Ме МарКУн студенткыже Алена Мамаева дене тыште ондак лийше материалым чыла радамлена, ешарена и лаштыкым уэш ыштена. Материал шала огыл, а кулеш семын систематизированный лиеш. Пагален, kudsebs.

• Сай! Пагалыме МарКу-н студентше-влак! Лаштыкыште лийын шогышо материалым умбакыже ш?рыде ышташ лиеш вет. Тыгеже чылалан умылыман лиеш. Сай, кугу паша-влак деке пижын улыда. Пашада вора?ын шогыжо. Пашам т?шка вий дене куштылгырак лиеш ыштылаш... Пагалымаш дене, Сергей Иванов ( обсуждение ) 13:42, 25 ?ярня 2017 (UTC)

Шанче паша-влак [ кодым т?рлаташ ]

К. Н. Сануков. Олык Ипай: кyрылтш? сем [ кодым т?рлаташ ]

? ? ?… ????????

Каласаш кyлеш: тунам республиканский Испаний фашизм ваштареш неле кредалмашым на?гаен.

Карачаров тиде кагазеш возен: ≪Кленов йолташлан, следствий годым кучылташ≫. Кленовшо Мокеевлан возен шынден: ≪В личный счет Олык Ипая≫. Тунамак Карачаров ≪Пелед≫ сборник нерген ≪справкым≫ ямдылаш шyден. Тыгай пашам Лопатинлан yшанен пуэныт. Тудыжо вашке гына пеш кугу да окмак рецензийым возен. Олык Ипайын 30 почеламутшо гыч 17-шым ≪антисоветский≫ семын аклен, пyтынь сборникшымат кyлдымашлан шотлен.

Тиде йодыш дене кызыт гына Писатель ушемым вуйлаташ шогалше Василий Патраш 29 июльышто заседанийым поген. Тy?алтыш мутым каласышыжла, тудо партийын линийжым литератур илышыш пурташ, буржуазный национализмын чыла вожшым кyрын лукташ кyлмo нерген пе?гыдын ойлен ушештарен: ≪Вет эшэ 6 майыштак Чавайнын, Шабдарын да Олык Ипайын возымаштышт буржуазный национализмым тyжвак лукташ темлыме ыле. Кокытшо шотышто пашам тyрыснек ыштыме: нуным поген на?гаеныт. А Олык Ипай шотышто нимат ыштыме огыл, тудо Писатель ушемыште кызыт марте пашам ышта. Мола нале марте Ипайын возымыжым тyжвак лукмо огыл? ?Тудын ≪Пелед≫ сборникше антисоветский улеш. Тидын нерген чылан каласышаш улыт. Ипайжат шке йо?ылышыжым, титакшым умылымыжо нерген каласышаш≫. Но Олык Ипай шкенжым титаканлан шотлен огыл. Тунам Патраш мутым Лопатинлан пуэн. Тудыжо, вожылде, уста айдемым пытараш манын, возымо аляк кагазым лудын пуэн. Поэзийым пырчат умылыде, цензор шуко чапле почеламутлан политический титакым тушкен.

Сборникысе тy?, программе шотан почеламутыштыжо Олык Ипай возен:

Курныж гае вyд гыч лекше марий ял,

Чевер кечын йолжо дене тый пелед!

≪Рецензент≫ умылтара: ≪Тыге лектеш: марий ял гына пеледшаш, моло калык илыме ял-влак ынышт пелед мо? Тидыже вет буржуазный национализм≫. ≪Аван вучымыжо≫ почеламутышто Ландавий лyман yдырамаш кум эргыжым вуча да вашлиеш: Ленинград гыч ? морякым, Сталинград гыч ? тракторым чо?ышым, мyндыр Эрвел гыч ? пограничныкым. Нуно авашт дене уна лийыт да угыч лектын каят. Аван шyмж? тургыжлана, но мом ыштет? Чыла тидым пеш с?ралын ончыктымо годым Олык Ипай ≪лум≫, ≪йyштo≫, ≪пычкемыш йyд≫ мут-влакым кучылтеш.

Йyд пычкемыш луй гане,

Лумжо чапле могане ?

