Solomona mpanjaka,
sary nataon' i Isaak Askenazy, taonjato faha-19.
I
Solomona
na
Salomona
dia mpanjaka fahatelo tao
Israely
nandimby an' i
Davida
rainy teo anelanelan' ny taona 970 sy 931 tal. J.K. Ny
Baiboly
no ahitana ny ankabeazan' ny tantaran' i Solomona, izay voalaza fa mpanjaka hendry, araka ny
Boky voalohan' ny Mpanjaka
. Nanjakan' ny fandriam-pahalemana sady nanan-karena ny fanjakany ary izy no voalazan' ny Baiboly fa nanorina ny
Tempolin' i Jerosalema
voalohany izay atao hoe
Tempolin' i Solomona
[1]
izay natolony ho an' i
IHVH
Andriamantr' i Israely (1Mpanj. 5.3; 8.20).
Teraka tamin' ny taona 1011 tal. J.K. tao
Jerosalema
ary maty amin' ny taona 931 tal. J.K. tao ihany koa izy. I
Davida
no rain' i Solomona. Ny vadiny dia Naama, zanakavavin' ny
farao
Siamona. Ny zanany dia i
Rehoboama
sy i
Menelika I
.
Maro ireo boky izay lazain' ny lovantsofina fa nosoratan' i Solomona ka ny fantatra indrindra dia ireo ao amin' ny Baiboly, dia ny
Bokin' ny Ohabolana
sy ny
Tononkiran' i Solomona
ary ny
Bokin' ny Mpitoriteny
. Ao koa ireo
boky apokrifa
izay mitondra ny anarany.
Ny anarana hoe
Solomona
na
Salomona
dia
fanagasiana
ny anarana amin' ny
teny anglisy
hoe
Solomon
na amin' ny
teny frantsay
hoe
Salomon
, ka ny hoe
Solomon
dia avy amin' ny
teny grika
hoe
Σολομ?ν
/
Solomon
fa ny hoe
Salomon
dia avy amin' ny
teny latina
hoe
Salomon
. Izy roa ireo dia avy amin' ny
anarana hebreo
hoe ????????? /
Shlomoh
na
Shelomoh.
Amin' ny
teny siriaka
kosa dia ??????? /
Shlemun
; fa amin' ny
teny arabo
dia ???????? /
Sulayman
, na
Siliman
na
Sleman
.
Araka ny
Boky voalohan' ny Tantara
(1Tant. 22.9) dia atao hoe Solomona na Salomona izy satria hitondra ny fiadanana sy ny fandriam-pahalemana (hebreo:
shalom
"fiadanana" na "fandriam-pahalemana") eo amin' ny tanin' i Israely. Ny dikan' io anarana io dia "ny Fiadanany", izay mampahatsiahy an' Andriamanitry ny
Shalom
, na ny "fahafenoana" na ny "fahatanterahana", izay tsy iainana raha tsy misy ny fandriam-pahalemana
[2]
.
Ny tantaran' i Solomona araka ny Baiboly
[
hanova
|
hanova ny fango
]
Ny tantaran' i Solomona araka ny Baiboly
[
hanova
|
hanova ny fango
]
Teraka tao
Jerosalema
i Solomona (1Tant. 14.4) ary zanaka faharoan' i
Davida
tamin' i
Batseba
(na Betsabe), vady navelan' i Oria (ilay
Hitita
miaramilan' i Davida ihany). Ny zokiny iray tampo aminy dia maty mba hanasaziana an' i Davida tamin' ny nanaovany izay hahafaty an' i Oria tany an' ady, satria notorontoronina tamin' ny
fijangajangana
fahavelon' i Oria. Taorian' ny nahazoan' i Davida famelan-keloka no nahaterahan' i Solomona. Nanana rahalahy telo iray tampo aminy voatonona anarana koa i Solomona, dia i Natana sy i Samoa ary i Sobaba, ankoatr' ireo lehilahy zokiny miisa enina hafa reny aminy nateraky ny vady maron' i Davida (1Tant. 3.5).
