставувале Мо?се? со рогови на челото. Пример за ова е познатата скулптура на Микелан?ело . Некои христи?ани со антисемитски ставови го користеле ово? опис за да шират омраза кон Евреите , тврде?ки дека тие се ?аволи со рогови.

Преведува?ето книжевни дела се смета за лична творечка и литературна активност. Многу познати писатели и самите биле преведувачи како Владимир Набоков , Хорхе Луис Борхес , Роберт Стилер , Харуки Мураками и многу други.

Првиот значаен превод на Западот бил то? на Септуагинтата , колекци?а на евре?ски скриптури на старогрчки ?азик - коине - во Александри?а ме?у 3 и 1 век п.н.е. Раселените Евреи го имале заборавено ?азикот на нивните предци и им биле потребни грчките верзии (преводи) за чита?е на Светото писмо. ^[9]

Во тек на средниот век латинскиот ?азик бил лингва франка на западниот учен свет. Во 9 век Алфред Велики , кралот на Весекс во Англи?а бил чекор подалеку од своето време и нарачал на англосаксонски да се преведат делата Црковна истори?а од Беда Многупочитуваниот и Утехата на филозофи?ата од Боети? . Во ме?увреме христи?анската црква ги отфрлила дури и делумните адаптации на Вулгатата на Свети ?ероним од околу 384 година, ^[10] ко?а била стандардна латинска Библи?а.

Првите подобри преводи на англиски ?азик биле направени во 14 век од страна на ?ефри Чосер ко? направил адаптаци?а од итали?ански на ?овани Бокачо во неговото дело Приказна за Витезот и Троил и Кресеида ;започнал да го преведува Романот за розата од француски и завршил со превод на Боети? од латински . Чосер е основоположник на англиска поетска традици?а на книжевни адаптации и преводи од оние раноутврдени книжевни ?азици . ^[11]

Првиот поголем англиски превод бил Ва?клифската Библи?а ко?а ?а покажала слабоста на англиска проза. При кра?от на 15 век почнала ерата на преведува?е во англиската проза со Смртта на Артур од Томас Малору - адаптаци?а на легендите за кралот Артур кои толку слободно преведена што тешко може да се нарече вистински превод. Првите големи преводи од т?удорскиот период биле Тинде?ловата Библи?а (1525), ко?а извршила вли?ание врз Дозволената верзи?а (1611), и верзи?ата на лорд Бернер на Хрониките на Жан Фроасар (1523?25). ^[11]

Истовремено,во ренесансна Итали?а започнал нов период во истори?ата на преведува?ето, во Фиренца , со доа?а?ето на византискиот филозоф Георги? Гемистос Плетон во дворецот на Козимо де Медичи токму пред падот на Цариград (1453). Делата на Платон биле преведени на латинските од страна на Марсилио Фичино .Ова и латинското издание на Новиот завет на Еразмо водело кон нов став кон преведува?ето. За првпат читателите барале строгост во преведува?ето биде??и филозофските и религиските верува?а зависеле од точните зборови на Платон , Аристотел и Христос . ^[11]

Во Европа книжевноста продолжувала да се потпира на адаптаци?ата . Пле?адата на Франци?а , поетите во Англи?а од времето на Т?удор , и преведувачите во елизабетанскиот период адаптирале теми од Хораци? , Овиди? и Петрарка и од современи латински писатели формира??и нови поетски стилови врз основа на овие модели. Англиксите поети и преведувачи барале начин да обезбедат една нова публика создадена со подемот на средната класа и со разво?от на печатарството , со дела какви што изворните автори би пишувале , да пишувале во Англи?а во тоа време. ^[11]

Во втората половина на 17 век, поетот ?он Дрajден посакал Вергили? да зборува ?со зборови што веро?атно би ги напишал доколку би живеел како Англичанец“. Дра?ден сепак не осетил потреба да ?а емулира префинетоста и концизноста на римскиот поет. Исто така Хомер страдал од обидот на Александар Поуп да го доведе во ред ?дивиот ра?“ на грчкиот поет. ^[12]