Мамык семын пасум леведалын.

Йyштo телым эрдене

Ял мучаш капка дене

Ландавий эргылам ужаталын.

Тыгай поэзий, аван тургыжланымашыжым ончыктымаш ≪рецензентын≫ шонымыж гыч ? совет илышым игылтмаш лийын. Але теве могай йо?гата мут, с?рал та?астарымаш:

Чодра дене чоя рывыж семын,

Почшо ден модылден yжара.

Кумдыкеш паша йyкшo йыр темын,

Шыпланалын вара нур чара.

Тыште, ужат, колхоз ваштареш, социализм ваштареш возымо улмаш!? Вет ≪нур чара≫ манме. А тыгай поэтический ужмашым кузе аклаш?

Кече лектеш ш?ртньo гае,

Той гае лие, волышаш.

≪Рецензент≫ тыште революцийым мыскылымым ужын: тy?алмыж годым революций ш?ртньo гае лийын гын, ынде весемын ? той семын веле коеш.

Могай кугу кумылан, келге шонымашан улеш Чавайн нерген возымо кок почеламут. Лопатин нуным кугу поэтым моктымылан веле огыл вурса. ( ≪Чавайным тыге нoлтен, пуйто элыштына да тyнямбалныжат вес тыгай сай е? уке. Буржуазный националист, контрреволюционерын лyмнержым шояклен нoлтен.≫ ) ?Тудо Олык Ипайын ик ойсавыртышыжым посна, кyрлын луктеш: ≪Вучалте, теле! Илыш-шошо, кеч-к?н шyм-кыл пашаш шолеш≫.

Кузе шонеда, тыште могай политический шонымашым ужаш лиеш? А теве мом улмаш: Олык Ипай, туштен воза гынат, мом каласаш шонымыжо раш коеш: ≪Вучалтыза, мемнан уремыштат (буржуазный националист-влакын уремыштышт) пайрем лиеш≫. Теве кузе поэзийым тупела савырал шындаш лиеш.

Чавайн нерген веле огыл, марий шyшпыкна Палантай нергенат, тудын мурыжым калыкын йoратымыж нерген Олык Ипай пеш поро, йо?гыдо поэзий мутым каласен моштен. ≪Муро ден мурызо≫ почеламутышто поэт ик тыгай сyретым ончыкта, тушто колхозник-влак пасу гыч Палантайын мурыжым мурен пoртылыт.

А муро шем ойгым, лавыра?ше игечым

Шyм-кыл гыч йoршешак луктеш.

Куп семын лy?галтше киш гань лавра дечын

Тул тарванен да сай корныш лектын,

А илыш пеледын кушкеш …

А шyшпык мура пеш виян.

Кo манын-я: шyшпык шыпланыш,

Ок шyшк??!

А тудын у семже кyзале пеш кyшкo ?

Пеледше тyняште кумдан!

≪Рецензент≫ тидым тыге умылтара: ≪Тыште автор шке шонымашыжым пеш чоян шылтен возен: мемнан совет элыштына илыш ≪шем ойган≫ да ≪лавран≫. А шyшпыкш? антисоветский элементым ончыкта. Тудын дене кучедалме годым тудо шыплана, шке вийжым арален, шылтен кода, а вара угыч ылыжеш, шке семынже ышташ лектеш≫.

Вот тыгай окмак ≪рецензийым≫ чынлан шотлен, поэтым вурсаш пижыныт. …

( Шочмо йылме ден литературым школышто туныктымаш: туныктышо-влаклан полыш. Йошкар-Ола: Мар. туныктыш ин-т, 1998. С. 49?51).

