Марий Элын й?двел-эрвелныже верланен. Й?двелне Виче велын Пыжанъю кундем (Пижанский район) да Кукарка кундем (Советский район) дене, эрвелне Шернур кундем дене, кечывалвелне да кечывалвел - эрвелне У Ро?го да Кужэ?ер кундемла дене, касвелне ? Оршанке кундем дене пошкудылана . Тыге картыште ончалаш гын, ты Киров областьынат да Марий Элынат икгай л?ман район-влак улыт ? ≪Советский район≫, мо о?ай нуно ваш-ваш пошкудо улыт.

Кундем кумдык 920 км² (але 92009 га )-ыш шуеш.

Кундемыште 1043 га в?д айла, куп-влак ? 117 га наре. Кундем гоч Лемде , Толман да Ш?кшан э?ер-влак йогат.

Кугу чодра уке, но изи куэр, шопкер, кожла-влак улыт, марий к?сото -влак ? 12230 га-ште верланеныт.

1920 ий марте У Торъял кундемын мландыже Вятский губернийысе Уржум да Яра? уездлашке пурен. Марий автономий областьым чо?ымеке, кызыт У Торъял кундемыш пурышо илмывер-влак тунам Сернурский кантоныш ушненыт. 1924 ийыште Новоторъяльский кантон чо?алтын. РСФСР К?шыл Ка?аш Президиумын к?штыкш? почеш 11 ?ярня 1959 ийыште Пектубаевский районным пытареныт да тудын илмывер-влакше т?? шотышто Новоторъяльский районыш пуреныт.

РСФСР К?шыл Ка?аш Президиумын К?штыкш? почеш 1 Пургыж 1963 ийыште у административлымаш системе почеш Марий АССРыште 7 ялозанлык район ышталтын. Новоторъяльский районым пытареныт, тудын мландыже Советский районыш ушнен.

4 ?ярня 1964 ий РСФСР К?шыл Ка?аш Президиумын К?штыкш? почеш Новоторъяльский районым угыч ила?дареныт.

1 Шорыкйол 2005 ийысе шотлымаш почеш кундемысе 147 илымверыште 18 100 е? илен.

• Куэръял
• Лодакэ?ер
• Кугу Лумарий
• Кузнеч
• Кем сола
• Алисола (Алеево)

Кундемыште 2 ял озанлык предприятий шотлалтеш:

• ≪Первое мая≫
• ≪Авангард≫

Т?выра т?неж-влак:

• ялысе книгагудо-влак.
• районысо тоштер.
• культур да каныш р?дер.

Туныктымо учреждений-влак:

• 6 школ.
• 10 йочасад.
• Йоча усталык п?рт
• Йоча да самырык-влаклан спорт школ
• Э. Сапаев л?меш сымыктыш школ.

• У Торъялысе р?д? эмлывер
• Пектубаевысе врачебный амбулаторий
• Масканурысо врачебная амбулатория
• 29 медпункт

• Эрик Сапаев ? марий композитор , ≪ Акпатыр ≫ икымше марий оперын авторжо;
• Лариса Яковлева ? политик , мер пашае?;
• Светлана Строганова ? актриса , Марий Эл Республикын Калык артистше ;
• Иван Смирнов ? марий актер, мурызо , Марий Эл Республикын Калык артистше ;
• Александр Кожевников (Мурызо Эчан) ? Марий Эл Радион в?дышыж?, Марий самырык театырын актёржо;
• Леон Рая ? поэтесса ;
• Татьяна Соловьева ? марий поэт , мурызо ;
• Николай Любимов ? журналист .

• У Торъял кундем гыч Кугу Отечественный сарын геройжо-влак
• У Торъял район. Официал сайт.