Во текот на 18 век, преведувачите го испуштале тоа што не разбирале во текстот или сметале дека ?е ги збуни читателите. Тие сметале дека нивниот стил на израз е на?добар и дека текстовите треба да бидат приспособени на преводот. Правеле преводи од преводи на неко? трет ?азик или од ?азици што одва? ги познавале. ^[12]

19 век донел нови стандарди во прецизноста и во стилот. Што се однесува до прецизноста начелото било ?текстот, целиот текст и само текстот“ освен за некои повулгарни пасуси и дополнува?е на многубро?ни по?аснувачки фусноти. ^[13] Што се однесува до стилот целта на виктори?анските преведувачи, со своите метафрази или квазиметафрази била посто?ано да ги потсетуваат читателите дека читаат странска класика. Икслучок бил извонредниот превод во ово? период на Едвард Фиц?ералд Руба?ат ко? го превел персиското дело Руба?ат од поетот Омар Ха?ам (1859) зачувува??и го ориенталниот стил со користе?е на персиски ими?а.

На самиот почеток на 20 век бил поставен нов модел од страна на Бен?амин ?овет во 1871, ко? го превел Платон на лесен и едноставен ?азик. Примерот на ?овет не се следел, сe до новиот век кога точноста а не стилот, станал основен критериум.

Постоела посебна традици?а на преведува?е во ?ужна и Источна Ази?а (главно во денешна Инди?а и Кина ) особено во предава?ето на верските текстови ? особено будистичките ? по налог и водство на кинеската импери?а. Класичниот индиски превод главно се одликува со слободна адаптаци?а а отколку слепо придржува?е до оригиналот што пове?е било одлика за Европа додека кинеската преведувачка теори?а идентификува разновидни критериуми и ограничува?а во преведува?ето.

Во источноазиската синосфера (сфера на кинеско културно вли?ание), поважно од самото преведува?е е самото чита?е на кинески текстови, што пак имало знача?но вли?ание на ?апонскиот, коре?скиот и виетнамските ?азици, со големи заемки во вокабуларот и во пишаниот систем. Значаен е ?апонскиот Канбун , ко? е систем на глосира?е кинески текстови за ?апонски читатели.

Во Ази?а, со шире?ето на будизмот довело до долготра?ни напори за превод кои траеле и над ил?ада години. Тангутската импери?а била особено ефикасна во таквите напори; со користе?е на тогашниот новитет ? печате?е со дрвени плочи, и со целосна поддршка на власта (современиците опишувале како императорот и неговата ма?ка лично придонесувале кон обидите за превод, заедно со мудреците, од различни националности), на Тангутците им беа потребни неколку декади да се преведат томовите, за кои на Кинезите им биле потребни векови да ги поминат.

Широкообемни напори за превод биле преземени од страна на Арапите . По осво?ува?ето на грчкиот свет, тие направи?а арапски верзии на неговите филозофски и научни трудови. Во средниот век , некои преводи на овие арапски верзии биле направени на латински , главно во Кордоба во Шпани?а . Ваквите латински преводи од грчки и оригинални арапски дела на уче?ата и науката помогнале да се унапреди разво?от на европската схоластика.

Четвртото дело на ?оаким Крчоски напишано во 1817, под наслов ?Чудеса пресв?ати?а Богородици“ од страна на академската ?авност (МАНУ) се смета за прв книжевен превод на македонски ?азик. Станува збор за грчки текст преведен на чист народен македонски ?азик , ко? и денес се зборува во Македони?а.

На?учениот Македонец во 19 век - прв преведувач ме?у ?ужните Словени на Светиклиментовото житие на народен македонски ?азик - е автор на многу книги напишани на ми?ачкиот ди?алект бил Партени? Зографски . Партени? ги зборувал и познавал францускиот, рускиот, грчкиот, латинскиот, хебре?скиот и старохалде?скиот ?азик. Запаметени се зборовите што ги кажал Партени?:

?Учи напред книга на сво? ?азик, после, ако имаш време, учи и на други ?азици. То? што учит книга толко на ту? ?азик, а не на сво?от (како што прават некои от нашите Бугари) то? е еднаков со оно? што ?а отфл?ат ма?ка си и на место не?а земат друга.“