Rehefa antitra i Davida dia saika nanambara tena ho mpanjaka i Adonia nefa i Solomona ihany no lasa mpanjaka tamin' ny farany tamin' ny faha-40 taona nanjakan' i Davida. Nasain' i Davida nanosotra an' i Solomona (izay mbola 12 taona na 15
[3]
) ho mpanjaka i
Zadoka
(na Sadoka) raha teo am-piandrasana ny fotoana hahafatesany i Davida sady namela hafatra tamin-janany (1Mpanj. 2.1). Mpanjakan' i Israely faha-3 i Solomona, taorian' i
Saoly
sy i Davida rainy.
Ny Fitsaran' i Solomona
, sary tanaon' i Peter Paul Rubens, taona 1617
Izao ny filazana momba ny fahendren' i Solomona ao amin' ny Baiboly, araka ny
Boky voalohan' ny Mpanjaka
(1Mpanj. 5.10-14)
"10 Ary ny fahendren' i Solomona nihoatra noho ny fahendren'ny zanaky ny atsinanana rehetra sy ny fahendren' ny Egyptiana rehetra. 11 Fa hendry noho ny olona rehetra izy; eny, hendry mihoatra noho Etana Ezrahita sy Hemana sy Kalkola sy Darda, zanak' i Mahola, aza izy ary ny lazany efa niely tamin' ny firenena rehetra manodidina. 12 Nanao ohabolana telo arivo izy, sady nanao tonon-kira dimy amby arivo. 13 Ary nilaza ny amin' ny hazo hatramin' ny hazo sedera any Libanona ka hatramin' ny hysopa izay maniry eny amin' ny ampiantany izy, sady nilaza ny amin' ny biby sy ny vorona sy ny biby mandady sy mikisaka ary ny hazandrano koa. 14 Ary dia nisy tonga avy tany amin' ny firenena rehetra mba hihaino ny fahendren' i Solomona, dia avy amin' ny mpanjakan' ny tany rehetra izay efa nahare ny amin' ny fahendreny."
[4]
(
Ny Baiboly
)
Ny nofin' i Solomona,
sary nataon' i Luca Giordano
Heverina ho ny tena hendry indrindra amin' ny olombelona rehetra tamin' izay fotoana i Solomona amin' ny fahaizany mitsara amim-pahendrena, araka ny fangatahany tamin' Andriamanitra ny mba hanome azy fo mahay mihaino (2Tant. 1.7-12). Ao amin' ny
Boky voalohan' ny Mpanjaka
(1Mpanj. 3.16-28) dia tantaraina ny fifandirana nisy teo amin' ny vehivavy roa izay samy niteraka zazalahy izay avy. Ny zaza iray dia maty nandritra ny alina ka nitondra ny zaza sisa velona teo anatrehan' ny mpanjaka izy roa hahafantarana ny tena reniny. Nalaza izany fomba fitsarana izany.
Fandriam-pahalemana sy fandrosoana ara-toekarena
[
hanova
|
hanova ny fango
]
Tempolin' i Solomona
, sary natao tamin'ny taona 1899.
Tamin' ny fanombohan' ny naha mpanjaka an' i Solomona dia maro ireo fanoherana sy fikomiana niseho tao amin' ny fanjakany izay tsy maintsy natrehiny. Nataony izay hahafoana ireo mpiandany amin' i Adonia rahalahiny ka nisesitany i Abiatara mpisorona fa i Joaba kosa novonoina.
Nanararaotra ny fahafatesan' i Davida ny
farao
Siamona mba hanafika an' i
Palestina
ka nalainy sady nopotehiny ilay tanana atao hoe Gezera. Nisafidy ny hanao fifanaraham-pilaminana anefa izy rehefa tonga teo anatrehan' ny tafik' i Solomona. Nomeny ho vadin' i Solomona ny zanany vavy iray ka ny tanana Gezera no nataony fanomezana miaraka amin' izany. Tsy nanafika ny tanan' ny
Filistina
i Solomona. Nanao fifanarahana amin' ny farao Siamona i Solomona izay nahafahany namaritra ny sisin-tany atsimon' ny fanjakany izay mahafaoka an' i Gezera lasa ampahan' ny tanin' i Israely. Nandefa tafika tany amin' ny tany Hamata sy Zoba i Solomona mba hifehezany an' i Tadmora (
Palmira
) sy ny lalana falehan' ireo mpivarotra mandeha miaraka marobe mitaingim-biby.