С. Черных. Олык Ипай [ кодым т?рлаташ ]

<…>

Олык Ипайын первый жапыште возымо кугу социально-поэтический значениян произведенийжылан ≪Илыш шyм≫ поэмым (1933)? шотлыман. Тудо марий поэт-влак кокла гыч эн ончыч эпический характеран произведенийыште чумыр прогрессивный айдеме тукымын гениальный вождьшо В.И. Ленинын образжым сyретла. Поэмыште автор 1924 ийысе чатлама теле йyшт? кечыште Лениным тойымым да совет калыкын мучашдыме кугу ойгыжым ончыкта. Кокымшо ужашыште тyнямбалсе шемерын кугу туныктышыжо Ленин вождьым алал кумылын й?ратымыж нерген ойла. Но поэмыште Ленинын образшым раш ончыктымо огыл, общий мут дене гына возымо. Тидыже произведенийын тy? ситыдымашыже. Туге гынат, поэмын идейже раш: Ленин таче мемнан дене пырля уке гынат, тудын чyктымo тулжо ? совет калыкын шyмыштыж?. Кугу те?ызыште ийше корабль-влаклан корным ончыктышо маяк семын, Ленинын партийже, тудын чылажымат се?ыше туныктымыжо у илышым чо?ымаште калык-влаклан корным волгалтара. ≪Партий ? Ленин. Ленин ? Партий ? ик вий, ик ой, ик мутан. Эрык илыш пикшла ончык чымалтеш, вуй мучаште ? Ленин солык, Ленин тул≫.

???? <…>

Социалистический реализм методын ик тy? принципше ? личный ден общественный интересым икте-весышт дене ваш кылдымаш. Олык Ипайын лирический геройжын характерыштыже тиде тy? ойыртем семын палемдалтеш. Тудо ? шке илышыжым пyтынек калык пашалан пуышо, чынжымак мемнан жапысе герой улеш. Тиде теве мом ончыкта: Олык Ипай поэзийым келге шонымаш дене пойдараш тыршен:

Шканем гын, мурем ок кyл, мурем йомжо,

Мурына лийже мемнан эрык элланна.

Поэт шке творчестыштыже тyнямбалсе историйыште у, социалистический обществым тыршен чо?ышо совет калыкын куатшым ончыкташ тыршен, садлан тудо миллионло шемер-влак лyм дене ойла. Тидлан авторын чыла праваже лийын.

Мурем мыйын маховик гань йyклана гын,

Куана ыле мыйын рвезе шyм-кылем.

???? <…>

Олык Ипайын чумыр творческий корныж мучко эртыше йoратыме темыже рвезе тукымын шонымашыже, характерже вашталт, шуаралт толмым ончыктымаш. Тиде темым автор тyшка паша дене кылда. Тыге ≪Индустрийын вyржo≫ (1931 ? 1932) поэмыште совет элыште куатле социалистический индустрий вия?мым ончыкта. Ончылмутышто палемдалтеш: мемнан илыш ? у паша да у айдеме. Тыгай шошо вyдла шолын шогышо жапыште поэт, мурыде, oрдыжеш кодын ок керт, вет кажне е?ын шyмжo эрык вий дене кыра, садлан ≪тачысе кечын, илыш кечын сай-моторжым моктыман≫. Поэмын тy? геройжо, Микале, шочмо-кушмо ялжым коден, кугу оласе заводышко пашам ышташ толеш. Пычкемыш марий кресаньыкын эргыже, тудо икмыняр жап гыч ончыл пашазышке савырна, кечаш планым эрэак эртарен тема. Тyшка паша айдемын кoрг? шонымашыжым уэмда, тудым йoршеш пужен ышта ? тыгай поэмын тy? идейже. Но Микалын, тугак тудын йолташыже Пайметын образше але келгын сyретлыме огыл. Нунын чон-шижмашышт вашталтмым ончыктымо олмеш автор заводысо домнам, паша да молымат кужу отступленийыште мокта.

???? <…>

???? ( С. Черных. Олык Ипай // Кум поэт. Йошкар-Ола, 1973. С. 104?106)

Комсомоллан пел курым темме жапыште 1968 ийыште ВЛКСМ Марий обком республикысе самырык талант-влакым кумыла?дышашлан премийым негызлаш да тудлан Олык Ипайын лyмжым пуаш пунчалын. Лауреат лyмым эн ончыч композитор Эрик Сапаевлан да поэт Валентин Колумблан пуымо.

Тыгак поэтын шочмо-кушмо кундемысе Кумыжъял школ 2002 ий годсек Олык Ипайын лyмжым нумалеш.