Престо?ува??и на Сина?скиот Полуостров Теодоси? Синаитски ?а започнал сво?ата културно-просветна де?ност. Во тоа време манастирот ?Света Катерина“ на Сина?, каде што бил сместен идниот македонски печатар, бил познат како црковно-книжевен центар и како ризница на многу сочувани стари ракописи, на чие преведува?е работеле пове?е лу?е. Нао?а??и се во таква културна средина, под вли?ание на словенската традици?а и на многуте словенски ракописи што биле сочувани во тамошната манастирска библиотека, грчкиот воспитаник Теодоси? почнал национално да се буди и осознава. Таму ги научил црковнословенскиот ?азик и словенската азбука и писмо, и се зафатил со преведува?е на разни молитви и други погодни богослужбени текстови од грчки на словенски ?азик, со примеси на македонскиот народен говорен ?азик. Преведените црковни текстови и молитви преку писма им ги испра?ал на своите синови, роднини и при?атели во До?ран , со напомена - да бидат растурени и раширени ме?у правоверните христи?ани во неговото родно место, и пошироко. Црковни текстови, преведени на прост народен ?азик, испра?ал и на своите при?атели во други краишта на Македони?а, со цел да бидат изучувани од правоверните христи?ани, како и да се шират културата и просветата ме?у македонското население преку црквата. ^[14]

Хомер за првпат во Македони?а бил препеан од старогрчки во 1953 година од страна на Михаил Д. Петрушевски . ^[15] , како избор текстови од Или?ада и Одисе?а а потоа во 1982 истиот преведувач и интегрално го препеал делото Или?ада. ^[16] а во 2008 интегрално е преведен и епот Одисе?а . Об?авува?ето на ?Одисе?а“ на македонски ?азик се подготвувало пове?е години, откако Петрушевски го завршил преводот од оригинален старогрчки ?азик на ко? работел речиси две децении, а го завршил непосредно пред смртта. ^[17]

Македони?а врз чии темели била создадена Византиското Царство имала можност да се сретне и запознае со различни писма, а подоцна и со различните преводи на ?книгата над книгите“ ? Библи?ата. Македонците во тоа време ги восприемале по устен и писмен пат и на ?азик на мнозинството (латински или грчки) на?новите цивилизациски достигнува?а. Светите бра?а Кирил и Методи? , го припремиле патот, а некаде пред кра?от на сво?от живот, свети Методи? скоро целосно, без книгите на Макавеите, ?а превел ?книгата над книгите“. Така, во 9 век, Библи?ата била преведена на старословенски ?азик разбирлив за Источните Словени. Преписите од преводот на Библи?ата се ширеле према исток и придонеле Источните словени, ме?у кои и Русите да го примат христи?анството. ^[18] Инаку, првото целосно издание во превод на Библи?ата (Стар и Нов завет) на современ македонски литературен ?азик било издадено од Македонската православна црква дури во 1990 а потоа во 1999, Светото писмо повторно било об?авено во превод Д.Х.Константинов . ^[19]

Сонетите на Шекспир за првпат во Македони?а биле преведени од страна на поетот Ацо Шопов во 1968 година. Драмите на Вили?ам Шекспир,на македонски ги превел Драги Миха?ловски . Миха?ловски го превел целокупното дело на Шекспир, сите 37 драми и 154 сонети ^[20] . ?Целта на преводот“, според Драги Миха?ловски, ?било да се навлезе во творештвото на Шекспир и да се види колку во периодот од по?авата на првите македонски преводи од овие четири драми, што ги направи?а Ацо Шопов, Блаже Конески и Богомил ?узел , се развил и пораснал современиот македонски ?азик, а со тоа и неговите можности за прима?е врвни дела од светската книжевност“.

Преведува?ето на поези?ата се нарекува препев . Поези?ата претставува посебен предизвк за преведувачите, со оглед на значе?ето на формалните аспекти на еден текст, покра? неговата содржина. Во 1959 година во неговата вли?ателна книга ?За ?азичаричките аспекти на преведува?ето”, рускиот ?азичар и семиотичар Роман ?акобсон отишол толку далеку што из?авил дека ?поези?ата по дефиници?а [е] непреводлива”.

