Моханда?с Карамча?нд ≪Маха?тма≫ Га?нди
(гудж. ??????? ?????? ?????, хинди ??????? ?????? ?????, Шыжа тылзын 2-шо кечыже 1869 ий, Порбандар, Гуджарат ? Шорыкйол тылзын 30-шо кечыже 1948 ий, Нью-Дели) ? Великобританий деч Индийын эрыкше верч кучедалше движенийын ик вуйлатышыже да идеологшо. Тудын виешлымаш огыл философийже (сатьяграха) мирный вашталтыш движенийлан влиянийым ыштен.
Индийыште тудын л?мж? святой-влакын л?мышт дене т?рак йо?га. Шке калыкшын духовный лидерже, Махатма Ганди ?мырж? мучко элжым витарыше вера ден кылдалтше ваш умылыдымаш, виешлымаш ваштареш кучедалын, но шо?геммекыже жертва лийын колен.
Ганди ужалкалыше ешеш шочын-кушкын. Тудын ешыже джати баниян лийын, кудыжо варна вайшьев дек относитлалтын. Тудын ачаже, Карамчанд Ганди (1822?1885), дивана постым айлен ? т?? министр ? Порбандара. Гандин ешыштыже вера ден кылдалтше чыла й?лам эреак шуктен шогеныт. Поснак тудын аваже, Путлибай, вераштлан чот ?шаныше лийын. Храмыште богослужений, товатлымаш, постым кучымаш, вегетариан семын илымаш, самоотречений, индус-влакын кумалме книгаштым лудмаш, вера нерген кутыркалымаш ? чыла тиде самырык Гандин ешыжын духовный илышыжым чо?ен.
13 ияшыж годым ача ден авже Гандилан тудын та?аш ?дырым, Кастурбайым, налыктеныт (оксам аныклымылан к?ра тудо кечынак изаже-влакын суртыштышт с?рмарий й?лам шуктеныт). Жап эртымек Гандин да пелашыжын ныл эрге йочашт шочыныт: Харилал (1888?1949), Манилал (28 октября 1892?1956), Рамдас (1897?1969) да Девдас (1900?1957). Кызытсе индийский Ганди политик ешын шочшо-кушшышт нунын тукымышт огыт ул. Шке кугурак эргыж Харилал деч ачаже отказатлалтын. Ачажын ойлымыж почеш тудо аракам й?ын, пышткойшыла койын, оксам арен коштын. Харилал ала-мыняр гана веражым вашталтен; мокш чер дене колен. Моло эргыже-влак ачажын корныжым тошкеныт да Индийын эрыкше верч шогышо движенийын активистше-влак лийыныт. Девдас тыгак Лакши пелашым налмыж дене палыме. Лакши ? Раджаджин, Индийский национальный конгрессын ик вуйлатышыже, Гандим пагалыше индийский герой, ?дырж?. Но Раджаджи варна браминмыт дек относитлалтын, а варна кокласе ваш ушнымаш религий шонымашлан тореш лийын. Туге гынат 1933 ийыште Девдасын ачаже ден аваже тудлан Лакши ден ушнашыже согласым пуеныт.
19 ияшыж годым Мохандас Ганди Лондоныш каен. Тушто тудо юристлан тунемын. 1891 ийыште, тунем пытарымек, Мохандас Индийыш п?ртылын. Авамландыште профессийже ден кылдалтше пашаже кугу лектышым конден огылат, Ганди
1893
ийыште Африкыш пашам ышташ каен. Тушто тудо индийец-влакын правашт верч кучедалмашке ушнен да икымше гана кучедалмаште у приемым, виеш огыл торешланымаш (сатьяграха), кучылташ т??алын. Мохандаса Гандин т?ня ужмашыжлан кугу влиянийым Бхагавадгита, тыгак Г. Д. Торо ден Л. Н. Толстойын (кудыжлан Ганди серышым возкален) шонымашыже-влак ыштеныт. Шке Гандиже ойлен, пуйто тудын т?ня ужмашыжлан эше Майкла Девитта влиянийым ыштен.
1915 ийыште М. К. Ганди Индийыш п?ртылын да ныл ий гыч талын эрык верч кучедалмашке ушнен. 1915 ийыштак кумдан палыме индийский писатель, Нобелевский премийын литература ден лауреатше, Рабиндранат Тагор, икымше гана Мохандасу Гандилан ≪Махатма≫ (дев. ???????) титулым кучыктен ? ≪л?мл? чон≫ (шке Ганди тиде титулым нумалаш к?нен огыл. Титуллыкым ом шого манын шонен). ИНК Тилакын лидерже-влак кокла гыч иктыже колмыж деч ончыч тудым шке преемникше семын палемден.