Ис?нмесез, х?рм?тле катнашучылар! И?тимагый пулаттагылар, онлайнда ??м, булса, язмада караучылар.
Р?хм?тл?рне белдер?д?н башлыйсы. Конференцияг? нигез салуга ??м оештыруга бар ?леш кертк?нн?рг?. Пленар утырышына чакырган ??м эшебезне монда т?къдим ит?не оештырган Президимга. ?ыентыкка тапшырылган тезислар кебек ?к, чыгышым ??м материалларым татарча булачак. Тик кыскача русча игъланны ясыйсым кил?.
Уважаемые участники! Сегодняшнее мероприятие - это пока редкий случай, когда на Всероссийской научно-практической конференции работу международной команды исследователей можно подать в сборник и представить на татарском. Поэтому слайды и моё выступление здесь будут на языке моих предков. Однако по QR-коду или короткой ссылке что на слайде под фамилией (и внизу каждой страницы) можно открыть визуальный материал на своих гаджетах и нажатием по нужному языку слева в квадратных скобках открыть его по-русски или по-английски. На последней страничке аналогично со ссылками на саму исследовательскую работу и источники данных.
Конференцияд? икенче тапкыр катнашабыз. ?тк?н елгы эшебез "аерым тел мохитл?рене? артык уникаль булмавын к?рс?тте". Татарстанны? "Милли м?д?ниятл?р ??м гореф-гад?тл?р елы"ндагысында тир?нр?к атлыйбыз. М?д?ни белемене? яш?ешен т?эмин ит?че телл?рне? ?з тотрыклыгын н?ти??ле кайгыруыбыз ?чен кайда ??м к?пме к?ч кир?клеген ?лчибез. Астагы эмблемалар мин катнашкан, уртак эшебезне т?къдим ит?г? фатыйханы бирг?н ??м ки??ш-ярд?м т?къдим итк?н к?птеллелек волонтёр берл?шм?л?рен к?рс?т?. Татарстанны? ?тк?н елны Татар телен саклау ??м ?стер? комиссиясе мандатын республикабызны? бар халыклары телл?рен? ки??йт? карарын Россия, БДБ илл?ре ??м ки?р?к д?нья буйлап яш??че коллегаларым алкышлап кабул итк?нен ассызыклыйсым кил?.
Бар кулланылган материаллар копирайтлы т?гел, иркенл?п куллана аласыз.
Озак хезм?тт?шлек тарихыбыз барлыгын к?рс?т? бу. Чакырылганда, вики-д?ньясына б?йле белем ??м т??риб?без бел?н уртаклашам. Ш?хс?н бу и?тимагый ролем 2018 елдан бирле й?кл?нде. Минтимер Ш?рип улы инициативасы буенча башта Минцифрыда Роман Ш?йхетдинов, аннары Д??л?т Ки??шчесе Ш?ймиев ?зе ??м со?ыннан Президент Аппаратыны? Эчке с?яс?т идар?сене? Александр Терентьев бирг?н сорауларына икеш?р с?гать ?авап бир?емн?н со?, барысыннан: "Татарстан, татарлар ??м бар башка халыкларыбызны? туган телл?ре ?чен файда бар монда. Д?вам итс?гезче, егетл?р!" диелде.
Бусы теманы? актуальлеген? багышлана. Математик лингвистларны? халыкара тикшерен?е к?рс?тк?ненч?, ?зг?р?че м?гъл?мати экосистемалар т?ртипл?рен? иял?ш? алмаган ??мгыятьл?р ??м телл?рене? язмышы икеле. Н?ти??д? ?зебез д? кыймылдыйбыз, М?ск??-Питер коллегаларым Фонд президентских грантов ярд?менд? эшли: 2020д? ??м 2022д? ике Методическое пособие для вузов РФ бастырды, 2021д? онлайн-курс ?зерл?де, илебез буенча чыгышлар ясады (Казанда - КФУ, КХТИ, Энергоуниверситет, С?л?т), торышлыклары РФ Президенты имзалы документта хупланды, МИД, Совет Федерации, Президент в?килл?ре ??м т?б?к ?ит?кчел?рене? р?хм?т хатлары бар. К?ршел?ребез Башкортча Википедияне ?стер? ?чен Орден да бирде волонтёрыбызга. Тик телл?рг? янаган "аф?т" табигате д?, кир?кле чишелешл?р масштабы да б?ген башка.
Экосистемалар ?зг?р?. ??м боларда яш?? т?ртипл?ре д?.