Во 1974 година американскиот поет ?е?мс Мерил напишал песна, ?Изгубени во преводот”, ко?а делумно ?а истражува оваа иде?а. Праша?ето, исто така предмет на дискуси?а во книгата на Даглас Хофштадер од 1997 година, ( (француски) Le Ton Beau де Marot ), е дали добар превод на една песна треба да ?а пренесува колку што е можно пове?е сво?ата буквална смисла или сво?ата форма и структура (метар, или рима шема на алитераци?а , итн.). ^[21]

Во однос на современите теории на преведува?е начелно се констатира постое?е на шест доминирачки правци:

Во делото Толкува?е за превод , Д.Селешкович и М. Ледерер поддржуваат теза дека треба да се преведува значе?ето а не ?азикот. ?азикот, според нив е обичен носител на пораката. ?азикот може да биде пречка при разбира?ето. Затоа треба секогаш да се избегнува да се транскодира и во тек на преведувачката де?ност да се пристапува кон девербализаци?ата.

Ово? правец смета дека преводот не не ?азичаричка операци?а туку дека пове?е е книжевна операци?а ( Едмонд Кари ). Со други зборови?: за да се преведе поези?а, треба да се биде поет. ( Езра Паунд , Валтер Бен?амин , Антоан Берман ). Станува збор за концепци?а ко?а препознава енерги?а во ?азикот. Зборовите на неко? начин се кристализаци?а на историското преживува?е на неко?а култура и ним тоа им ?а дава силата па затоа треба да се преведе токму таа енерги?а.

Соци?алниот модел е то? што определува што е преводливо а што не, што е прифатливо а што не е (селекци?а, филтер, цензура...) Преведувачот е производ на некое општество и то? преведува согласно сво?от личен социо-културен багаж. На?важното е читателот при чита?е на преводот да го почувствува ефектот што изворниот ?азик го оставил на оно? што го читал текстот во оригинал. За тоа да се постигне треба да се адаптира, да се бараат еквиваленти. ( Жан Клод Марго . Преведува?е без измама (фр . Traduire sans Trahir ).

Структурализам, лингвистика , прагматика. Ова е правец за ко? при преводот на?значаен е зборот, синтагмата и реченицата, односно структурата.

Предводник на ова движе?е е ?ор? Шта?нер . Вистинскиот преведувач треба да е способен да влезе во кожата на писателот со цел да ?а сфати и разбере намерата (односно да знае ?што то? сакал да каже“) на авторот на изворниот текст. Операци?та на преведува?е се наб?удува низ четири фази: верба (доверба / уверува?е), агреси?а, инкорпораци?а и реституци?а.

Семиотиката е наука за знаците и за системите на значе?ето. За Пирс процесот на значе?е (или семиозис) е резултат на соработка на три елементи: знак, предмет и толкува?е.

Машинското преведува?е (МТ) е процес каде сметачка програма го анализира изворниот текст и произведува нов текст без човечка интервенци?а. Во суштина, машинското преведува?е сепак вклучува човечка интервенци?а, во формата на лектура. Исклучок на ова правило може да биде на пр.: преведува?ето на технички инструкции (верига на технички термини и придавки), користе?ки го речникот заснован на машинското преведува?е.

Досега, машинското преведува?е ? главна цел на обработката на природниот ?азик ? наиде на ограничен успех. Примерот од 6 ноември 2007 ?а илустрира опасноста од потпира?ето на машинското преведува?е.

Машинското преведува?е беше изнесено пред широката ?авност со алатки достапни на Интернет , како Yahoo?!`s, Babel Fish, Babylon и StarDict. Овие алатки даваат груб превод при што сепак се насетува суштината на изворниот текст.

Со соодветна терминологи?а, со подготовка на изворниот текст за машинското прведува?е (лектура), и со преработува?е на машинскиот превод од професионален преведувач, алатките за комерци?алното машинско преведува?е може да произведат корисни резултати, особено ако системот за машинското преведува?е е интегрирано со преведувачката мемори?а или систем за мена?мент и глобализаци?а. ^[22]

Што се однесува на текстовите (на пр: временски прогнози) со ограничен вокабулар и едноставна структура на реченици, машинското преведува?е може да даде резултати што не бараат многу човечка интервенци?а за да бидат корисни. Исто така, употребата на контролниот ?азик комбиниран со алатките за машинско преведува?е, ?е произведе поразбирливи преводи.