Nanjakan' ny fandriam-pahalemana sy ny firoborobon' ny toekarena ny fotoana naha mpanjaka an' i Solomona. Nanao fanorenana lehibe ny mpanjaka ka isan' izany ny
Tempoly
sy ny mandan' i Jerosalema. Izy no nanorina ny
Tempoly voalohany
tao
Jerosalema
tamin' ny faha efa-taonan' ny nanjakany ka vita tao anatinan' ny fito taona sy sasany izany. Voasolo tempoly ny
tabernakely
ka io no nanjary foiben' ny fanompoam-pivavahana azon' ny rehetra atrehina.
Ny fitantanan-draharaha nimasoan' i Solomona dia mahakasika ny raharaham-barotra indrindra. Notohizany ny fifandraisan-drainy tamin' ilay
Foinikiana
(na
Fenisiana
) Hirama mpanjakan' i
Tiro
(na Tira). Nandefa iraka koa izy nankany
Tarsosy
sy
Ofira
(na Sofira) mba hifampiraharaha ara-barotra momba ny fanafarana
volamena
sy
volafotsy
sy
vatosoa
sy
rajako
sy
vorombola
sy zava-tsarobidy hafa koa (1Mpanj. 9.28; 10.11; 1Tant. 29.4; 2Tant. 8.18; 9.10; 1Mpanj. 22.48). I Solomona no nanan-karena be indrindra tamin' ireo mpanjaka nifandimby tao Israely, noho izany rehetra izany, araka ny voasoratra ao amin' ny
Baiboly
.
Araka ny Baiboly dia tafakatra teo amin' ny famirapiratany sy ny tanjany ara-toekarena ny
Fanjakan' i Israely
nandritra ny 40 taona nanjakan' i Solomona. Tanatin' ny iray taona i Solomona dia nahangona volamena 666 talenta, izany hoe 18 125 kg (1Mpanj. 10.14).
Fifandraisany tamin' ny mpanjakavavin' i Saba
[
hanova
|
hanova ny fango
]
Fitsidihan' ny
mpanjakavavin' i Saba ny mpanjaka Solomona,
sary nataon' i Edward Poynter, taona 1890
Araka ny Baiboly, rehefa nahare ny lazan' ny fahendrena sy ny haren' i Solomona ny
mpanjakavavin' i Saba
na Seba (hebreo: ???????????????? /
Malkat-Sh???
) dia nanapa-kevitra ny hihaona aminy. Nitondra
rameva
novesarana fanomezana ny mpanjakavavy ka isan' izany ny volamena sy ny vatosoa ary ny zava-manitra fanao amin' ny sakafo. Nametra-panontaniana sy nanao ankamantatra tamin' i Solomona ny mpanjakavavy ka variana tamin' ny valin-ten' ny mpanjaka izay mampiseho fahendrena (1Mpanj. 10.1-13). Tamin' izany dia nomen' i Solomona azy ny zavatra rehetra niriny sy nangatahiny ka afa-po izy. (1Mpanj. 10.10). Izany fitantarana izany dia niteraka
lovantsofina
maro hafa koa ka isan' izany ny tantaran' ny mpanjaka tao
Etiopia
izay lazain' ny lovantsofina fa taranak' i Solomona tamin' ny mpanjakavavin' i Saba.
Araka ny
Baiboly
, ao amin' ny
Boky voalohan' ny Tantara
dia nanana vady 700 sy
vadintsindrano
300 i Solomona (1Tant. 11.3). Maro ny vehivavy tsy Israelita tamin' ireo vadiny ireo ka nisy ny
Egiptiana
, ny
Moabita
, ny
Amonita
, ny
Edomita
, ny
Sidoniana
, ary ny
Hitita
. I Naama, vehivavy Amonita, no voatonona anarana tamin' ireo vadin' i Solomona ireo, io no renin' i
Rehoboama
, zanaka nandimby an' i Solomona teo amin' ny fitondrana (1Mpanj. 14.21-31; 2Tant. 12.13). Ny fanambadiany an' ilay zanaka vavin' ny
farao
dia nanamafy ny fihavanana ara-politika teo amin' i Solomona sy i
Egipta
.