Сайтларда, ВКонтакте яки WhatsApp-Телеграмларда кулланылган гипертекстлы сылтамалар ??м хештеглар - 1989 елгы ачыш н?ти??се. Шуны? ук авторы 1999 да семантик Интернетка к?ч?рг? кир?клеген фаразлады. Гаджетларыбыз укый-а?лый, кешел?рг? ис? у?айлы булган форматта тел?нелг?н телд? к?рс?телерлек булуын. Бу цифрлы трансформацияне со?гы дист? елда яшибез. Коръ?нд? а?латылган д?ньяга безне якынлаштыра. Гад?тл?шк?небез пирамидаль-вертикаль идар?-?ит?кчелек модельл?рг? ис? ?лем карары. Н?ти??д? планетабыздагы д??л?тл?р, коммерцияле ??м ф?нни оешмалар я?а шартларда "ис?н калулары" ?чен ?зг?рерг? тиеш. Арабызда да б?йле Татарстан ?з?ге в?килл?ре бар дип ишеттем. М?д?ни карашларыбыз ??м ышануларыбыз да ?зг?рми калмас. 9 миллиард тигез хокуклы х?лиф?л?р ??мгыятен? таба алгарышны яшибез х?зер. К?телг?нч?, каршы чыгучылар да юк т?гел.
Телл?р ??м аларны? тотрыклылыгы ?чен бу нид?н гыйбар?т? Матди яш?ешне ??м иминлекне т?эмин ит? алмаганнары практик файда китермич? музейдагы китапларда ??м башка виртуаль м?д?ни мохитл?рд? гына сакланачак. Сулдагы иллюстрация - волонтёрлар татарчалаштыра барган Вики-технологиясен кулланучы белем базаны? бер элементы ?рн?ге.
Бу д?ньяда телл?рне? иминлеген н?рс? т?эмин ит?ч?ген анализлауга тотынганда, модельне тасвирлый алуыбыз кир?к иде. Орнитология/приматология, организационное поведение ??м кибернетика кулланган т?г?л билгел?м?л?рен? м?р???гать иттек.
Чагыштыру ?чен к?рс?ткечл?рне сайлау. Семантик челт?рне? нигез к?птелле проектларыннан алдык. ??рберсе ачык, ирекле ??м к?птелле булуы аркасында, боларны? ?зерлелек д?р???сен к?рс?т?че саннар нигезенд? ?зебез ?чен к?з?т? ??дв?лл?рне булдырдык.
- Беренчесе кешел?рне 2010-ларда б?х?сл?ш?д? ?и?г?н суперкомпьютерларда ??м СБЕР ?тк?н ел ясаган к?птелле GPT3 моделене? м?гъл?мати картасында кулланылганы,
- икенчесе б?ген я?а популяр булган chatGPT-сыманрак матур язучы нейрочелт?рл?р ?чен кулланылганына охшаш,
- ?ченчесе ис? ??рберебез язган чатлар-рефератлар-м?р???гатьл?рне табигый (кеше) теленн?н машина-укырлык телен? автоматик р?вешт? т?р?ем? ит?че компиляторлар базасы проекты.
Рус телле волонтёрларыбыз яндыра! Б?генге д?р???д? ?к бар илл?рне? ГосУслугилары тулысынча диярлек рус телле ител? ала.
2030лар тир?сен? д??л?т-милл?т теле т?шенч?се тарихи архивга кит? башлавы к?тел?. Шул вакытка телл?рен кешелек тир?сенд? тотрыклы стационар орбитада ?йн?че иярчен д?р???сен? чыгарачаклар дип к?рен?.
Илебез эче р?сми ??м автохтон телл?рен? килг?нд?, к?ршел?ребезг? баш июл?ребез кир?к. Финляндия, Украина, Аз?рбай?ан ??м Казакъстан волонтёрлары хезм?те ч?лсыман моно- яки русча-инглизч? билингваль мохитк? т?ш?рг? м?мкинлек бирм?с кебек. Чынлап булдырган аз санлы вепслар ??м монда сахалардан со? кил?че таулы марилар телл?ре ?рн?ге д? безне зур алгарышка ил?амландыра.
??дв?лд?ге саннарны? м?гън?сен т?б?нд?геч? а?латып була:
- Д?ньяны? м?гъл?мати волонтёрлары к?злеген? ???миятле дип саналган бар феноменнарны 100% алсак, инглизч? аркылы якынча 85% к?рен? ??м а?лашыла, русча - 8.62%, татарча - 0.96%.
- Онкохирургия бел?н чагыштырсак, яман шешне? барлыгын ачыклау ??м урнашуын идентификациял??, т?рен ??м башка факторларын а?лау, башка системаларга минималь т?эсир бел?н юк ит? ?чен белем д?р???сен т?эмин итк?н т?г?ллек сыманрак.
Тел мохитл?рене? кайсы инфраструктурасын ??м ничек ?стер? кир?клеген х?зер т?г?лр?к а?лыйбыз.
Игътибарыгыз ?чен р?хм?т.--
Frhdkazan
(
talk
)
16:30, 15 February 2023 (UTC)
Reply