Потпира??и се само на машинското преведува?е се занемарува фактот дека комуникаци?ата во човечкиот ?азик е вграден контекст и ? е потребно на една личност да го разбере контекстот на оригиналниот текст со значаен степен на веро?атност. Точно е дека дури и чисто човечки ? создаден превод е подложни на грешки. Оттука, да се осигура дека машински-создадениот превод е постигнат, таквите преводи мора да се прегледаат и лекторираат од човек. Клод Пирон напишал дека машинското преведува?е, ги автоматизира на?лесните делови на преведувачката работа, потешките и деловите за кои е потребно пове?е време обично вклучува пребарува?а за решава?е на двосмисленостите во изворниот текст, што граматичките и лексичките недостатоци кои исто така треба да се решат. Такви пребарува?а се потребни воведи во лектурата потребна со цел да обезбеди влезни инфромации за програмот на машинското преведува?е така што излезните информации нема да се безнача?ни.

Сметачки-помогнатото преведува?е - КПП, (computer-assisted translation CAT) исто така се нарекува и ?computer-aided translation“, ?machine-aided human translation - машински-помогнато преведува?е (MAHT)“ и ?interactive translation - интерактивно преведува?е“, е форма на преведува?е каде што преведувачот создава целен текст со помош на сметачка програма. Машината поддржува човечки преведувач.

КПП вклучува стандарден речник и граматички програм . Терминот, сепак, се однесува на специ?ализиранта програма достапна за преведувачот, вклучува??и преведувачка мемори?а, управуав?е со терминологи?ата, согласност и центрирана програма.

Со интернет, преведувачкиот програм може да им помогне на неродените говорници да ги разберат мрежните страници об?авени на други ?азици. Алатките за преведува?е на целата страна се со ограничено користе?е, сепак, од кога тие понуди?а само ограничен потенци?ал на разбира?е на оригиналниот авторски контекст, преведените страни се пове?е хумористични и збунувачки отколку ?асни.

Интерактивното преведува?е со прозорците (дел од екран на кои може да се испише одредена информаци?а). Овие алатки покажуваат неколку можни преводи на секо? збор или фраза. Операторите само треба да го селектираат точниот превод биде??и глушецот поминува преку текстот на странскиот ?азик. Можни дефиниции може да се групираат преку изговара?а.

Стандардот за квалитет NF EN 15038:2006 е специфичен европски стандард ко? ≪?има за цел да воспостави и дефинира бара?а за обезбедува?е на квалитетот на преводот≫. То? ги одредува условите на преведувачките услуги во однос на човечки ресурси и технологи?а, управува?е со квалитетот и проекти во однос на договорените услуги и процедури ^[23] . Услови и етапи на превод согласно Стандардот NF EN 15038 ^[24] .

• Европски совет на здружени?а на книжевни преведувачи (CEATL)
• Европски центар за книжевен превод (CETL)
• Преводи на дела од латински и грчки ?азик на македонски ?азик ^{[ мртва врска ]}

• Early Theories of Translation. Преведува?е на Проектот ?Гутенберг“ 1920 text by Flora Ross Amos from the series Columbia University studies in English and comparative literature.
• UNESCO Clearing House for Literary Translation
• Wikipedia as a foreign language dictionary
• Articles about translation, different cultures and languages
• Learning foreign language using Back-translation technique Архивирано на 1?септември 2009?г.
• Translators and Interpreters in Literature Архивирано на 31?ма? 2011?г.

• Multilingual
• Pusteblume Архивирано на 2?ма? 2010?г. , journal of translation at Boston University.
• Translation Journal Архивирано на 16?април 2010?г. , quarterly edited by Gabe Bokor.
• Translation Review Архивирано на 26?февруари 2009?г. , published twice a year at the University of Texas at Dallas.
• Translation News .
• Translation Studies , peer-reviewed journal by Routledge.

• Havana Recommendation , 13 декември 2008.
• Nairobi Recommendation Архивирано на 14?август 2010?г. , 1976.