Navelany hiroborobo teo amin' ny taniny ny fivavahan' ny
Jentilisa
nentin' ireo vadiny maro ireo (1Mpanj. 11.4-5) ka nisy ny nanorina tempoly ho an' i
Astoreta
(na
Astarte
) sy
Moloka
(na Moleka) (1Mpanj. 11.5; 11.33; 2Mpanj. 23.13). Tsy nanaja ny fanekena nifanaovana tamin' Andriamanitra i Solomona, dia ny
tsy tokony hananany andriamani-kafa
, ka niteraka ny fahatezeran' Andriamanitra izany (1Mpanj. 11.9-13).
Tamin' ny fiafaran' ny fanjakany dia naka hetra be loatra sy ny nampanao asa fanompoana i Solomona ka niteraka fanoherana izany izay niafara tamin' ny fizaran' ny fanjakana ho roa taorian' ny nahafatesany (taona 931 tal. J.K.), dia ny
Fanjakan' i Samaria
ao avaratra sy ny
Fanjakan' i Joda
ao antsimo.
Ao amin' ny finoana
silamo
, tsy tahaka ny
jodaisma
sy ny
kristianisma
, i Solomona dia nanaiky tanteraka ny Tompo, amin' ny maha mpaminany-mpanjaka izay nomen' Andriamanitra Fahalalana. Malaza ho tia fivavahana sy mahay miresaka amin’ ny biby izy, indrindra fa aomin' ny vorona.
Nantsoina hoe
Sulayman
i Solomona ao amin' ny
Kor'any
, endrika avy amin' ny
teny siriaka
. Io anarana io dia fantatra nanomboka tamin' ny vanim-potoana talohan'ny silamo ka hatramin' ny taonjato fahenina. Izy io dia hita ao amin' ny sora koranika fito, manome sombiny amin' ny tantaran' i Solomona. Ny
Sorata
21, ohatra, dia mitantara fisehoan-javatra iray izay nanehoan' i Solomona fahaizana tamin' ny fitsarana teo amin' ny mpamboly sy ny mpiandry ondry.
Lohahevitra efa hita ao amin' ny angano momba an' i Solomona talohan' ny finoana silamo ny fahefana ananany amin' ny
jiny
(indrindra ny jiny tsy mino: ny
shayatin
). Ny jiny mino dia natokana ho azy. Ny Kor'any koa dia nitantara ny fananganana ny
oazisi
n' i
Palmyra
nataon' i Solomona sy ny fanampian' ny
shayatin
. Lohahevitra iray hafa ny fitsidihan' ny
mpanjakavavin' i Saba
na Seba antsoina hoe
Bilqis
araka ny lovantsofina silamo. Amin' ity tantara ity dia nanainga ny sisin' ny akanjony izy mba handeha amin' ny vato mamirapiratra izay noheveriny ho rano. Ao amin' ny Kor'any, ny mpanjakavavin' i Saba dia niova ho silamo.
Amin' ny Mozilmana dia natao hanitsiana ny
Baiboly
ny lahatsoratra koranika momba an' i Solomona. Araka izany, ao amin' ny andininy faha-102 amin' ny
Sorata
faha-2 dia voalaza mazava fa tsy atao hoe tsy mpino i Solomona.
Satria nalaza tamin' ny fananany fahendrena ny mpanjaka Solomona dia maro ny boky ao amin' ny
Baiboly
na
ivelan' ny Baiboly
izay heverina araka ny lovantsofina fa nosoratany na nosoratana tamin' ny anarany.
