Ny
hetsika famerenana amin' ny laoniny
na
hetsika restaorasionista
dia hetsika kristiana nanomboka teo amin' ny sisintanin' i
Etazonia
nandritra ny
Fifohazam-panahy lehibe faharoa
(1790?1840) tamin' ny fiandohan' ny taonjato faha-19. Ny mpisava lalana tamin’ io hetsika io dia nikatsaka ny fanavaozana ny fiangonana avy ao anatiny ary nikatsaka ny "firaisan' ny Kristiana rehetra ao amin' ny vatana iray nalaina tahaka amin' ny fiangonan' ny
Testamenta Vaovao
". Io hetsika io dia fantatra koa amin' ny hoe
hetsika famerenana amin' ny laoniny amerikana
na
hetsika Stone?Campbell
, ary atao hoe
kampbelisma
.
Ny hetsika famerenana amin' ny laoniny dia nipoitra avy amin' ny
fifohazana ara-pivavahana
mahaleo tena maromaro izay maka tahaka ny kristianisma tany am-boalohany, araka ny fiheverany. Vondrona roa tsy mifampiankina no namolavola fomba fiasa mitovy momba ny finoana kristiana no tena nanana ny lanjany manokana. Ny voalohany, izay notarihin' i Barton W. Stone, dia nanomboka tao Cane Ridge (
Kentucky
), ary nantsoina hoe "Kristiana". Ny faharoa dia nanomboka tany amin' ny faritra andrefana amin' i
Pennsylvania
sy Virginia (
Virginia Andrefana
ankehitriny) ary notarihin' i Thomas Campbell sy ny zanany lahy, Alexander Campbell, izay samy nianatra tany
Ekosy
; nampiasa ny anarana hoe "Mpianatr' i Kristy" izy ireo tamin' ny farany. Samy nitady ny
hamerenana amin' ny laoniny
ny fiangonana kristiana amin' ny alalan' ny fifotorana amin' ny lamina hita ao amin' ny
Testamenta Vaovao
ireo vondrona roa ireo, ary samy nihevitra fa ny
fanekem-pinoana
no nampizarazara ny kristianisma. Tamin' ny taona 1832 izy ireo dia nanatevin-daharana ny fiarahana amin' ny alalan' ny fifanomezan-tanana.
Ankoatra ny zavatra hafa, dia niraisany ny finoana ny maha
Kristy
Zanak' Andriamanitra
an' i
Jesoa
, sy ny tokony hankalazan' ny Kristianina ny
Fanasan’ ny Tompo
amin' ny
andro voalohany amin' ny herinandro
; ary ny
batisan' ny mino
efa lehibe dia tsy maintsy atao amin' ny
fandrobohana anaty rano
. Satria ny mpanorina an' ilay hetsika dia te hiala amin' ny anaram-piangonana rehetra, ka noho izany dia nampiasa anarana ara-
Baiboly
ho an' ny mpanara-dia an' i Jesoa izy ireo. Samy nampirisika ny fiverenana amin’ ny tanjon' ny Fiangonana tamin' ny taonjato voalohany ireo vondrona roa ireo, araka ny voalaza ao amin' ny
Testamenta Vaovao
. Ny mpahay tantara iray ao amin' ilay hetsika dia nanamafy fa ny hetsika fampiraisana indrindra io hetsika io, fa famerenana amin' ny laoniny dia mitana anjara toerana faharoa.
Ny hetsika famerenana amin' ny laoniny dia nizara ho vondrona maromaro samihafa. Ny vondrona telo lehibe dia ny
Fiangonan' i Kristy
sy ny
Fiangonana Kristiana (Mpianatr' i Kristy)
ary ny
Fiangonana Kristiana sy Fiangonan' i Kristy
tsy miankina. Fanampin' izany, misy ny Fiangonan' i Kristy Iraisam-Pirenena, ny Fiangonana Kristiana Iraisam-Pirenena, ny Fiangonan' i Kristy any Eoropa, ary ny Fiangonana Kristiana Evanjelika any Kanada, ary ny Fiangonan' i Kristy any Aostralia. Ny olona sasany dia mihevitra ny fisaratsarahana teo amin' ilay hetsika ho vokatry ny tsy fifanarahana momba ny tanjon' ny famerenana amin' ny laoniny sy ny
ekiomenisma
: ny Fiangonan' i Kristy sy ny ny Fiangonana Kristiana sy Fiangonan' i Kristy dia namaha ny tsy fitovian-kevitra tamin' ny alalan' ny fanamafisana ny famerenana amin' ny laoniny, fa ny Fiangonana Kristiana (Mpianatr' i Kristy) kosa namaha ny disadisa tamin' ny alalan' ny fanamafisana ny ekiomenisma.