Ao amin' ny Baiboly dia ahitana boky heverina araka ny lovantsofina fa nosoratan' i Solomona. Hita ao amin' ny Baiboly kristiana rehetra sy ny Baiboly jiosy amin' ny teny hebreo (
Tanakh
) ny telo, dia:
Ao koa ny
boky deoterokanonika
izay tsy hita afa-tsy ao amin' ny
Baiboly katolika
sy
Baiboly ortodoksa
, dia:
Maromaro ny boky amin' ny anaran' i Solomona izay tsy voaray ho anisan' ny
kanonan' ny Baiboly
fa heverina ho
apokrifa
na
pseodepigrafa
na ho an' ny Kristiana na ho an' ny Jiosy, dia:
Araka ny tantara lovantsofina
etiopiana
izay nosoratana nanomboka tamin' ny taonjato faha-13 na faha-14
[6]
sady notaterin' ny Kebra Nagast
[7]
, dia nanan-janaka tamin' ny
mpanjakavavin' i Saba
i Solomona
[8]
: tsy iza izany fa ny mpanjaka Menelika I na
Bayna L?hk?m
amin' ny
fiteny gezy
. Zanaka lahy voalohan' i Solomona izy sady mpandimby an-dreniny teo amin' ny fanjakana. Izy hono no nahatonga ny fanjakany hiova finoana ho amin' ny
jodaisma
[9]
. Araka io lovantsofina io dia nanana zanaka lahy roa hafa koa i Solomona tamin' ny vadiny roa hafa: i Rehobohama izay nandimby an' i Solomona, sy i Adramisy izay nanambady an' i Adlonia zanaka vavin' i Baltasara na Baltasora
[9]
mpanjakan' i
Bizantioma
na i
Roma
izay nodimbiasiny
[10]
.
Izany fitantarana izany dia ahafahana hilaza ny fiaviana jiosin' ny
kristianisma etiopiana
sady ilazana ny fahambonian' izany kristianisma izany raha mitaha amin' ny jodaisma, na amin' ny lafiny ara-pivavahana na amin' ny lafiny ara-politika
[11]
sady koa ahafahana manao ny fampielezan-kevitra ho enti-manjakazaka amin' ny fanorenana ny maha efa ela azy sy ny fahefany
[6]
.
I Solayman, araka ny finoana silamo
[
hanova
|
hanova ny fango
]
I Solomona (na
Solayman
) dia aisan' ny
mpaminanin' ny finoana silamo
. Ao amin' ny boky
Kor'any
dia ny sorata faha-27 no miresaka ny amin' i Solayman, izay sady mpaminany no mpanjaka sahala amin' i
Davida
(na
Dawud
). Voaresaka ao ny fifandraisany amin' ny
mpanjakavavin' i Seba
[12]
. Maro koa ny sorata izay miresaka ankolaka
[13]
ny fitsapana sy ny fahefana izay nomen' Andriamanitra azy, nefa izany fahefana izany dia niseho, araka ny anganom-bahoaka, tamin' ny alalan' ny endrika mahagagan' ny
tombokasen' i Solomona
.
Araka ny Kor'any dia tsy mba isan' ny tsy mpino i Solayman ary tsy nahatonga ny fahatezeran' i
Allah
:
"Ary [ny olona] nanaraka izay tantarain' ny devoly hanaratsiana ny fanjakan' i Solayman. Nefa tsy i Solayman na oviana na oviana no tsy nino fa ny devoly".
Mpanjakan' i Israely
Saoly
-
Isboseta
-
Davida
-
Solomona
(na Salomona) -
Jeroboama I
-
Nadaba
-
Baasa
(na Basa) -
Ela
-
Zimry
-
Omry
-
Ahaba
(na Akaba) -
Ahazia
(na Okoziasa) -
Jorama
-
Jeho
-
Joahaza
(na Joakaza) -
Joasy
(na Joasa) -
Jeroboama II
-
Zakaria
-
Saloma
-
Menahema
-
Pekahia
(na Faseia) -
Peka
(na Fasea) -
Hosea
(na Osea).
Mpanjakan' i Joda
Saoly
-
Isboseta
-
Davida
-
Solomona
(na Salomona) -
Rehoboama
(na Roboama) -
Abiama
(na Abia)
- Asa
-
Josafata
-
Jehorama
(na Jorama) -
Ahazia
(na Okoziasa) -
Atalia
-
Joasy
(na Joasa) -
Amazia
(na Amaziasa) -
Ozia
(na Oziasa na
Azaria
na Azariasa) -
Jotama
-
Ahaza
(na Akaza) -
Hezekia
(na Ezekiasa) -
Manase
-
Amona
-
Josia
(na Josiasa) -
Joahaza
(na Joakaza) -
Joiakima
(na Joakima) -
Joiakina
(na Joasina na
Jekonia
na Jekoniasa) -
Zedekia
(na Sedekiasa).
- ↑
Barton, George A. (1906). "Temple of Solomon".
Jewish Encyclopedia
. pp. 98?101. Notsidihina 24/10/2018.
- ↑
Shlomo Zalman Elazer Grafstein,
Judaism's Bible. The Book of Genesis
, Spirit of the Desert Productions, 1999, p. 232.
- ↑
Wiersbe, Warren (2003).
The Bible Exposition Commentary, Volume 1
. Eastbourne: Cook Communications. p. 496. ISBN 9780781435314.
- ↑
Andininy nalaina tao amin'ny Baiboly protestanta amin'ny teny malagasy (
Ny Baiboly
).
- ↑
Ao amin'ny Baiboly protestanta amin'ny teny malagasy (
Ny Baiboly
) dia Tononkiran'i Solomona no iantsoana io boky io. Ao amin'ny Baiboly katolika amin'ny teny malagasy mahazatra (
Ny Baiboly Masina
) dia
Tononkira dia Tononkira
no iantsoana io boky io fa amin'ny Baiboly katolika vaovao (
Ny Baiboly Masina
) dia
Tononkira Fanaperana
.
- ↑
6,0
et
6,1
Muriel Debie, "Le Kebra Nagast ethiopien: Une reponse apocryphe aux evenements de Najran ?", dans J. Beaucamp, F. Briquel Chatonnet et C.J. Robin (eds.),
Le massacre de Najran : Religion et politique en Arabie du Sud au
vi
e siecle
,
vol.
II : Le massacre de Najran, Centre de Recherche d’Histoire et Civilisation de Byzance, 2010,
p.
264
- ↑
Kebra Nagast
("Voninahitry ny mpanjaka") (??? ????), dia fitantarana amin'ny fiteny gezy nanomboka tamin'ny taonjato faha-13, izay vita soratra tamin'ny taonjato faha-14. Ny lahatsoratra dia milaza fa fandikan-teny avy amin'ny lahatsoratra fototra amin'ny teny kopta hita taty aoriana tamin'ny taona 325 tao amin'ny tahirin-tsoratr'i Sainte-Sophie ao Konstantinopoly, izay namerina nitantara zavatra ao amin'ny Testamenta Taloha, nasiana tantara lava fanampiny mampanantena fa hanjaka amin'ny antsasak'izao tontolo izao ny mpanjaka Etiopiana taranak'i Solomona.
- ↑
Ao amin'ny Testamenta Vaovao dia miresaka azy amin'ny fampiasana ny hoe "mpanjakavavy avy tany atsimo" ny Evanjelin'i Lioka (Lio. 11.31).
- ↑
9,0
et
9,1
Marie-Laure Derat,
Le domaine des rois ethiopiens, 1270-1527 : Espace, pouvoir et monarchisme
, Les publications de la Sorbonne, 2003,
p.
60-61
- ↑
Muriel Debie, "Le Kebra Nagast ethiopien: Une reponse apocryphe aux evenements de Najran ?", dans J. Beaucamp, F. Briquel Chatonnet et C.J. Robin (eds.),
Le massacre de Najran : Religion et politique en Arabie du Sud au
vi
e siecle
,
vol.
II : Le massacre de Najran, Centre de Recherche d’Histoire et Civilisation de Byzance, 2010,
p.
267
- ↑
Muriel Debie, "Le Kebra Nagast ethiopien: Une reponse apocryphe aux evenements de Najran ?", dans J. Beaucamp, F. Briquel Chatonnet et C.J. Robin (eds.),
Le massacre de Najran : Religion et politique en Arabie du Sud au
vi
e siecle
,
vol.
II : Le massacre de Najran, Centre de Recherche d’Histoire et Civilisation de Byzance, 2010,
p.
269
- ↑
Atao hoe
Bilqis
ny anaran'ny mpanjakavavin'i Saba ao amin'ireo Hadita.
- ↑
Jereo ny Sorata 21.81-82; 27.17; 34.12-14; 38.29-39.